Jezioro Mietkowskie od Nieznanej Strony
17 września 2024Gęsi, mewy i kaczuchy. To właśnie z ogromnych ilości ptactwa słynie ten dolnośląski raj ornitologiczny. Mowa tu o Jeziorze Mietkowskim, największym jeziorze Dolnego Śląska. Jednak zbiornik ten służy nie tylko ptakom. Mało kto wie, że jest to także botaniczny raj, gdzie latem i jesienią można spotkać prawdziwą mnogość flory namuliskowej i wodno-błotnej. Mało znany skarb, bowiem mimo występowania siedlisk naturowych, obszar nie został objęty ochroną w ramach obszarów siedliskowych (SOO), tylko obszarów ptasich (OSO).
Zbiornik określany także jako jezioro, mimo swojego antropogenicznego pochodzenia, powstał w latach 70. i 80. ubiegłego wieku jako jezioro zaporowe. Wybudowano wtedy zapory na rzece Bystrzycy przed miejscowością Mietków, od której to wziął nazwę. Nazwę niespójną, bowiem zależnie od źródła, można spotkać się z nazwami: Zbiornik Mietkowski, Zbiornik Mietków, Zalew Mietków, Jezioro Mietkowskie lub Jezioro Domanickie (od miejscowości Domanice, leżącej po drugiej stronie zbiornika). Osobiście mamy mieszane uczucia z używaniem słowa „jezioro”, jako że określenie to powinno obowiązywać na naturalnych zbiornikach. Natomiast zbiorniki wodne utworzone przez człowieka określane są jako stawy i zalewy.
Królestwo ptaków
Sam zbiornik jest największym jeziorem w województwie dolnośląskim, którego powierzchnia to około 9,29 km², a pojemność wynosi 65 mln m³ (według niektórych danych – do 70,5 mln m³). Maksymalną głębokość określono na 13 metrów. Dzięki wielkości oraz urozmaiconej linii brzegowej w zachodniej części, miejsce to stanowi prawdziwy raj ornitologiczny. Stwierdzono występowanie czterech gatunków ptaków z Polskiej Czerwonej Księgi i ośmiu gatunków z załącznika nr 1 dyrektywy ptasiej. Lęgi odbywa ohar, mewa czarnogłowa, rybitwa białoczelna, rybitwa rzeczna i sieweczka rzeczna. Poza tym stwierdzono występowanie takich gatunków jak łęczak, batalion, kulik wielki, mewa śmieszka, mewa białogłowa i mewa siwa. W okresie wędrówek gromadzą się tutaj gęsi zbożowe, których liczba dochodzi nawet do 64500 osobników. Dlatego zbiornik objęto ochroną jako obszar specjalnej ochrony ptaków Zbiornik Mietkowski PLB020004 o powierzchni 1 193,9 ha. Ale ptactwo to nie wszystko! Obszar ten bowiem jest bardzo cenny florystycznie!
Ptactwo to nie wszystko!
Dzięki dużym wahaniom poziomu wody, w zbiorniku latem i jesienią odsłaniają się rozległe powierzchnie dna wodnego – wtedy to Jezioro Mietkowskie pokazuje swoje drugie, mało znane oblicze. W ciągu kilku tygodni szarobrązowy muł zostaje porośnięty przez soczyście zieloną łąkę. Zależnie od fragmentu, można tu zobaczyć pospolite zbiorowiska trzciny, pałki szerokolistnej lub szuwary manny mielec ale trafiają się także rzadsze siedliska. Mowa tu o zbiorowiskach drobnych terofitów mokradłowych z klasy Isoeto-Nanojuncetea. Siedlisko to występujące na wilgotnych i mokrych podłożach mineralnych bogatych w składniki odżywcze, w miejscach odsłoniętych przez opadającą wodę na krótki czas. Roślinność jest przeważnie niska ale miejscami tworząca gęste dywany pokrywające całe odsłonięte dno. W strefie bliżej brzegu, gdzie podłoże zostało odsłonięte najwcześniej wykształcają się zbiorowiska terofitów nadwodnych z klasy Bidentetea tripartiti. Roślinność charakteryzuje występowanie na najdłużej dostępnych fragmentach, obejmujących brzegi odsłonięte często już wiosną. Z tego względu tutejsza flora obejmuje duże i wysokie rośliny, w tym wieloletnie byliny. Tworzą one gęste kobierce składające się głównie z uczepu, komosy, rdestu, mięty oraz turzyc i traw.
