Borowik usiatkowany

Jeden z urokliwszych borowikowatych, charakteryzujący się pastelowymi barwami oraz zamszowym kapeluszem. Jest to także najwcześniej pojawiający się borowik, którego w dobrych sezonach można zacząć szukać już w kwietniu i maju. Rośnie głównie w lasach liściastych a także w miejskich parkach. 

Borowik usiatkowany (Boletus reticulatus) przynależy do rodziny borowikowatych (Boletaceae), gdzie jako jeden z niewielu rodzimych pozostał w rodzaju Boletus. Dawniej do owego rodzaju przynależała większość grzybów, które w polskim nazewnictwie zaczynały się na słowo „borowik”. Jednak w ostatnich latach przeprowadzono szereg badań genetycznych co przyczyniło się do rozbicia rodzaju na wiele nowych. Borowika usiatkowanego ominęła zmiana systematyczna, dzięki czemu jego nazwa polska i łacińska jest wciąż spójna. Obecnie do rodzaju Boletus należy w Polsce jeszcze sześć innych gatunków, w tym borowik szlachetny, z którym omawiany gatunek jest najczęściej mylony. Jest on podobny do tego stopnia iż w dawnym pracach nawet klasyfikowany jest jako podgatunek lub odmiana prawdziwka. Jednak o rozpoznawaniu różnic w dalszej części artykułu.

Wygląd: Jest to stosunkowo duży grzyb, którego wysokość może osiągać do nawet do 20-kilku cm, jednak przeważnie waha się pomiędzy 10-18 cm.

• Kapelusz, jest typowy dla borowików o średnicy dochodzącej do 25 cm. Pokryty matową lub zamszową skórką w kolorze od bladobrązowawego, szarawobrązowawego, ochrowoszarawego po beżowy lub niemal biały. To właśnie skórka jest cechą rozpoznawczą gatunku albowiem w przeciwieństwie do prawdziwka, powierzchnia kapelusza u borowika usiatkowanego miejscowo pęka oraz jest matowa (nie błyszczy).
• Rurki mają 35–40 mm długości. Ich kolor u młodych owocników jest biały lub lekko szarobiały. Przebarwia się u starszych osobników na żółtozielony do oliwkowozielonego. Wycięte zatokowato przy trzonie. Pory drobne, koloru rurek. Nie zmieniają barwy po uciśnięciu.
• Trzon gruby, u osobników młodych wręcz beczułkowaty, osiąga wysokości 8-25 cm i grubość do 7 cm. Jest w jasnych kolorach beżu, ochry lub jasnego brązu, z dobrze widocznym systemem wypukłych siateczek w kolorze białym u młodych osobników i stopniowo ciemniejących z wiekiem.
• Miąższ jest zwarty, w kolorach zbliżonych do skórki, tj. białawy, kremowy lub jasnobrązowy, często pożółkły nad rurkami. W kontakcie z powietrzem atmosferycznym nie zmienia barwy. Świeży miąższ zawiera aż 91% wody. Jego zapach jest przyjemny, lekko orzechowy a smak łagodny i przyjemny. Jest to grzyb jadalny, określany przeważnie jako bardzo smaczny.
• Zarodniki w kolorze oliwkowym. Są one gładkie, elipsoidalnie–wrzecionowate a czasem nawet cylindryczne, wyróżnia je brak pory rostkowej.

Występowanie: Gatunek notowany głównie w Europie, gdzie występuje niemal na całym kontynencie. Sporadycznie także w Afryce Północnej oraz w Azji. Notowany jest także w Afryce Południowej, gdzie najprawdopodobniej został przeniesiony wraz z transportem ziemi w donicach europejskich roślin. Co ciekawe rośnie tam pod sosnami z gatunku Pinus patula, które także zostały przywiezione zza oceanu, a dokładniej z Meksyku. W Polsce borowik usiatkowany występuje na całym terytorium jednak w rozproszeniu. Nie jest to gatunek bardzo pospolity, jednak nie należy także do gatunków rzadkich. Spotkać go można zarówno na nizinach, wyżynach jak i w górach. Z tego też powodu brakuje inwentaryzacji przyrodniczych określających występowanie dokładnych stanowisk. Na Dolnym Śląsku najczęstsze doniesienia o borowiku usiatkowanym pochodzą z Borów Dolnośląskich (Węgliniec, Ruszów , Przemków) a także z obszaru Sudetów (Góry Sowie, Góry Bardzkie, Góry Złote) i Przedgórza Sudeckiego. Jest szczególnie częsty w dużych kompleksach lasów dębowych, m.in. na Masywie Ślęży, na Pogórzu Bolkowskim, Pogórzu Kaczawskim i Pogórzu Wałbrzyskim. Ze względu na stosunkową pospolitość, grzyb ten spotykany jest nawet w miejskich parkach. W Polsce nie jest chroniony, jednak podlega ochronie u naszych zachodnich sąsiadów, Niemców.

