Wąwozy Lessowe pod Taczowem Małym

14 kwietnia 2019 Wyłączono przez admin

Seria mało znanych wąwozów utworzonych na lessowych wzgórzach, będących częścią najlepiej rozwiniętej sieci wąwozów w południowo-zachodniej Polsce. Obszar cechujący się ciekawą formą geologiczną, gdzie występują kilkunastometrowe, niemal pionowe ściany oraz bogata szata roślinna (m.in. wielotysięczna populacja kokoryczy wątłej).

Typ ochrony: brak (proponowany użytek ekologiczny)

Data utworzenia: –

Powierzchnia: ok. 1 ha + otaczający las (ok. 3 ha)

Powiat: Trzebnicki

Gmina: Trzebnica

Nadleśnictwo: Oborniki Śląskie

Położenie: Seria krótkich wąwozów położona jest na zachodnich zboczach Zaczarowanych Wzgórz będących wschodnim fragmentem Wzgórz Trzebnickich. Całość ulokowana jest około 4,5 km na południowy-wschód od Trzebnicy. Początek wąwozów zaczyna się w południowej części wsi Taczów Mały przy mostku na rzece Ławie i ciągnie się na długości około kilometra w kierunku miejscowości Pierwoszów. Obszar częściowo zlokalizowany w oddziale leśnym 511 a,d nadleśnictwa Oborniki Śląskie.

Budowa: Tutejsze wąwozy są jednymi z setek tego typu tworów rozsianych na całym Wale Trzebnickim, gdzie największą kulminację osiągają na Wzgórzach Trzebnickich (zwanych Górami Kocimi) od Borkowic, poprzez Trzebnice, Taczów Mały, Boleścin i Skarszyn. Wzgórza te zbudowane są utworów morenowych (żwirów, glin) oraz utworów starszego pochodzenia, głównie trzeciorzędowego (iły i piaski). Wszystkie te utwory są silnie sfałdowane, pomieszane, o zaburzonym układzie spowodowanym ruchami lodowców. Całość tworzyła wał moreny spiętrzonej, utworzonej przez lodowiec z okresu jednego ze stadiałów zlodowacenia środkowopolskiego (stadiał Warty). Wierzchnie warstwy pokryły eoliczne osady lessowe i lessopodone. Jest to pylista skała osadowa o przeważnie płowożółtej barwie (czasem brązowej, szarawej lub czerwonawej, zależnie od składu minerałów). Materiał cechuje duża podatność na erozje, w tym wymywanie. Jednocześnie less ma właściwości, w tym utrzymywania wysokich, pionowych ścian. Wszystko to sprawia, że w podłożu lessowym często tworzą się liczne wąwozy, w tym bardzo malownicze wąwozy pod Taczowem Małym.

Seria owych wąwozów utworzyła się na zboczach łagodnie opadających w kierunku zachodnim. Charakteryzuje je wygląd suchej doliny, pozbawionej naturalnego potoku płynącego dołem, o bardzo wąskiej gardzieli. Zbocza w odcinkach wejściowych do wąwozów są stosunkowo niskie o łagodnie opadających ścianach, które w środkowych częściach są najbardziej strome i osiągają najwyższe wysokości, dochodzące miejscami do 12-15 m. Fragmentami wąwozy przypominają wyglądem parowy. Jest to dolina o płaskim dnie i stromych, lecz nie urwistych zboczach pokrytych trawą i zarastających drzewami. Powstają one z przekształcenia wąwozów, stanowiąc jednocześnie ostatnie stadium rozwoju tego typu tworów dolinowych. Wąwozy pod Taczowem Małym składają się z trzech osobnych tworów ułożonych w linii północ-południe, poprzedzielanych niewielkimi wzniesieniami. Charakteryzują się licznymi esowatymi zakrętami, a same ściany miejscami mają bardzo urozmaiconą rzeźbę z wieloma szczelinami, rysami oraz wykopanymi przez zwierzęta norami. Największy z wąwozów jest najbardziej wysunięty na południe.

