Najrzadsza Flora Dolnego Śląska cz.3

30 lipca 2024 Wyłączono przez admin

Jedne gatunki są wszędobylskie i możemy je spotkać na każdym trawniku, na każdym poboczu drogi, a nawet pomiędzy kostką brukową w centrum miasta. Ich ogólnopolskie populacje mogą być spokojnie liczone w setki milionów. Jednak nie każda roślina ma takie szczęście. Niektóre rosną powoli lub wybrały sobie bardzo niegościnną niszę ekologiczną, a czasem zwyczajnie wytępił je człowiek. Na Dolnym Śląsku liczba gatunków skrajnie zagrożonych i wymierających jest bardzo długa. My ujawnimy tylko niewielką część.

W naszej trzeciej i ostatniej osłonie o najrzadszej florze w województwie przedstawimy roślinność Karkonoszy. Góry te wyróżniają się na tle Sudetów nie tylko wysokością ale także roślinnością. Ze względu na specyficzny i wyjątkowy wysokogórski klimat, w miejscu tym schronienie znalazło wiele gatunków górskich i arktycznych, które nie zdołały przetrwać nigdzie indziej w regionie. Głównym powodem był koniec epoki lodowcowej i cofnięcie się lądolodu. Kilka tysięcy lat temu Dolny Śląsk był chłodną, wręcz mroźną krainą. Wraz z końcem okresu glacjalnego nastąpiło ocieplenie. Gatunki zimnolubne musiały albo uciec na północ albo znaleźć schronienie w wyższych partiach gór. Na Dolnym Śląsku takim schronieniem były właśnie Karkonosze. W efekcie mamy tutaj całą grupę tzw. reliktów glacjalnych, czyli roślin i zwierząt, które wraz z ociepleniem zanikły na większości terytorium a schronienie znalazły na małych, izolowanych „wyspach” o klimacie zbliżonym do tego jaki panował kilka tysięcy lat temu. Niestety po tych kilku tysiącach lat względnego spokoju, gatunkom zimnolubnym znów zagraża kolejna fala zmian klimatycznych.

Skalnica śnieżna

(Saxifraga nivalis)

E (wymierający)/Cr (krytycznie zagrożony) – około 8 osobników dorosłych + liczne siewki (Malicki 2011 r.)

Niewielka roślina jest reliktem glacjalnym, jednym z kilkunastu jakie można spotkać w Karkonoszach. W Europie gatunek ten reprezentuje element arktyczny albowiem rośnie głównie na północy, natomiast w Małym Śnieżnym Kotle zlokalizowane jest najdalej wysunięte na południe i izolowane stanowisko w całym areale zasięgu skalnicy. Jest to także jedyne naturalne stanowisko w Polsce, które jeszcze kilkadziesiąt lat temu znalazło się na granicy wymarcia. Wszystko z powodu dosyć negatywnej cechy wielu botaników, mianowicie maniakalnego zbioru do zielników wszystkiego co zielone. Cecha ta wyniszczyła niejedną populację rzadkich roślin. Na szczęście w porę udało się skalnicę uratować. Obecnie w hodowli zachowawczej parku narodowego znajdują się setki rozetek. Część z nich można podziwiać w ogrodzie skalnym Karkonoskiego Banku Genów w Jagniątkowie.

Więcej o skalnicy można przeczytać w naszej notatce florystycznej.

Gnidosz sudecki

(Pedicularis sudetica)

E (wymierający) – ok. 300-500 osobników (Wojtuń 2003 r.)

Półpasożyt tworzący zieloną łodygę o wysokości 10-40 cm z serią pierzastodzielnych liści, zakończoną zbitym, jajowatym kwiatostanem z serią różowo-czerwonych, grzbiecistych kwiatów. Mimo relatywnie dużej liczby osobników (300-500 sztuk), gatunek w skali ogólnokrajowej jest rośliną bardzo rzadką, której jedyne znane stanowiska skoncentrowane są w Karkonoszach. Występuje na wilgotnych glebach, najczęściej w strefie przejściowej pomiędzy torfowiskami a murawami bliźniczkowymi. Warto dodać, że jest to kolejny relikt glacjalny, którego najbliższe stanowiska zlokalizowane są w północnej Skandynawii. W efekcie karkonoskie populacje maja charakter endemiczny, mimo że sam gatunek rozpowszechniony jest w strefie arktycznej Europy i Azji. Specyficzna biologia gnidosza powoduje niemożność jego rozmnożenia. Pojedyncze osobniki można napotkać przy szlakach wokół Kotła Wielkiego Stawu.

Więcej o gnidoszu można przeczytać w naszej notatce florystycznej.

Zmienka górska

(Cryptogramma crispa)

Cr (krytycznie zagrożony) – ok. 500 kęp (Malicki 2011 r.)