Gatunek posiada dość szerokie optimum siedliskowe. Najczęściej preferuje tereny żyznych lasów liściastych, głównie lasy bukowe, dębowe oraz grąd środkowoeuropejski. Rzadziej notowany jest w lasach mieszanych lub w borach iglastych. Często spotykany jest także w parkach miejskich, gdzie gleba nie jest zbytnio porośnięta roślinnością jednak jest dobrze rozwinięta warstwa mszysta. Przeważnie obserwowany jest w pobliżu drzew liściastych jak dąb, buk, grab oraz oba gatunki lipy. Miejscami może występować w pobliżu drzew iglastych (świerk, sosna, jodła). Zależnie od typu siedliska owocniki pojawiają się na nagim podłożu, z występującą warstwą mchów lub z grubą warstwą butwiejących liści. Grzyb rzadko pojawia się w runie zdominowanym przez roślinność lub o gęstej runi traw, borówek lub innych roślin. Nie odnotowano aby grzyb ten miał przywiązanie do konkretnego typu podłoża pod względem pH, wyrasta zarówno na glebach kwaśnych, wapiennych lub o pH zbliżonym do obojętnego. Przeważnie na podłożu umiarkowanie wilgotnym, gliniastym lub piaszczystym.

Rozwój: Jest to grzyb mikoryzowy, pojawiający się jedynie w okolicy drzewa z którym żyje w mikoryzie, przeważnie 1-5 m od pnia, zależnie od rozpiętości systemu korzeniowego. Owocniki pojawiają się stosunkowo wcześnie, jest to jeden z najwcześniej wyrastających grzybów borowikowatych. W niektórych regionach pierwsze doniesienia mogą pochodzić nawet z kwietnia. Jednak najczęściej borowik usiatkowany pojawia się od połowy maja do lipca. Wg niektórych źródeł sezon na tego grzyba trwa do początków października lub aż do wystąpienia pierwszych trwałych przymrozków. Przeważnie występuje pojedynczo lub w niewielkich grupach po 2-6 owocników w odległości 0,5-2 m od siebie. Czasami w pobliżu wyrastają także inne borowiki, jak prawdziwek i borowik ceglastopory. W początkowej fazie wzrostu na powierzchnię wyrasta kulisty kapelusz, który mocno przylega i częściowo zakrywa równie pękaty trzon. Wraz z upływem czasu brzegi kapelusza unoszą się tworząc parasolowaty kształt jednak cały czas zachowując grubość kapelusza, nie staje się on płaski lub cienki. W tym samym czasie trzon również rośnie wydłużając się i nabierając bardziej kolumnowego kształtu, często o lekkim przechyleniu. Siateczka przez cały czas jest dobrze widoczna, jedynie zmienia kolor z jasnego na ciemniejszy i bardziej rzucający się w oczy. W końcowej fazie u starych owocników brzegi kapelusza odginają się tworząc kielichowaty kształt z dobrze wyeksponowanymi (wybałuszonymi) rurkami. Przeważnie okazy takie są już silnie zarobaczone z początkami pleśnienia i zupełnie nienadające się do konsumpcji.

Inne: Jest to grzyb jadalny, którego smakowitość określana jest jako wybitna, zbliżona do prawdziwka. 100 g suszonych owocników liczy 334 kcal oraz zawiera 22,6 g białka, 55,1 g węglowodanów, 2,6 g tłuszczu. Podobnie sprawa ma się z wyglądem. Dawniej nawet traktowano borowika usiatkowanego jako podgatunek prawdziwka. Grzyby te jednak dzieli wiele subtelnych różnic zarówno w wyglądzie, rozwoju jak i siedlisku. Mimo wszystko wielu grzybiarzy nie próbuje odróżniać tych dwóch gatunków uznając to za mało istotne. Oba grzyby są równie smaczne i jadalne oraz żaden nie podlega ochronie. Cechy odróżniające borowika usiatkowanego od borowika szlachetnego (Boletus edulis) są następujące:

• kapelusz jest w jaśniejszych, pastelowych barwach a jego skórka jest matowa i zamszowa w dotyku
• u osobników starszych występują na kapeluszu liczne spękania oraz lekkie wgniecenia
• dobrze rozwinięta i widoczna siateczka na trzonie
• wyrasta wiosną i latem w żyznych lasach liściastych

W przypadku innych grzybów, często borowika usiatkowanego można pomylić z niejadalnym goryczakiem żółciowym (Tylopilus felleus), którego można rozpoznać po ciemniejszej siateczce oraz różowym zabarwieniu porów. Jednak cechy te są widoczne tylko u dojrzałych owocników. Najlepszą metodą jest metoda organoleptyczna polegająca zwyczajnie na spróbowaniu niewielkiego fragmentu poprzez naderwanie i przyłożenie do języka. Goryczak posiada gorzki (żółciowy) posmak, łatwo wyczuwalny. Dodatkowo rośnie on głównie w borach iglastych, podczas gdy pyszny borowik preferuje lasy liściaste. Nie jest to jednak reguła i czasem można spotkać borowika w lesie pełnym sosen i świerków.