Roślinność: Stosunkowo zróżnicowana biorąc pod uwagę powierzchnię oraz silną antropomorfizację miejsca (dołem prowadzi ubita droga). Wąwozy bliżej wsi charakteryzuje silny wpływ człowieka z widocznymi nasadzeniami drzew z gatunków dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, kasztanowiec biały, robinia akacjowa i klon pospolity. Mimo wszystko widać tutaj powoli wykształcające się siedliska przypominające grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum betuli typicum), gdzie pojawiają się młode drzewa z gatunku grab pospolity i lipa drobnolistna oraz krzewy (bez czarny, leszczyna pospolita, głóg jednoszyjkowy) a także rośliny zielne (kokorycz wątła, miodunka plamista, piżmaczek wiosenny, ziarnopłon wiosenny, zawilec gajowy). Poza tym notuje się także inne gatunki niezwiązane z siedliskami grądowymi, które często występują w miejscach okrajkowych i ruderalnych, m.in. śliwa tarnina, szakłak pospolity, dzwonek pokrzywolistny, nerecznica samcza, fiołek psi, fiołek wonny, jasnota purpurowa, przytulia czepna, rzepik pospolity i wilczomlecz sosnka. Miejscami występuje wyżpin jagodowy, bardzo rzadki w gminie gatunek rośliny, który w Polsce osiąga północną granicę zasięgu.

W górnej części ostatniego wąwozu wykształciły się płaty grądu w wariancie grądu wysokiego, które oprócz samego wąwozu rozpościerają się także na sąsiednie oddziały leśne. Drzewostan buduje głównie dąb szypułkowy, grab pospolity, klon pospolity z domieszką lipy drobnolistnej i robinii akacjowej. Warstwę podszytu buduje leszczyna pospolita, czeremcha zwyczajna, dereń świdwa i porzeczka czerwona. Runo leśne budują głównie pospolite gatunki typowe dla mezotroficznych lasów liściastych jak groszek wiosenny, trzcinnik leśny, przytulia leśna, przetacznik bluszczykowy, ziarnopłon wiosenny, zawilec gajowy a także bardzo bogata (wielotysięczna) populacja kokoryczy wątłej porastającej zarówno ściany wąwozu jak i górne partie.

Fauna: Świat zwierzęcy jest stosunkowo ubogi, głównie ze względu na specyficzną rzeźbę, niewielką powierzchnię oraz poprowadzeniem drogi udostępnionej dla ruchu samochodowego. Na obszarze wąwozów lessowych notuje się głównie drobną zwierzynę, m.in. entomofaunę związaną ze środowiskiem kserotermicznym jak różne gatunki pszczół murarek, biegacze i trzyszcze. Poza tym w koronach drzew występują okoliczne gatunki ptaków, m.in. sikora bogatka, sikora modra, dzięciołek, dzięcioł średni, kowalik, ortolan i turkawka. Większość ssaków preferuje okoliczne lasy, dotyczy to zwłaszcza dużej zwierzyny jak sarny i dziki. Jednak tereny wąwozów są miejscem bytowania niektórych gatunków. M.in. miejscami widoczne są nory średnich gatunków ssaków jak lisy i borsuki, a także mniejsze norki wykopane przez drobne gryzonie (nornice, myszy zaroślowe).

Inne: Dołem wąwozów biegnie szlak rowerowy Żmigród-Kryniczno. Poza tym obszar jest od dawna proponowano do objęcia ochroną w ramach użytku ekologicznego o powierzchni ok. 1 ha.

