Trzcińskie Mokradła

Opisywane tu mokradła stanowią ostatni fragment dawnego rozległego kompleksu sudeckich bagien i torfowisk rozpościerających się w Kotlinie Jeleniogórskiej. Jest to miejsce mało znane choć oznaczone na każdej mapie. Teren od dawna projektowanego rezerwatu z bogatą florą, w tym gatunki rzadkie i chronione jak storczyki, rosiczki, arnika górska i wełnianki. 

Typ ochrony: Natura 2000

Kod: PLH020105

Data utworzenia: 2008

Powierzchnia: 75,3 ha

Powiat: Jeleniogórski

Gmina: Janowice Wielkie

Nadleśnictwo: Śnieżka

Status: Pierwotnie obszar miał status projektowanego rezerwatu przyrody w ramach Rudawskiego Parku Krajobrazowego. Obecnie mokradła objęto siecią ochrony siedlisk Natura 2000, jako PLH020105 „Trzcińskie Mokradła” o powierzchni 75,3 ha. Obejmują one nie tylko same mokradła, ale także okoliczne łąki, łęgi i trzcinowiska. Rozmiary projektowanego rezerwatu były znaczne mniejsze, wynoszą one odpowiednio 9,12 ha dla rezerwatu i 12,66 ha dla otuliny (wg nadleśnictwa Śnieżka) i obejmowały stricte tereny torfowiska.

Położenie: Teren znajduje się we wschodniej części Kotliny Jeleniogórskie, na granicy z Rudawami Janowickimi, pomiędzy miejscowościami Trzcińsko i Janowice Wielkie. Od południa mokradła opływa Bóbr, wschodnią granicę wyznacza jego dopływ – potok Silnica oraz ubite śródpolne dróżki. Zachodnią i północną granicę wyznacza szlak zwany Dworską Drogą. Mniej więcej przez środek obszaru poprowadzone są tory kolejowe na trasie Wałbrzych – Jelenia Góra. Obszar częściowo obejmuje oddziały leśne 1 i 41 nadleśnictwa Śnieżka.

Budowa: Teren jest stosunkowo płaski, położony na nieprzepuszczalnym granitowym podłożu, co miało znaczący wpływ na wysoki poziom wód gruntowych umożliwiających utworzenie torfowiskowo-bagiennego ekosystemu. Północne tereny stanowią obszar źródliskowy dla potoku Sinica.

Flora: Stosunkowo zróżnicowana. Do wartościowszych ekosystemów należą bory i lasy bagienne (Vaccinio-uliginosi-Betuletum pubescentis), które wykształcił się na ubogich i bardzo wilgotnych glebach, jednak mniej podmokłych niż torfowiska. Fitocenoza ta występuje w naturalnych obniżeniach, tworząc niewielkie enklawy na śródleśnych oczkach wodnych i kanałach. Trzcińskie Mokradła są ostatnią ostoją boru na torfie w obrębie Jeleniogórskiej Kotliny. Podobna sytuacja ma się z torfowiskami przejściowymi i trzęsawiskami (Scheuchzerio-Caricetea), które w regionie można już odnotować tylko tutaj.

Obecnie istniejące torfowiska są niewielkimi pozostałościami po znacznie większym kompleksie istniejącym tu przed wiekami zwanym Rohrlacher Heide, który był regularnie przez setki lat zagospodarowywany w różnoraki sposób. Najczęściej było to pozyskiwanie torfu oraz osuszanie bagien na pola uprawne i pod grunty leśne. Podobna sytuacja miała w większości pasm sudeckich, szczególnie znane są przypadki w Górach Stołowych. W chwili obecnej w skład kompleksu wchodzą dwa torfowiska o charakterze przejściowym oraz nieliczne zabagnienia rozproszone na łąkach i terenach leśnych. Na zachowanych obszarach torfowiskowych można zaobserwować przede wszystkim zbiorowisko klasyfikowane, jako mszar wełniankowy (Eriophoro angustifolii), zbudowany z różnorakich gatunków mchów torfowców, z których najważniejsze to torfowiec odgięty, torfowiec spiczasty oraz rzadszy torfowiec magellański i torfowiec ostrolistny. Na tworzonych przez nie kępach wyrastają inne gatunki rzadkich lub chronionych roślin torfowiskowych. Do najważniejszych należą żurawina błotna, wełnianka pochwowata i modrzewnica zwyczajna, których stosunkowo bogate populacje występują w północno-wschodniej części obszaru chronionego. W tym też fragmencie fitocenozy rośnie najbardziej znana na Trzcińskich Mokradłach – rosiczka okrągłolistna. Ta owadożerna roślina jest taksonem rzadkim także na tym torfowisku, rosnąc na mokrzejszych i mniej dostępnych fragmentach. Na obrzeżach podmokłego obszaru, w miejscach mniej wilgotnych, na których już nie występują bagienne rośliny, możemy spotkać kępy wrzosu zwyczajnego oraz mchu cienkiego.

Zachodnie fragmenty tereny zajmują górskie łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) oraz inne drobniejsze fitocenozy wilgotnych łąk, które są tworem zastępczym, powstałym na osuszonych bagnach i torfowiskach. Występuje na nich chroniony storczyk kukułka plamista a także gnidosz rozesłany, naparstnica zwyczajna, fiołek błotny, kuklik zwisły, karbieniec pospolity, tarczyca pospolita, knieć błotna, niezapominajki i szereg innych łąkowych roślin.

