Góry Olbrzymie w Czasie Letniego Przesilenia

26 lipca 2025 Wyłączono przez admin

Karkonosze, najwyższe pasmo Sudetów, stanowią wyjątkowy region florystyczny o niezwykłym bogactwie siedlisk roślinnych. Różnorodność ta wynika z unikalnego położenia geograficznego, znacznych różnic wysokościowych oraz specyficznych warunków klimatycznych przypominających położone na dalekiej północny regiony tundry i tajgi. Góry te charakteryzują się wyraźną piętrowością roślinną, gdzie każde piętro przedstawia odmienne warunki ekologiczne i związane z nimi zbiorowiska roślinne.

Ze względu na chłodny klimat i wysokości, karkonoska roślinność rozpoczyna wegetację później niż pozostałe regiony województwa. Szczyt wegetacji, a więc i kwitnienia, przypada na przełom czerwca i lipca. Zaczyna się on od przesilenia letniego, czyli kiedy dzień zaczyna ustępować nocy i z każdą dobą, słońce góruje nad nieboskłonem krócej.

Najwyższe partie Karkonoszy, powyżej górnej granicy lasu (około 1250 m n.p.m.), charakteryzują się surowym klimatem wysokogórskim. To obszar gdzie dominują ekstremalne warunki atmosferyczne – silne wiatry, gwałtowne zmiany temperatury, intensywne promieniowanie ultrafioletowe oraz długotrwała pokrywa śnieżna. Miejscami śnieg utrzymuje się niekiedy do czerwca, a nawet lipca. W dawnych czasach (przed ociepleniem klimatu), w niektórych ocienionych żlebach śnieg potrafił utrzymywać się cały rok.

Roślinność wysokogórska Karkonoszy musi być przystosowana do tych trudnych warunków. Charakteryzuje się ona niskim wzrostem, zwartym pokrojem i specjalnymi adaptacjami morfologicznymi. Rośliny tworzą często poduszkowate formy wzrostu, które chronią przed wiatrem i pomagają w utrzymaniu ciepła. Ich liście są często mięsiste, skórzaste lub pokryte grubym kutnerem, co zmniejsza parowanie i chroni przed intensywnym promieniowaniem. Część roślin tworzy duże i barwne kwiaty aby w krótkim okresie wegetacji jak najszybciej zwabić owady.

Uwaga: W fotorelacji uwzględniliśmy tylko roślinność, którą można spotkać przy szlakach. Zostały pominięte gatunki i siedliska położone z daleka od szlaków, dotycz to m.in. unikalnej roślinności Żyły Bazaltowej czy naskalnych siedlisk z przytulią sudecką.

Typowy krajobraz grzbietu Karkonoszy, będący mozaiką muraw bliźniczkowych, torfowisk, kwaśnych młak i zarośli kosodrzewiny. Wszystko to uzupełniają także siedliska źródliskowe i ziołorośla górskie.

Murawy bliźniczkowe (Nardetalia)

Murawy bliźniczkowe, zwane również psiarami, stanowią jeden z najcharakterystyczniejszych typów roślinności Karkonoszy. Rozwijają się one głównie na wysokości od 800 do 1500 m n.p.m., na kwaśnych, ubogich w składniki pokarmowe glebach pochodzących ze zwietrzelin granitowych i metamorficznych.

Te specyficzne siedliska charakteryzują się bardzo niskim pH gleby (3,5-4,5), co znacznie ogranicza dostępność składników pokarmowych dla roślin. Murawy bliźniczkowe są dobrze przystosowane do takich warunków dzięki specjalnym adaptacjom fizjologicznym. Roślinność tworzy tutaj charakterystyczne, twarde darnie o niskim wzroście, które są odporne na deptanie i wypas.

Siedliska te znajdują się głównie na wierzchowinie, graniach oraz w miejscach długo zalegającej pokrywy śnieżnej. Gleby są tutaj przeważnie płytkie, przepuszczalne i szybko wysychające. Pomimo ubogiego składu gatunkowego, murawy bliźniczkowe pełnią ważną funkcję przeciwerozyjną, stabilizując glebę na stromych stokach górskich.

Cechą charakterystyczną tych siedlisk jest ich mozaikowatość – murawy przeplatają się z innymi formacjami roślinnymi, tworząc złożony system ekologiczny. W miejscach o lepszych warunkach glebowych murawy bliźniczkowe przechodzą w bogatsze zbiorowiska łąkowe, natomiast na najuboższych stanowiskach mogą być zastępowane przez wrzosowiska.

Na karkonoskich murawach można spotkać takie rośliny jak:

Szelężnik wysokogórski (Rhinanthus alpinus), jednoroczna roślina z rodziny zarazowatych, występująca w wysokich partiach gór Europy, charakteryzująca się żółtymi kwiatami z charakterystycznym „dziobem” i pierzastymi liśćmi. Jest to roślina półpasożytnicza, która osłabia trawy poprzez pobieranie z ich korzeni wody i składników mineralnych
Krwawnik sudecki (Achillea sudetica), traktowany często jako podgatunek krwawnika pospolitego z rodziny astrowatych. Występuje w górach Europy Środkowej i Półwyspu Skandynawskiego. Od swojego krewniaka wyróżnia się listkami okrywy kwiatostanów, które są ciemno obrzeżone. Występuje dosyć pospolicie na wierzchowinie Karkonoszy.
Gółka długoostrogowa (Gymnadenia conopsea), storczyk o delikatnie pachnących, różowofioletowych kwiatach zebranych w gęsty kłos. Przeważnie występuje na wapiennych łąkach i w zaroślach, jednak posiada pojedyncze stanowiska także na granitowych stokach Karkonoszy.
Gołek białawy (Pseudorchis albida), jest to drobny storczyk o białych lub kremowych kwiatach o słodkim zapachu, rosnący na górskich łąkach i w zaroślach kosodrzewiny. W Karkonoszach jest bardzo rzadki, znany tylko z kilkunastu okazów po polskiej stronie.
Ozorka zielona (Dactylorhiza viridis), niewielki storczyk o zielonkawożółtych kwiatach z charakterystyczną trójłatkową warżką, występujący na wilgotnych łąkach górskich i murawach bliźniczkowych. Nie wiadomo czy dalej występuje po polskiej stronie, jednak można spotkać okazy rosnące na południowych stokach w czeskiej części Karkonoszy.

Torfowiska wysokie (Oxycocco-Empetrion hermaphroditi)

Torfowiska wysokie Karkonoszy to unikalne ekosystemy, które rozwinęły się w warunkach wysokiej wilgotności powietrza i obfitych opadów atmosferycznych. Charakteryzują się one specyficzną strukturą hydrologiczną – są odcięte od wód gruntowych i zasilane wyłącznie wodą opadową, co skutkuje bardzo niską zawartością składników pokarmowych.

Te oligotroficzne siedliska charakteryzują się kwaśnym odczynem (pH 3,5-4,5) i występowaniem specjalistycznej roślinności przystosowanej do życia w warunkach niedoboru składników mineralnych. Torfowiska wysokie są budowane głównie przez mchy torfowce, które mają zdolność magazynowania ogromnych ilości wody i tworzenia kwaśnego środowiska.

Torfowiska wysokie pełnią niezwykle ważną funkcję w ekosystemie Karkonoszy. Działają jako naturalne zbiorniki wodne, regulujące przepływ wody w zlewni. Magazynują również ogromne ilości węgla w postaci torfu, co ma znaczenie dla regulacji klimatu lokalnego i globalnego.

Na karkonoskich torfowiskach można teraz spotkać:

Turzyca skąpokwiatowa (Carex pauciflora) jest to niewielka turzyca z rodziny ciborowatych, występująca na wilgotnych torfowiskach i mokradłach w strefie borealnej i górskiej Europy, Azji i Ameryki Północnej, charakteryzująca się bardzo drobnymi kwiatami zebranymi w skąpe kłosy. Tworzy luźne darnie dzięki rozłogom podziemnym. Ze względu na rozmiary jest bardzo łatwa do przeoczenia.
Wierzba lapońska (Salix lapponum), niskopenna wierzba o srebrzystoszarych, owłosionych liściach, występująca w górskich i arktycznych regionach Europy, tworząca charakterystyczne krzewinki na torfowiskach i wilgotnych łąkach. W Karkonoszach jest dosyć częsta, szczególnie wokół kotłów polodowcowych.
Gnidosz sudecki (Pedicularis sudetica) jest to endemiczna roślina półpasożytnicza z rodziny zarazowatych, występująca wyłącznie w Karkonoszach , o fioletoworóżowych kwiatach zebranych w kłosy i głęboko pociętych liściach. Pojedyncze osobniki można spotkać przy szlakach wokół Kotła Wielkiego Stawu.
Wełnianeczka alpejska (Trichophorum alpinum) jest to niewielka roślina z rodziny ciborowatych, charakteryzująca się białymi, puszysto owłosionymi owocostanami przypominającymi kępki waty, rosnąca na wilgotnych młakach i torfowiskach. W Karkonoszach rośnie umiarkowanie często, głównie po czeskiej stronie.
Wełnianeczka darniowa (Trichophorum cespitosum), kuzynka atrakcyjniejszej wizualnie wełnianeczki alpejskiej, która tworzy drobne i niezbyt rzucające się w oczy kwiaty w postaci jajowatych, pojedynczych kłosów, umieszczone w kątach przysadek na szczycie łodygi. Gatunek stosunkowo częsty w Karkonoszach, gdzie rośnie na torfowiskach i kwaśnych młakach.