Jest to średniej wielkości paproć występująca na rumowiskach skalnych, które zasiedla jako jedna z pierwszych roślin, tzw. gatunek pionierski. W Polsce rośnie niemal wyłącznie w Karkonoszach, gdzie zinwentaryzowano 4 stanowiska: stok Kopy, Kocioł Łomniczki, Śnieżne Kotły i skała Kotki na północ od Polany przy granicy parku narodowego, jest to najniżej położone stanowisko. Stanowiska ze stoków Śnieżki i Szyszaka uznawane są za nieaktualne. Oprócz Karkonoszy, jedno stanowisko (obejmujące zaledwie pojedynczą kępę!) lokalizowane jest w Górach Izerskich w szczytowych partiach Wysokiego Kamienia. Niestety populacje w polskiej części Karkonoszy rosną poza szlakami. Nie ma jej też w karkonoskim Banku Genów. Aby zobaczyć paproć w naturalnych warunkach warto udać się na czeską stronę, gdzie zmienka rośnie np. na południowych stokach Śnieżki, przy niebieskim szlaku biegnącym przez Obří Důl.

Gęsiówka alpejska

(Arabis alpina)

Cr (krytycznie zagrożony) – 35 kęp (Malicki 2011 r.)

Jest to niewielka bylina tworząca luźne darnie z licznymi różyczkami liści. Tworzy grona śnieżnobiałych kwiatów, które są dobrze widoczne dla zapylających owadów. W Polsce rośnie w wyższych położenia Karpat (Babia Góra, Tatry, Pieniny, Beskid Żywiecki) oraz na jednym karkonoskim stanowisku, zlokalizowanym (oczywiście) na Żyle Bazaltowej w Małym Śnieżnym Kotle. Mimo wytwarzania sporej liczby nasion, gatunek ten jest rzadki i ostatnie prace inwentaryzacyjne wykazały zaledwie 35 osobników. Gęsiówka jednak bardzo dobrze rozmnaża się w hodowli zachowawczej, gdzie jednocześnie część osobników można podziwiać w ogrodzie skalnym Karkonoskiego Banku Genów w Jagniątkowie. Jako ciekawostkę warto dodać, że w ogrodnictwie bardzo pospolity i popularny jest podgatunek o nazwie gęsiówka kaukaska Arabis alpina subsp. caucasica (czasem uznawany za osobny gatunek)

Czosnek siatkowaty

(Allium victorialis)

E (wymierający)/Cr (krytycznie zagrożony) – ok. 200 osobników (Malicki 2011 r.)

Umieszczenie tego gatunku na liście może dziwić mieszkańców południowej Polski, bowiem czosnek siatkowaty rośnie relatywnie pospolicie w małopolskich i podkarpackich żyznych lasach liściastych. Jednak na Dolnym Śląsku cała znana populacja ograniczona jest do jednego stanowiska w Małym Śnieżnym Kotle, gdzie porasta wilgotne płaty ziołorośli i traworośli. Warto tutaj także wspomnieć, że po czeskiej stronie ma on kilka stanowisk. Dlaczego na Dolnym Śląsku lub po polskiej stronie sytuacja wygląda tak, a nie inaczej? Nie wiadomo. Całkiem dużą populację możemy podziwiać w ogrodzie skalnym karkonoskiego Banku Genów w Jagniątkowie. Ewentualnie przy odrobinie szczęścia można ujrzeć pojedyncze osobniki przy szlakach po czeskiej stronie Karkonoszy, szczególnie w pobliżu wilgotnych ziołorośli i wysięków wodnych.

Więcej o czosnku można przeczytać w naszej notatce florystycznej.

Rozrzutka alpejska

(Woodsia alpina)

E (wymierająca) – 11 osobników (Malicki 2011 r.)

Jest to maleńka paproć występująca w górach i regionach arktycznych półkuli północnej, gdzie jej rozetki rosną w szczelinach skalnych. Podobnie jak wiele karkonoskich roślin, rozrzutka także ma status reliktu glacjalnego, a karkonoska populacja stanowi izolowane świadectwo dawnych czasów. W Polsce jest to gatunek rzadki, znany jedynie z Tatr i jednego dolnośląskiego stanowiska na Bazaltowym Żlebie w Małym Śnieżnym Kotle. Gatunek ten jest niezmiernie ciężki do rozmnożenia, do tej pory nie udało się uzyskać osobników w warunkach sztucznych. Stanowisko karkonoskie leży poza szlakami, jednak pojedyncze rozetki rozrzutki można podziwiać w ogrodzie skalnym Karkonoskiego Banku Genów w Jagniątkowie.

Przetacznik stokrotkowy

(Veronica bellioides)

Cr (krytycznie zagrożony) – kilkanaście osobników

Jest to jeden z najrzadszych gatunków dolnośląskiej przyrody, na tyle rzadki, że niewielu przyrodników widziało te niebieskie kwiatki w naturze. Cała populacja rośnie w szczytowych partiach Śnieżki, gdzie po polskiej stronie rośnie tylko kilka rozetek, a czasem liczba ta oscyluje w granicach 1-2 rozet. Liczba jest zmienna bowiem granica państwowa biegnie przez środek murawy, na której rosną przetaczniki. W efekcie czasem wyrośnie więcej osobników po jednej stronie lub drugiej, jednak cała czesko-polska populacja wynosi około 20-30 osobników. Jeszcze do 2009 roku uznawany był za wymarłego po polskiej stronie. Jednak w tymże roku odnaleziono (aż!) jeden okaz. Obecnie roślin jest już więcej. Są dosyć dobrze widoczne, bo to jedne z niewielu roślin o niebieskich kwiatach, jakie można spotkać na szczycie Śnieżki. Na drugim końcu parku rośnie jego krewniak, przetacznik alpejski (Veronica alpina), dokładniej na wyleżyskach w Wielkim Śnieżnym Kotle. Populacja liczy zaledwie 20 pędów, co czyni go równie rzadkim. Obu przetaczników niestety nie ujrzymy w ogrodzie skalnym Banku Genów w Jagniątkowie. Jednak przy odrobinie szczęścia można spotkać przetaczniki na Śnieżce, rosną tuż przy szlaku.

