Wzgórza Lipy

9 czerwca 2018 Wyłączono przez admin

Niewielki ale cenny fragment regionu kaczawskiego obejmujący bezimienne wzgórza i tamtejszą roślinność, które w pełni lata tworzą całe dywany kwiatów we wszystkich możliwych kolorach. Różowe pszeńce, żółte przeloty, białe gwiazdnice, niebieskie jasieńce i jasnoróżowe gółki. Całość dopełniają liczne motyle z rodziny kraśnikowatych i inne ciepłolubne owady. Miejsce szczególnie wartościowe do odwiedzenia wczesnym latem.

Typ ochrony: florystyczny

Data utworzenia: proponowany

Powierzchnia: ok. 5 ha

Powiat: jaworski

Gmina: Bolków

Nadleśnictwo: Jawor

Położenie: Całość znajduje się w Sudetach na pograniczu Gór Kaczawskich i Pogórza Kaczawskiego, w zależności od przebiegu granic zaliczane do jednej lub drugiej jednostki. Trzy bezimienne wzgórza położone są około 600-700 metrów na zachód od zabudowań miejscowości Lipa, na wysokości ruin zamku.

Budowa: Wzgórza zbudowane są głównie ze staropaleozoicznych skał metamorficznych pochodzenia osadowego, należących do metamorfiku kaczawskiego – łupków serycytowo-albitowych z wkładkami marmurów (wapieni krystalicznych – kalcytowych i dolomitowych). Uformowane są w postaci trzech wzgórz o stosunkowo płaskich i łagodnych stokach oraz kopulastych wierzchołkach, z których najwyższe osiąga około 420 m n.p.m. W niektórych miejscach widoczne są ślady dawnego górnictwa w postaci licznych wyrobisk, w których zachowały się liczne wychodnie skalne oraz niewielkie łomy.

Roślinność: Siedliska naturalne obejmują wierzchołkowe fragmenty wzgórz pokryte mozaiką biotopów nieleśnych z dominacją muraw kserotermicznych z zespołu Onobrychi viciifoliae-Brometum, które porastają głównie południowe i zachodnie stoki oraz w postaci niewielkich fragmentów okalających wyrobiska. Są to jedne z największych i najlepiej wykształconych płatów w obrębie Gór Kaczawskich, które w większości powstały na naturalnych wzniesieniach, nie zaś w nieckach nieczynnych kamieniołomów. Murawy charakteryzuje duża zmienność roślinności, jeśli chodzi o ich wysokość i zagęszczenie. Płaty ulokowane w niższych partiach oraz o wystawie składają się gęstszej i wyższej runi łąkowej, podczas gdy w szczytowych partiach ruń jest niższa i rzadsza. Na murawach występują licznie charakterystyczne gatunki kserotermiczne jak przywrotnik kosmaty, dziewięćsił bezłodygowy, przelot pospolity, rogownica drobna, przytulia właściwa, krwiściąg mniejszy, pępawa różyczkolistna, goryczka krzyżowa, pszeniec różowy, przetacznik dwukłosowy i driakiew gołębia. Wśród gatunków rzadkich i chronionych należy wyróżnić gółkę długoostrogową, która posiada tutaj liczną populację, osiągającą w dogodnych latach nawet kilkaset osobników.

W miejscach nasłonecznionych, gdzie występują liczne wychodnie skał wapiennych oraz rumoszu po dawnym wyrobisku rozwinęły się jedne z najbardziej wytrzymałych siedlisk związanych z pierwszą fazą kolonizacji obszarów skalnych stanowiące jednocześnie jedne z cenniejszych w tej części Sudetów. Siedliska te określane są jako skały wapienne i neutrofilne z roślinnością pionierską (Alysso-Sedion). Jest to ekosystem krótkotrwały z natury, który porasta nagie półki skalne, piargi i utrwalony rumosz skalny, najczęściej na glebach inicjalnych lub w dobrze utrzymującej wilgoć warstwie mszystej. W ciągu kilku dekad ulegają stopniowej sukcesji, zarastając wyższą roślinnością, głównie trawami i bylinami a następnie krzewami, tworząc luźną darń oraz zarośla. W siedlisku notowanych jest kilka gatunków m.in. wiechlina spłaszczona, czyścica drobnokwiatowa, rozchodnik wielki, rozchodnik ostry, rozchodnik biały, wilczomlecz sosnka i mszaki. Na skałach licznie występują kępy rojownika pospolitego, rzadkiego sukulenta objętego ochroną, miejscami rojownik tworzy całe płaty składające się na dziesiątek mniejszych i większych rozetek.

W niektórych fragmentach, zwłaszcza od północnej strony oraz w zagłębieniach wykształciły się siedliska ciepłolubnych zbiorowisk okrajkowych (Rhamno-Prunetea) tworzących formacje krzewiaste. Są one formą pośrednią pomiędzy lasem a obszarami nieleśnymi jak łąki, murawy lub użytki rolne. Charakteryzują się dużą bioróżnorodnością, szczególnie bogatą w liczne gatunki krzewów, głównie głóg jednoszyjkowy, róża dzika, dereń świdwa, trzmielina zwyczajna, szakłak pospolity, śliwa tarnina, jeżyny a także młodych drzew drzewek z gatunku klon polny i dąb bezszypułkowy. W wilgotniejszych miejscach występują okazy z rodzaju topola, wierzba i kalina koralowa, a w terenach graniczących z lasem można spotkać także krzewy czeremchy zwyczajnej, leszczyny pospolitej i bzu czarnego. Warstwa zielna składa się głównie z pospolitych gatunków śródpolnych miedz stanowiących ciepłolubne zbiorowiska okrajkowe z klasy Trifolio-Geranietea sanguinei, które obejmują grupę światłolubnych roślin, głównie w postaci wąskich pasów na styku lasu lub krzewowisk, często z dużym udziałem zbiorowisk trawiastych.

Wśród gatunków rzadkich i cennych należy wyróżnić:

Goryczka krzyżowa (Gentiana cruciata) jest to najwcześniej zakwitająca dolnośląska goryczka występująca na słonecznych i ciepłych murawach. Populacje są silnie zagrożone na wskutek złej gospodarki łąkowej (wypalanie traw, koszenie w szczycie kwitnienia roślin). Wzgórza Lipy są jednym z ostatnich stanowisk na Dolnym Śląsku, gdzie gatunek wciąż się utrzymuje.
Gółka długoostrogowa (Gymnadenia conopsea), częsty gatunek skupiający się głównie w partiach szczytowych oraz nieckach nieczynnych wyrobisk. Populacje z Lipy w dogodnych latach liczyły nawet kilkaset osobników. Warto nadmienić, że jest to jedna z niewielu kaczawskich populacji, której niezagraża sukcesja leśna bowiem wzgórza praktycznie nie są zarośnięte drzewami nie licząc kilku niewielkich płatów.
Kostrzewa blada (Festuca pallens), rzadki gatunek trawy objęty od 2014 r. ochroną ścisłą. Ze względu na bardzo dużą odporność na niekorzystne warunki kępy trawy występują w wybitnie skrajnych siedliskach jak rumowiska skalne oraz nasłonecznione półki skalne, gdzie towarzyszy innemu chronionemu gatunkowi – rojnikowi.
Pszeniec różowy (Melampyrum arvense), gatunek średnio pospolity na terenie Sudetów, głównie z powodu ograniczonego zasięgu jego głównego siedliska – muraw kserotermicznych. Na Wzgórzach Lipy tworzy bardzo liczną populacje, która miejscami całkowicie dominuje krajobraz.
Rojownik pospolity (Jovibarba sobolifera), niewielki sukulent tworzący małe różyczki na terenach naskalnych, często niemal całkowicie pozbawionych podłoża. Gatunek stosunkowo częsty w Sudetach, na Wzgórzach posiada niezbyt liczną populację rozsianą pośród rumoszu skalnego oraz na wychodniach skalnych.