Kwaśne młaki (Caricion fuscae)

Kwaśne młaki to siedliska przejściowe między torfowiskami wysokimi a łąkami mineralnymi. Charakteryzują się one wysokim poziomem wód gruntowych i okresowym podtapianiem, co tworzy specyficzne warunki ekologiczne. W przeciwieństwie do torfowisk wysokich, młaki są zasilane zarówno wodą opadową, jak i wodami gruntowymi, co sprawia, że są nieco bogatsze w składniki pokarmowe.

Gleby w obrębie kwaśnych młak są organiczne lub organiczno-mineralne, o kwaśnym odczynie i wysokiej zawartości materii organicznej. Charakteryzują się one zmiennym uwilgotnieniem – od bardzo wilgotnych w okresie wiosennym i jesiennym, po umiarkowanie wilgotne w lecie. Ta dynamika hydrologiczna ma kluczowe znaczenie dla składu gatunkowego roślinności.

Młaka z bartsją alpejską, wełnianeczką alpejską i wełnianą wąskolistną.

Młaka z gnidoszem sudeckim, wełnianką darniową i wierzbą lapońską.

Liczna populacja kukułki Dactylorhiza na młace

Kwaśne młaki występują głównie w dnach dolin potoków oraz w zagłębieniach terenu, gdzie gromadzą się wody opadowe i spływowe. Siedliska te charakteryzują się mozaikowatą strukturą – obszary o różnym stopniu uwilgotnienia sąsiadują ze sobą, tworząc złożony system mikrosiedlisk.

Na wilgotnych młakach przy karkonoskich potokach można teraz spotkać:

Bartsja alpejska (Bartsia alpina) to wieloletnia roślina z rodziny zarazowatych, występująca w górskich i arktycznych regionach Europy, charakteryzująca się fioletowymi kwiatami i ciemnozielonymi, owłosionymi liśćmi. Jest to roślina półpasożytnicza, która pobiera część składników odżywczych z korzeni innych roślin jednocześnie prowadząc fotosyntezę. Bartsję można spotkać przy w kotle Łomniczki i przy Łabskim Wodospadzie.
Niebieliska trwała (Swertia perennis) to wieloletnia roślina z rodziny goryczkowatych, występująca na wilgotnych łąkach górskich i torfowiskach w Europie i Azji, charakteryzująca się gwiazdkowatymi kwiatami o barwie fioletowej z ciemnymi żyłkami. Niebielistkę można spotkać na młakach wokół Kotła Wielkiego Stawu, w Białym Jarze i na terenie czeskiego Obří důl.
Kukułki (Dactylorhiza spp.) jest to rodzaj roślin z rodziny storczykowatych. W Karkonoszach występuje kilka gatunków, które rosną na wilgotnych łąkach, w lasach i na torfowiskach. Charakteryzują się różowofioletowymi kwiatami z wyraźnym wzorem ciemnych plamek i linii na warżce. Ze względu na klimat kukułki tworzą wiele lokalnych form, co często utrudnia ustalenie przynależności danej kukułki do konkretnego gatunku.

Wysokogórskie ziołorośla (Betulo-Adenostyletea)

Wysokogórskie ziołorośla to bujne zbiorowiska roślinne rozwijające się w specyficznych warunkach klimatycznych Karkonoszy. Występują one głównie w miejscach chronionych przed wiatrem, takich jak żleby, doliny górskie oraz u podnóży skal, gdzie panują korzystniejsze warunki mikroklimatyczne.

Ziołorośla wykształcają się na głębokich, żyznych glebach o odczynie lekko kwaśnym do obojętnego. Gleby te są bogate w składniki pokarmowe, dobrze uwilgotnione i natlenione, co sprzyja intensywnemu wzrostowi roślinności. Często są to gleby pochodzące z akumulacji materiału organicznego transportowanego przez wodę lub wiatr z wyżej położonych terenów.