Więcej o przetaczniku można przeczytać w naszej notatce florystycznej.

Oczywiście rzadkich gatunków karkonoskiej flory jest znacznie więcej, jednak wiele z nich jest nieosiągalnych dla zwykłego turysty. Rosną one, gdzieś w czeluściach parku, daleko od jakiegokolwiek szlaku. Jednak niektóre z nich można podziwiać, we wspominanym tu już wielokrotnie, Banku Genów w Jagniątkowie. Do rzadkich roślin nieumieszczonych w opisie należą:

Biedrzeniec mniejszy skalny (Pimpinella saxifraga subsp. rupestris) – około 500-1000 osobników, w Polsce rośnie wyłącznie na Bazaltowym Żlebie. Endemit karkonoski.
Goryczuszka polna (Gentianella campestris) – około 500 osobników. Dawniej występowała na kilku lokacjach w Zachodnich i Środkowych Sudetach, obecnie jedyna znana dolnośląska populacja występuje na Bazaltowym Żlebie. Pozostałe kraje stanowiska ostały się na Pomorzu Zachodnim.
Kuklik górski (Geum montanum) – około 150-160 osobników. Wysokogórski gatunek, którego możemy spotkać w Karkonoszach i Karpatach Zachodnich. Jego jaskrawożółte kwiaty są dobrze widoczne z daleka, spotkać go można na brzegach Kotła Łomniczki i Małego Stawu.
Mniszek czarniawy i mniszek alpejski (Taraxacum nigricans, T. alpestre) – nieznana liczba. Wysokogórskie gatunki mniszków, których pojedyncze rozetki można spotkać na Dolnym Śląsku tylko w najwyższych partiach Karkonoszy (Śnieżka, górne partie kotłów polodowcowych, Równia pod Śnieżką). Są bardzo trudne do identyfikacji.
Rzeżucha rezedolistna (Cardamine resedifolia) – kilkaset osobników. Gatunek notowany w Polsce jedynie z Karkonoszy, gdzie występuje w szczelinach skalnych kotłów (Łomniczki, Małego Stawu, Śnieżnych).
Skalnica bazaltowa (Saxifraga moschata subsp. basaltica) – około 500 osobników. Jeden z karkonoskich endemitów, który choć rzadki jest stosunkowo liczny. Występuje jedynie na Bazaltowym Żlebie, gdzie porasta półki skalne i rumosz bazaltowy.
Skalnica naprzeciwlistna (Saxifraga oppositifolia) – około 120 pędów. Jest to druga najrzadsza skalnica w parku, której cała znana karkonoska populacja porasta jedną niszę skalną w Bazaltowym Żlebie. W Polsce występuje także w wyższych położeniach Tatr.
Szarota drobna (Gnaphalium supinum) – około 200 osobników. Niewielka roślina porastająca podnóża skalne o luźnym rumoszu w Małym Śnieżnym Kotle i Kotle Małego Stawu. W Polsce spotykana także w Tatrach i Beskidach.
Jastrzębce (Hieracium) – w tej grupie występuje kilkanaście gatunków spotykanych w Polsce wyłącznie w Karkonoszach. Część z nich to endemity karkonoskie. Ich liczebność jest trudna do oszacowania bowiem odróżnianie poszczególnych gatunków jastrzębców jest wybitnie trudne. Potrzeba bardzo dobrze wyspecjalizowanych ludzi, którzy dokładnie przebadaliby karkonoskie jastrzębce wraz z ich liczebnością. Dlatego ciężko jest powiedzieć ile osobników liczą poszczególne gatunki, jednak można śmiało założyć, że niektóre taksony liczą zaledwie po kilkanaście lub kilkadziesiąt osobników.

Za nami ostatnia część serii najrzadszych roślin. Niektórzy zapewne słusznie zauważą, że brakuje tu choćby jednego przedstawiciela z rodziny storczykowatych. Podpowiemy, że Karkonosze są domem ostatniej znanej dolnośląskiej populacji gołka białawego i kukułki sudeckiej. Rodzina ta ma bardzo wiele gatunków skrajnie rzadkich, dlatego już kilka lat temu stworzyliśmy serię o najrzadszych storczykach Dolnego Śląska. Poniżej linki do artykułów:

Jest to ostatnia część serii o najrzadszej florze Dolnego Śląska, dwie poprzednie można znaleźć w linkach poniżej: