Kumak nizinny

Niewielka ropuszka o bardzo charakterystycznym ubarwieniu brzusznej strony ciała , które ukazuje w momencie zagrożenia. Jest to nasz jedyny rodzimy rodzaj płazów, stosujący tego typu taktykę. Dolny Śląsk stanowi jedną z ważniejszych ostoi kumaka nizinnego, głównie dzięki sieci rozległych dolin rzecznych pełnych starorzeczy, drobnych oczek wodnych i rowów.

---

Gromada: Płazy (Amphibia)

Rodzina: Kumakowate (Bombinatoridae)

Wielkość: do 6 cm

Aktywność: cała dobra

Długość życia: do 20 lat w hodowli 

Kategoria zagrożenia: VU (narażony na wyginięcie)

---

Kumak nizinny (Bombina bombina), jest niewielkim płazem bezogonowym o krępej budowie ciała. Z powodu licznych brodawek występujących na skórze może być często mylony z małą ropuchą. Posiada płaską głowę zakończoną okrągławym pyskiem. W górnej części znajduje się para małych oczu, lekko przesuniętych ku tyłowi. Ciało spłaszczone o zaokrąglonym tułowiu i słabo umięśnionych oraz stosunkowo małych kończynach. Grzbiet ubarwiony w kolorach maskujących, mających zlać się z błotnistym środowiskiem życia płaza, tj. brązowy, szaro-zielony, oliwkowo-brązowy lub mieszanka owych kolorów, często występuje też szereg barw pośrednich oraz zielonkawe plamki. Dodatkowo skóra pokryta jest licznymi gruczołami jadowymi i śluzowymi nadając chropowaty wygląd oraz uskuteczniając maskowanie. Dolna strona ciała jest całkowicie odmienna od górnej i stanowi najbardziej charakterystyczną i rozpoznawalną cechę kumaków.

Kumaki nie posiadają żadnych rozwiązań obronnych poza ucieczką do wody. W przypadku, gdy jest to niemożliwe, wyginają łukowato swoje ciało i unoszą kończyny do góry. Wszystko to po to aby ukazać spodnią stronę ciała, bowiem występuje tam zupełnie odmienne ubarwienie niż na wierzchniej części. Brzuch kumaka jest w kolorze niebiesko-szarym lub grafitowym z licznymi jaskrawymi plamami. Jaskrawe ubarwienie ma być informacją dla drapieżnika iż namierzona ofiara jest trująca a więc nie nadaje się do spożycia. Skóra płaza wydziela gęsty i pieniący się śluz w momencie nawet niewielkiego podrażnienia. Zawarty w gruczołach jad jest trujący dla zwierząt i człowieka, a nawet dla samego kumaka. Może powodować podrażnienie skóry lub oka. Rzucające się w oczy plamy mają kolor jaskrawopomarańczowy, przechodzący w czerwień lub pomarańczowobrązowy. Odcień plam jest cechą indywidualną i może być także żółtawy lub ochrowy. Dodatkowo występują też białe kropki.

---

Rozkład plam i ich kolor jest główną cechą rozpoznawczą pomiędzy kumakiem nizinnym i górskim. Kumak nizinny występujący na całej nizinnej części Polski oraz w niższych położeniach górskich charakteryzuje się mozaiką drobnych plamek, które nie łączą w większe plamy oraz zajmują mniej powierzchni na brzuchu (poniżej 50%). Dodatkowo końce najkrótszych palców nie są wybarwione a brodawki na grzbiecie są płaskie. Drugi krajowy gatunek, kumak górski (Bombina variegata), przede wszystkim występuje na terenach górskich powyżej 250 m n.p.m. tylko i wyłącznie w Karpatach. Płaza tego nie odnotowano w Sudetach ani innych rejonach Dolnego Śląska. W wyglądzie charakteryzuje go rozkład i kolor plam na spodniej stronie ciała. Są one jaśniejsze (żółte, jasnożółte) i łączą się w rozległe, duże plamy, miejscami tworząc wręcz jednolitą powierzchnię. Dodatkowo ma szpiczaste brodawki na grzbiecie i wybarwione końce najkrótszych palców. Obszar występowania obu kumaków praktycznie nie pokrywa się ze sobą, jednak w niektórych miejscach następuje częściowe nałożenie się areałów. W lokalizacjach tych może dochodzić do krzyżowania się obu gatunków, a rozpoznanie mieszańców może nieść ze sobą pewne problemy.

Kumak nizinny jest gatunkiem występującym w Europie Środkowej i Wschodniej oraz w zachodniej części Syberii. Zwarty areał obejmuje nizinne rejony wschodnich Niemiec (pomiędzy Łabą i Odrą), Polski, Czech, wschodniej Austrii, południowej Słowacji, Węgier, krajów naddunajskich (nizinne obszary Chorwacji, Serbii, Bułgarii i Rumunii), Litwy, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii a także obszary środkowej i południowo-zachodniej części europejskiej Rosji. Poza tym pojedyncze stanowiska (być może antropogeniczne) stwierdzono w południowej Szwecji,południowej Anglii, północnej Turcji i na Kaukazie. W Polsce stwierdzony na całym obszarze nizinnym aż do wysokości około 250 m n.p.m. (inne wersje mówią o 400 m n.p.m)., przy czym przeważnie stanowiska są luźno rozproszone. Jedynie w regionach o gęstej sieci wodnej i licznych zbiornikach może występować zwiększona gęstość stanowisk.