Zagrożenia: Duże, zarówno naturalne jak i antropogeniczne. W przypadku zagrożeń pochodzenia naturalnego należy wymienić postępującą dalszą erozję ścian wąwozów. Zachodzi ona szczególnie intensywnie po silnych opadach deszczu, które wymywają piach oraz podmywają ściany powodując ich osuwanie się. Deszcz rozmywa także powierzchnię stoków tworząc skoncentrowane strugi spływu powierzchniowego. Takie spływy widoczne są jako wgłębienia na ścianach wąwozu z dużą warstwą zmytego podłoża u podnóża (tzw. deluwia lessowe). Drugim czynnikiem jest działalność ludzka. Dnem wąwozu poprowadzono drogę w kierunku Pierwoszowa, która stanowi drogę dojazdową dla rolników i sadowników do licznych pól i sadów rozlokowanych naokoło wąwozów. Powoduje to stosunkowo duży ruch tą małą i wąską drogą, gdzie drgania wywoływane przez ciężki sprzęt rolniczy mogą skutkować osuwaniem się kolejnych warstw podłoża. Dodatkowo w okresie bezdeszczowym, na dnie wytwarza się gruba warstwa pyłu, który podnosi się w trakcie przejazdu samochodów i osiada na roślinach znajdujących się wzdłuż drogi. Osadzony na liściach pył utrudnia przeprowadzanie procesów fotosyntezy i powoduje wycofywanie się części gatunków z fragmentów położonych najbliżej drogi.

Wrażenia osobiste: Umiarkowanie pozytywne. Wąwozy pod Taczowem Małym stanowią widowiskowy element krajobrazu. Mimo dużych walorów przyrodniczych o sporym potencjale turystycznym, jest to obiekt praktycznie nieznany, nie posiadający nawet własnej nazwy. Próżno jest o nim szukać informacji w przewodnikach czy oznaczeń na mapach. Nie jest to tak znany obiekt jak Korzeniowy Wąwóz pod Kazimierzem Dolnym. Nawet jeśli jest mniejszy i posiada mniej wykształcone ściany, to jednak jest to bardzo unikatowy obiekt. Większość wąwozów na Wzgórzach Trzebnickich jest już o zapadniętych ścianach na kształt litery U, tworząc ostatnie stadium w tworzeniu się wąwozów, podczas gdy lessowe twory z Taczowa posiadają pięknie, niemal pionowe ściany z ogromną ilością wystających korzeni. Wielu drzewom rosnącym na brzegach ścian stopniowo zostają odsłonięte korzenie z powodu wymywania materiału. W niektórych przypadkach doprowadza to do zamarcia drzewa. Jednak okazy opadłe na drogę, są z niej usuwane aby utrzymać przepustowość traktu. Własnie owa przepustowość jest głównym minusem obszaru. Nie ma tutaj dużego ruchu, jednak te kilka-kilkanaście kursów dziennie znacząco wpływa na roślinność oraz same ściany, które ulegają szybszemu niszczeniu. Nie wiem czy i kiedy objęto by wąwozy ochroną, jednak nawet w planie powołania użytku istnieje zapis o pozostawieniu ruch pojazdów na dotychczasowym poziomie, zamiast całkowitego zakazu.

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, początek wąwozów zaczyna się na końcu zabudowań Taczowa Małego, gdzie znajduje się szerokie pobocze.
droga jest udostępniona do poruszania pojazdów, jednak odradzam ten sposób zwiedzania, głównie ze względu na duże koleiny oraz wcześniej wypowiedziany osobisty stosunek do samej jazdy przez wąwóz. Można nim poruszać się zarówno pieszo, jak i na rowerze (czas przejścia bez zatrzymywania się wynosi 15-20 min)
teren łatwy do poruszania się (wszak jest to droga), polecany zarówno dla osób starszych jak i rodzin z dziećmi
inne ciekawe wąwozy na terenie Trzebnickich Wzgórz to m.in. wąwozy w rezerwacie przyrody Las Bukowy w Skarszynie, Piekielny Wąwóz (w zach. część Trzebnicy, przebiega nim żółty szlak), Przełom Lubnówki w Borkowicach (przebiega nim żółty szlak), wąwozy w Buczynie Trzebnickiej (wiele szlaków i ścieżek dydaktycznych) i Malczowskie Jary
w bezpośredniej okolicy, oprócz wyżej wymienionych miejsc, cenne przyrodniczo są zespoły parkowe z całymi seriami pomników przyrody, m.in. Głuchów Górny, Brochocin, Cerekwica i Raszów. Poza tym od południowo-zachodniej strony zaczynają się bezimienne tereny leśne z bogatymi przyrodniczo siedliskami grądów i łęgów proponowane do objęcia ochroną jako „Łęg w Taczowie Małym”
najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: kwiecień (wiosenne geofity), jesień (przebarwiające się liście)