Ziołorośla rozwijają się w miejscach o długim okresie wegetacyjnym i korzystnych warunkach świetlnych. Mimo że są to siedliska wysokogórskie, panują w nich stosunkowo łagodne warunki mikroklimatyczne dzięki osłonie przed silnymi wiatrami. Wilgotność powietrza jest tutaj wysoka, co sprzyja rozwojowi bujnej roślinności.

Te zbiorowiska charakteryzują się bardzo wysoką produktywnością biologiczną i znacznym bogactwem gatunkowym. Roślinność tworzy tutaj wielowarstwową strukturę, gdzie dominują wysokie byliny o bujnym wzroście. Ziołorośla pełnią ważną funkcję w ekosystemie górskim, stanowiąc miejsca schronienia dla wielu gatunków zwierząt i będąc źródłem nasion dla kolonizacji innych siedlisk.

Do gatunków jakie możemy spotkać w ziołoroślach należy:

Bażyna (Empetrum spp.), niewielka krzewinka o bardzo luźnym pokroju, której cienkie gałązki z soczyście zielonymi liśćmi opatulone są przez gęste dywany mchów. Późnym latem tworzą niewielkie, czarne jagody o cierpkim posmaku. W Karkonoszach jest to gatunek częsty.
Kukułka sudecka (Dactylorhiza psychophila), gatunek o dyskusyjnej przynależności taksonomicznej. Jest to drobna roślina tworząca kilka wąskich liści spomiędzy której wyrasta kwiatostan zakończony 5-10 kwiatami o wąskich płatkach i dobrze zarysowanych plamkach na warżce. W Polsce stwierdzona obecnie jedynie w Karkonoszach, gdzie występuje na wysokogórskich młakach i terenach źródliskowych.
Tojad sudecki (Aconitum plicatum), rzadki gatunek mający liczne populacje wzdłuż szlaków, szczególnie w regionie kotłów polodowcowych. Rośnie w wielu siedliskach, w tym wilgotne młaki, ziołorośla, murawy i obrzeża zarośli kosodrzewiny.
Modrzyk górski (Cicerbita alpina) to wysoka (do 2 m) roślina z rodziny astrowatych, występująca w górskich lasach i na polanach w Europie, charakteryzująca się niebieskimi kwiatami zebranymi w duże, wiechowate kwiatostany. Jest to gatunek pospolity w dolnych położeniach Karkonoszy, szczególnie wzdłuż potoków.

Niezliczone Jastrzębce

Szczególnie fascynującą grupą roślin, która w okresie letnim prezentuje się w pełnej krasie, są przedstawiciele rodzaju jastrzębiec (Hieracium). Karkonosze stanowią prawdziwe laboratorium ewolucyjne dla tej niezwykle zmiennej grupy taksonomicznej, gdzie na stosunkowo niewielkim obszarze wykształciło się bogactwo form i mikro-gatunków. Wśród nich wyróżniają się endemiczne lub subendemiczne taksony, które reprezentują unikalne linie ewolucyjne przystosowane do specyficznych warunków wysokogórskich.

Identyfikacja poszczególnych gatunków jastrzębców stanowi prawdziwe wyzwanie nawet dla doświadczonych botaników, ze względu na subtelne różnice morfologiczne i częste występowanie form przejściowych. Te rośliny charakteryzują się niezwykłą plastycznością fenotypową, reagując na lokalne warunki środowiskowe poprzez modyfikację pokroju, ulistnienia i cech kwiatostanów. Lipcowe wędrówki po karkonoskich szlakach oferują wyjątkową możliwość obserwacji tej różnorodności, stanowiąc fascynującą lekcję botaniki wysokogórskiej i procesów specjacji w izolowanych ekosystemach górskich.

Podsumowanie

Różnorodność siedlisk roślinnych Karkonoszy wynika z unikalnego połączenia czynników geograficznych, geologicznych i klimatycznych. Każde z opisanych siedlisk charakteryzuje się specyficznymi warunkami ekologicznymi, które kształtują odmienne zbiorowiska roślinne. Ta mozaika siedlisk sprawia, że Karkonosze stanowią jeden z najcenniejszych regionów florystycznych Europy Środkowej, gdzie zachowały się unikalne relikty roślinności z różnych epok geologicznych.

Ochrona tych siedlisk jest kluczowa dla zachowania bioróżnorodności Karkonoszy. Każde z nich wymaga specjalistycznego podejścia w zarządzaniu, uwzględniającego ich specyficzne wymagania ekologiczne i wrażliwość na zmiany środowiskowe. Zrozumienie funkcjonowania tych ekosystemów jest fundamentalne dla skutecznej ochrony przyrody w tym wyjątkowym regionie górskim.