Fauna: Stosunkowo słabo zbadana. Teren zasiedlają liczne gatunki termofilnych owadów jak paź królowej, motyle z rodziny kraśnikowatych oraz herpetofauna (żmija zygzakowata, jaszczurka zwinka). Ze względu na niewielki obszar oraz liczne siedliska łąkowe i leśne wokół wzgórz, miejsce to nie stanowi typowej ostoi dla zwierząt, które są tutaj bardziej chwilowymi gośćmi aniżeli stałymi mieszkańcami. Mimo wszystko można napotkać liczną faunę ssaków oraz ptaków, m.in. sarny, zające, kuropatwy, przepiórki, bażanty i ptaki drapieżne.

Zagrożenia: Stosunkowo duże. Teren obejmuje niewielkie połacie muraw pośród kilkuset hektarów pól uprawnych oraz łąk użytkowanych ekstensywnie, których obecność może wpływać negatywnie na siedliska wzgórz. Głównym zagrożeniem jest przedostawanie się gatunków obcych z pól i ogrodów oraz możliwość rozpylenia środków ochrony roślin, które potencjalnie mogą zaszkodzić zarówno roślinom (herbicydy) jak i owadom (insektycydy). Dodatkowo brak zabiegów pielęgnacyjnych powoduje rozrost krzewów i drzew (brzoza brodawkowata, jesion wyniosły, klon zwyczajny, głóg dwuszyjkowy, śliwa tarnina), które stopniowo zajmują tereny muraw w procesie naturalnej sukcesji leśnej. Dotyczy to głównie wzgórza wysuniętego najbardziej na północ, gdzie zalesienie objęło ponad 2/3 terenu.

W niektórych opracowaniach istnieją plany objęcia wzgórz ochroną w postaci użytku ekologicznego lub rezerwatu przyrody, lecz na chwilę obecną nie są podejmowane żadne praktycznie działania w tej sprawie. Jedyną pośrednią formą ochrony jest włączenie Wzgórz Lipy do OOŚ Natura 2000 Góry i Pogórze Kaczawskie.

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Całość obejmuje niemal nieznane i dziewicze wzgórza, gdzieś na końcu świata albowiem nie są one oznaczone na żadnych mapach ani opisywane w przewodnikach. Nawet drogi dochodzące do wzgórz musiały być lokalizowane przy pomocy zdjęć satelitarnych, gdyż nie są one oznaczane na tradycyjnych mapach. Samo dojście nie należy do przyjemnych, obejmuje bowiem na wpół zarośniętą i wąską polną dróżkę pośród wielu hektarów kukurydzy. Jednak gdy człowiek dojdzie już do miejsca może podziwiać jedne z najlepiej zachowanych muraw kserotermicznych na terenie Gór i Pogórza Kaczawskiego. Murawy są szczególnie atrakcyjne dla oka w okresie czerwca i na początku lipca, kiedy to rozkwita najwięcej gatunków roślin, w tym gółki, pszeńce i przeloty, tworzące barwny dywan kwiatów. Warto tutaj zajrzeć przy okazji wizyty na okolicznych perełkach przyrodniczych jak Wąwóz Lipa, Żarnowiec, Bukowa Góra i Wapniki.

Informacje praktyczne:

brak dojazdu. Najdogodniejsza trasa prowadzi polną drogą, która zaczyna się na wysokości posesji o numerach 93-94. Nią idziemy około 800 metrów pomiędzy polami.
nie istnieją tu szlaki ani ścieżki edukacyjne, jednak całość składa się z niskich wzgórz o łagodnych zboczach. Teren łatwy do poruszania się dla osób niewprawionych i starszych
obszar praktycznie nieznany i nieodwiedzany, z tego względu polna droga jest mocno zarośnięta, co utrudnia pokonanie jej
w bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się seria rezerwatów: Wąwóz Lipa, Wąwóz Siedmicki, Nad Groblą, Buki Sudeckie. Warto pamiętać, że Wzgórza Lipy umiejscowione są w jednym z najbogatszych przyrodniczo fragmentów Gór Kaczawskich i ogólnie Sudetów. Do cenniejszych obiektów w okolicy należą: Bukowa Góra, Kamieniołom Nowe Rochowice, Kamieniołom Mysłów-Sobocin, Storczykowe Wzgórze, Wapniki-Wysoka, Żarnowiec i wiele innych.
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: czerwiec (szczyt kwitnienia tutejszej roślinności kserotermicznej)