Przez środkową część biegnie niewielki pas pomorskiego kwaśnego lasu brzozowo-dębowego (Betulo-Quercetum), składającego się głównie z niewielkich brzóz, sosen i wierzb. W jego runie można napotkać kokoryczkę okółkową, kokoryczkę wielkokwiatową, konwalię majową, wawrzynka wilczełyko, arnikę górską, kruszynę pospolitą a w wilgotniejszych fragmentach siedmiopalecznika błotnego. W części źródeł podaje można znaleźć informacje o stanowisku tojadu dzióbatego.

Teren mokradeł jest także miejscem występowania szeregu rzadkich gatunków grzybów torfowych, które są wpisane do czerwonej listy zagrożonych wyginięciem. Do najbardziej charakterystycznych należą: hełmówka błotna, charakterystyczna dla pła mszarnego a także maślanka torfowiskowa i popielatek torfowiskowy. Oprócz nich, na terenie podmokłym występuje chroniony i rzadki podgrzybek pasożytniczy oraz siedzuń sosnowy (szmaciak gałęzisty), który od października 2014 roku został wykreślony z listy gatunków chronionych.

Fauna: Stosunkowo bogata. Na obszarach łąkowych można spotkać liczne gatunki ornitofauny i entomofauny, w tym objęte programem ochronnym pojedyncze osobniki rzadkich gatunków motyli modraszka telejusa, modraszka nausitousa i czerwończyka nieparka.

Mokradła są ważną ostoją dla herpetofauny. Wiosną na podmokłych terenach bagien i oczek wodnych gody odbywają liczne gatunki płazów, m.in. żaba trawna, ropucha szara i ropucha zielona.

Zagrożenia: Bardzo duże. Teren ten był od wieków bardzo mocno przekształcany przez człowieka, co widać w obecnym krajobrazie. Pierwotnie torfowiska zajmowały znaczący obszar, który obecnie zmniejszył się do zaledwie kilkunastu hektarów. Melioracja i obniżanie poziomu wód gruntowych było procederem trwającym do lat 60. XX wieku. Dopiero od ostatnich kilkunastu lat rozpoczęto systematyczną ochronę tego terenu polegającą m.in. na przeciwdziałaniu dalszemu zanikowi torfowisk i łąk użytkowanych ekstensywnie. Pomimo tego osuszanie nadal postępuje z powodu istnienia wciąż częściowo czynnych rowów odwadniających. Istniejąca od połowy XIX linia kolejowa przecinająca obszar doprowadziła do dodatkowej fragmentacji siedlisk. Konstrukcja ta jednak nie zaburzyła istniejących warunków wodnych, czego dowodem są wciąż istniejące płaty torfowiska.

Oprócz tego dużym zagrożeniem jest napływ gatunków inwazyjnych i obcych, które wypierają rodzime gatunki z ich naturalnych siedlisk. Na obszarach porośniętych mszarem i brzeziną bagienną wkracza sosna wejmutka oraz tawuła wierzbolistna. Tereny łąkowe natomiast są zagrożone przez bardzo ekspansywną nawłoć i barszcz Sosnowskiego. Wymieranie rodzimych gatunków widać już teraz. Od kilkunastu lat nie potwierdzono na tym obszarze rzadkiego i chronionego gatunku storczyka kruszczyka błotnego, który jednak wciąż jest wymieniany w licznych artykułach opisujących Trzcińskie Mokradła.

Inne: Wielowiekowa gospodarka wydobycia torfu jest widoczna na Trzcińskich Mokradłach po dzień dzisiejszy. W XIX wieku same mokradła stanowiły ważny ośrodek wydobycia tego surowca. Dowodem na to są występujące tu liczne doły potorfowe a także groble służące do transportu wydobywanego torfu. W szczytowym okresie, pracowało tu ponad 100 osób, zatrudnianych przez właścicieli trzcińskiego dworu, rodzinę Stolberg-Wernigerode. Większość pozyskiwanego surowca była transportowana do owego dworu Dworską Drogą, która obecnie wyznacza jedną z granic Trzcińskich Mokradeł.  Osuszanie postępowało do tego stopnia, że zanikły okoliczne oczka wodne, w tym stosunkowo duży staw Faule Teich.

Informacje praktyczne:

• brak dojazdu, obszar znajduje się kilkaset metrów od najbliższych dróg utwardzonych. Do mokradeł prowadzą tylko polne drogi, zarówno od północy jak i południa, jednak zalecane są one dla aut z wysokim zawieszeniem. Wtedy można podjechać pod sam obszar. W innym przypadku czeka nas 20 minutowy spacer.
• sam obszar torfowisk zalecamy do zwiedzania osobom doświadczonym, które wiedzą jak poruszać się po tego typie terenu. Torfowiska są szczególnie niebezpieczne w okresie obfitych opadów, kiedy to tworzą rozległe grzęzawiska
• w bezpośrednim sąsiedztwie nie ma rezerwatów ani użytków ekologicznych. W Janowicach Wielkich występuje seria pomników przyrody
• mokradła zlokalizowane są w graniach Rudawskiego Parku Krajobrazowego, gdzie występuje cała seria obszarów cennych przyrodniczo, m.in. zamek Bolczów, Kolorowe Jeziorka, Sokołowskie Góry z Sokolikiem, seria formacji skalnych w dolinie Janówki (Skalny Most, Krowiarka, skała Pięć), Starościńskie Skały, sztolnie w Górach Ołowianych, Stawy Karpnickie i góra Popiel
• najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: lato (kiedy rosiczki i torfowisko są w szczycie wegetacji)