Namulnik brzegowy (Limosella aquatica)
Jest to drobna jednoroczna roślina, która tworzy różyczkę liściową o średni 2-10 cm. Ze środka wyrasta seria łopatkowatych liści na długich ogonach. Spomiędzy liści, wprawne oko wypatrzy drobniuteńkie kwiaty o średnicy zaledwie 2-3 mm. Mają pięć, białawych płatków, które otaczają cztery pręciki. Wyrastają na mulistym dnie Zbiornika Mietkowskiego, jednak w innych miejscach mogą one pojawić się na podłożu żwirowym, piaszczystym lub nawet torfowym. Występuje w całym kraju, jednak nigdzie nie jest pospolity. Jego areał występowania ogranicza się niemal wyłącznie do brzegów rzek, jezior i zbiorników wodnych. Czasem może pojawiać się wokół większych kałuż, gdzie nasiona zostały przyniesione przez ptactwo lub wylew pobliskiej rzeki kilka-kilkanaście lat temu.
Turzyca ciborowata (Carex bohemica)
Stosunkowo rzadka turzyca, która mimo rzadkości nie została objęta ochroną. Jej areał ogranicza się głównie do Polski południowo-zachodniej oraz pojedynczych stanowisk w pozostałych częściach kraju. Jest to jedna z bardziej charakterystycznych turzyc, trudna do pomylenia z innymi przedstawicielami swojego rodzaju. Posiada wąskie, soczyście zielone liście, spomiędzy których wyrasta zbity kłos tworzący jasnozielony „pompon”. Z czasem kwiatostan brązowieje. Roślina wyrasta na wysychających brzegach zbiornika. Jest to jedna z niewielu rodzimych turzyc zasiedlająca namuliska. Ze względu na zajmowanie siedlisk o dynamicznym charakterze, jej krajowa populacja jest ciężka do określenia. Często bowiem stanowisko znika pod wodną nim ktokolwiek się o nim dowie.
Naturalny trawnik
Gdy opadnie woda, szarobrązowy muł stopniowo zmienia barwę. Z tygodnia na tydzień staje się coraz bardziej zielony aż w pewnym momencie rozległe płaty namuliska pokrywa „trawnik”. Jest to ponikło igłowate (Eleocharis acicularis) i ponikło jajowate (Elocharis ovata). Drobne rośliny o wysokości 2-15 cm, które tworzą rozległe ale stosunkowo luźne darnie jasnozielonych, cieniutkich łodyg. Ze względu na masowy pojaw, jest to jedna z bardziej rzucających się w oczy roślin, mimo niewielkich rozmiarów pojedynczego osobnika. Pierwsza z wymienionych gatunków jest pospolitą w całym kraju byliną, podczas gdy drugie ponikło to jednoroczna roślina nietworząca kłączy, która spotykana jest głównie na południu i południowym-zachodzie kraju. Na Jeziorze Mietkowskim oba gatunki tworzą liczne i bardzo charakterystyczne trawniczki.
Zarośla uczepu
Rodzaj uczep (Bidens), wbrew swojej nazwie nie wytwarzają czepiających się chytników. W Polsce rośnie 7 gatunków, z czego trzy uznawane są za rodzime lub mają status niepewny. Jednak najważniejszym rzeczą związaną z uczepami jest ich zamiłowanie do namulisk. Rośliny te tworzą rozległe kobierce nad brzegami wód i jezior, w miejscach gdzie woda zeszła stosunkowo wcześnie. Wszystko z powodu stosunkowo długiego czasu jaki potrzebują na wykiełkowanie, wyrośnięcie i wytworzenie kwiatów. Najpowszechniejszym jest uczep trójlistkowy (Bidens tripartita) i uczep zwisły (Bidens cernua). Posiadają one kwiaty zebrane w koszyczki o żółtym lub brązowożółtym kolorze. Często ich zarośla całkowicie dominują nad brzegiem, gdzie pozostałe gatunki roślin są tylko niewielkim dodatkiem.