---

Na terenach Dolnego Śląska gatunek ten posiada stosunkowo liczne ale rozproszone stanowiska na niemal całej nizinnej części województwa, gdzie najważniejsze ostoje obejmują głównie dolinę Odry wraz z jej główniejszymi dopływami jak Barycz, Bóbr, Widawa, Oława, Bystrzyca, Łacha i Kaczawa. Na terenach Sudetów występuje przede wszystkim w niższych położeniach a więc obszary Przedgórza Sudeckiego, Pogórza Zachodniosudeckiego oraz Kotlinę Kłodzką (nie mylić z Ziemią Kłodzką). Kumak został stwierdzony niemal we wszystkich większych obszarach Natura 2000 w części nizinnej, m.in. Dolina Oleśnicy i Potoku Boguszyckiego, Dębiańskie Mokradła, Ostoja nad Baryczą. Łęgi Odrzańskie, Dolina Łachy, Łęgi nad Bystrzycą i Lasy Grędzińskie. Do najważniejszych ostoi należą dwa obszary ulokowane na wschód od Wrocławia, tj. Grądy w Dolinie Odry oraz Kumaki Dobrej, stanowiące istotne tereny dla utrzymania dolnośląskiej populacji. Poza tym kumak występuje w kilku rezerwatach przyrody i użytkach ekologicznych chroniących siedliska wodno-błotne (Łacha Jelcz, Stawy Milickie, Stawy Przemkowskie, Uroczysko Wrzosy).

Jak w przypadku wielu rodzimych płazów, typowym siedliskiem bytowania i żerowania kumaków są siedliska wodno-błotne, w skład których wchodzą zbiorniki wodne. Zwierzęta większość swojej aktywności spędzają w wodzie lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Przeważnie są to małe i średniej wielkości zbiorniki wodne o łagodnych, błotnistych brzegach porośniętych gęstą roślinnością, m.in. śródpolne oczka, starorzecza, sieć zbiorników na terenach zalewowych i polderach. Zbiorniki te powinny charakteryzować się występowaniem licznych, szybko nagrzewających się płycizn wraz z roślinnością wodną i pływającą oraz urozmaiconą linią brzegową. Zaobserwowano, iż jedna populacja wykorzystuje wiele sąsiadujących ze sobą zbiorników albowiem jedne spełniają lepsze warunki do rozrodu, inne natomiast do żerowania. Z tego też powodu kumak chętniej zasiedla tereny bogate w wiele drobnych oczek wodnych aniżeli jeden rozległy staw. Zwierzęta unikają zbiorników o wyprofilowanych, prostych brzegach pozbawionych zatoczek i płycin oraz o stromych brzegach lub cienistych i pozbawionych roślinności. Dlatego też rzadko zasiedlają stawy rybne oraz śródleśne oczka. Kumaka stwierdzono za to w innych antropogenicznych tworach jak nieczynne, zarastające zbiorniki po żwirowniach, gliniankach, rowy melioracyjne a nawet głębokie kałuże i koleiny. Przykładowo w II dekadzie XXI wieku słynny był konflikt o „dziurę” koło Stadionu przy al. Śląskiej. Dziura po nieudanej inwestycji napełniła się wodą gruntową i szybko została zasiedlona przez kilka gatunków płazów (w tym kumaki), stając się polem konfliktu. Jedni chcą ochrony obszaru, drudzy inwestycji.

---

Kumak objęty jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową i ochroną czynną. Został także wpisany na listę Dyrektywy Siedliskowej w załączniku II i IV. Mimo systemu ochrony jego status wg Czerwonej księgi gatunków zagrożonych określony jest jako LC (niskiego ryzyka). Głównym powodem jest stosunkowo liczna populacja oraz równomiernie rozłożone stanowiska na całym obszarze nizinnej części kraju. Do głównych zagrożeń należy zanik siedlisk oraz miejsc rozrodu, z powodu osuszania mokradeł, likwidacji drobnej retencji oraz powszechnej melioracji wilgotnych łąk i trzęsawisk. Oprócz zaniku siedlisk istotnym elementem jest też modernizacja zbiorników wodnych, polegająca na prostowaniu linii brzegowej, koszeniu brzegów oraz zabezpieczaniu tychże brzegów poprzez betonowanie lub przysypywanie kamieniami. Powoduje to wycofywanie się kumaka oraz drastyczny spadek populacji, która jest ściśle powiązana z istnieniem rozbudowanej sieci naturalnych zbiorników. Ochrona kumaka ma istotny wpływ także na wiele pozostałych rodzimych płazów. Jest to tzw. gatunek parasolowaty. Dzięki ochronie stanowisk kumaka i objęcia ich ochroną w ramach sieci Natura 2000 ochrania się jednocześnie miejsce rozrodu wielu gatunków płazów, które korzystają z tych samych zbiorników wodnych.