Krwawnica wąskolistna (Lythrum hyssopifolia)
Jest to bardzo rzadka i mało znana krewniaczka, dużej i wszędobylskiej krwawnicy pospolitej. Stanowi typowy gatunek namuliskowy, przystosowany do bardzo specyficznego i nieprzewidywalnego środowiska jakim są wysychające brzegi stawów i rzek. W efekcie gatunek może się pojawiać w różnym okresie czasu, by szybko zakwitnąć i wydać nasiona, a następnie zniknąć na wiele lat na danym terenie, dopóki nie nastaną ponownie odpowiednie warunki. Całkiem ładna populacja tej rośliny zasiedla piaszczyste brzegi na wschód od głównego Zbiornika Mietkowskiego. Niestety jest ona wysoce zagrożona przez działającą tam kopalnię piasku. Jednak prawdopodobnie nie jest to jedyne stanowisko na tym terenie. Sam zbiornik jak i jego okolica obfituje w miejsca z warunkami dogodnymi dla rozwoju krwawnicy.
Więcej o krwawnicy w notatce florystycznej.
Wszędobylskie rdesty
Jedną z najpospolitszych grup roślin w krajobrazie namulisk są rdesty (Polygonum). Rodzaj reprezentują zarówno gatunki jednoroczne jak i wieloletnie byliny, które nauczyły się funkcjonować zarówno w wodzie jak i na odsłoniętym brzegu. Do najbardziej pospolitych gatunków należy rdest ziemnowodny (Polygonum amphibium), rdest ostrogorzki (Polygonum hydropiper), rdest łagodny (Polygonum mite) i rdest ptasi (Polygonum aviculare). Miejscami poszczególne gatunki rdestów mogą tworzyć rozległe kobierce całkowicie dominujące krajobraz. Ma to miejsce szczególnie w drugiej połowie sezonu, gdy rośliny już mocno się rozrosną i brzeg jest usiany niezliczonymi różowo-białymi kwiatostanami rdestów. Te najbardziej widowiskowe gatunki posiadają gęste kwiatostany szczytowe składające się z kilkudziesięciu 2-5 mm kwiatków. Część z tych gatunków to rośliny bardzo pospolite, występujące nie tylko na namuliskach. Możemy je spotkać nawet na obrzeżach dróg i ścieżek.
Generalnie do najcenniejszych florystycznie miejsc Jeziora Mietkowskiego należy:
- brzegi od strony Domanic, stanowią południowo-zachodni brzeg zbiornika, gdzie występują liczne płycizny. To właśnie tutaj dno zbiornika odsłania się jako pierwsze, gdzie następuje najwcześniejsza wegetacja roślinności namuliskowej. W tym fragmencie zbiornika rozwijają się największe i najbogatsze płaty namulisk.
- brzegi od strony Imbramowic, obejmują zachodnie brzegi, gdzie można spotkać ciekawe osobliwości jak rozległe trawniki ponikła, któremu liczne towarzyszą żabieńce, krwawnice i kosaćce, tworząc dosyć unikalny krajobraz. To tutaj także odsłaniane jest dno łęgu wierzbowego, gdzie można przejść suchą stopą pośród wierzbowych pni, mając wrażenie wędrowania po lesie mangrowym.
- piaskownie na północ od Maniowa, występują tutaj liczne piaskownie zalane wodą na brzegach których rozwija się liczna flora namuliskowa i wodno-błotna. Niestety w zachodniej części działa aktywna kopalnia, co utrudnia zwiedzanie.
- staw w Chwałowie, bezimienny zbiornik na północ od zabudowań, umiejscowiony pomiędzy wsią i Jeziorem Mietkowskim. W wyjątkowo suchych sezonach odsłaniają się tam interesujące namuliska. Niestety brzegi okala gęsty i szeroki pas trzcinowisk utrudniający zwiedzanie.
