Płowiec jodoformowy

Płowiec jodoformowy

13 sierpnia 2022 Wyłączono przez admin

Jeden z rzadszych i ciekawszych borowikowatych o beżowym kapeluszu i jaskrawych, cytrynowych porach. Jego najbardziej charakterystyczną cechę stanowi niezwykła aczkolwiek nieprzyjemna woń przypominająca jodoform. Jest to także bardzo rzadki gatunek notowany tylko z kilku miejsc w Polsce, choć na południu Europy jest bardziej pospolity. Można go spotkać w świetlistych lasach dębowych oraz ciepłolubnych wariantach grądu, gdzie pojedyncze osobniki wyrastają w upalne letnie dni. 


Płowiec jodoformowy (Hemileccinum impolitum), przynależy do rodziny borowikowatych (Boletaceae), gdzie kilkukrotnie był przenoszony do kolejnych rodzajów na wskutek rewizji taksonomicznych i nowych danych molekularnych. Pierwszy opis tego gatunku powstał w 1838 r. dzięki szwedzkiemu przyrodnikowi, gdzie grzyb został sklasyfikowany jako Boletus impolitus. Nazwa gatunkowa „impolitus” oznacza szorstki i odnosi się do specyficznej skórki kapelusza. Polską nazwę, borowik płowy, nadała Alina Skirgiełło w 1960 roku. Nazwa ta odnosiła się do kolorystyki owocnika. W ostatnich latach przeprowadzono szereg badań genetycznych co skutkowało rozbiciem rodzaju Boletus na wiele nowych. W 2008 gatunek został przeniesiony do rodzaju Hemileccinum jako Hemileccinum impolitum. Po tej dacie nazwa polska stała się niespójna z nazwą naukową. W 2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego dokonano korekty aby nazwa polska stała się spójna z nazwą naukową.

Wygląd: Jest to średniej wielkości grzyb, którego wysokość może wynosić nawet 20-kilka cm, jednak przeważnie waha się pomiędzy 10-15 cm. Posiada typowy dla borowików kapelusz o średnicy dochodzącej wyjątkowo do 20 cm (częściej mniej), który pokryty jest specyficzną skórką. Za młodu jest ona filcowata, trochę oszroniona. Z wiekiem powierzchnia robi się łysa i gładka. Kolor kapelusza również zmienia barwę. Początkowo jest on kremowoszary z lekko żółtawymi przebarwieniami. Z czasem ciemnieje do oliwkowego i beżowobrązowego. Warstwa pod samą skórką jest brązowawa. Od spodniej strony występują drobne, cytrynowożółte rurki, które z wiekiem nabierają oliwkowego lub zielonkawożółtego koloru. Trzon stosunkowo gruby, u osobników młodych wręcz beczułkowaty, osiąga wysokość 5-18 cm i grubość do 8 cm, przeważnie w kolorach od jasnożółtego po brązowo-żółty lub beżowo-szary z przebarwieniami o czerwonawych lub brunatnoczerwonych barwach u podstawy i bezpośrednio pod rurkami. Cechą charakterystyczną jest brak siateczki, powierzchnia ma łuseczkowatą lub włóknistą strukturę. Z wiekiem staje się gładsza. Miąższ jest zwarty, w jasnych kolorach tj. białawy, jasnożółty lub cytrynowy. W kontakcie z powietrzem atmosferycznym nie zmienia barwy. Świeży miąższ wydziela zapach określany jako fenol lub jodoform, szczególnie wyczuwalny u nasady trzonu. Jednak nie wszystkie części owocnika wydzielają zapach równie mocno. Jest on najmocniej (najlepiej) wyczuwalny po przecięciu podstawy trzonu. Młode grzyby mają słabszą woń, jej intensywność rośnie wraz z wiekiem owocnika. Wysyp zarodników w kolorze oliwkowobrązowym. Są one gładkie, wrzecionowate lub elipsoidalne w kształcie i osiągają 10–16 × 4–6 μm. Jest to grzyb jadalny, jednak o niewielkich walorach smakowych.


Występowanie: Grzyb rodzimy dla kontynentu europejskiego. Jego stanowiska są rozproszone i notowane w większości krajów, jednak nigdzie nie jest to grzyb częsty. Liczba stanowisk maleje w kierunku północnym i wschodnim, a największe zagęszczenie występuje w obszarze śródziemnomorskim. Najdalej na wschodzie notowany jest na Cyprze i w Turcji. Na północy stanowiska sięgają po Szwecję, Estonię i południową Anglię.

W Polsce jest to gatunek bardzo rzadki. Jednak pełen areał występowania nigdy nie będzie do końca poznany. Do głównych powodów takiego stanu rzeczy jest nierozpoznawanie owocników przez grzybiarzy, uznawanie ich za „prawdziwki” oraz niezgłaszanie odkrytych stanowisk. Mimo wszystko w dobie szybkiego przepływu informacji drogą internetową, udało się znaleźć dane o stanowiskach rozproszonych w kilku regionach m.in. świętokrzyskie (okolice Bilczy i Kowali Małej w powiecie kieleckim, dolina Nidy) i mazowieckie (Krasne w powiecie przasnyskim). Na Dolnym Śląsku zlokalizowana jest obecnie największa liczba udokumentowanych stanowisk. Płowca jodoformowego stwierdzono we Wrocławiu, w okolicach Wałbrzycha oraz w Dolinie Baryczy na terenie tamtejszego rezerwatu przyrody Stawy Milickie.

Gatunek ciepłolubny, rosnący w termofilnych siedliskach leśnych na glebie wapiennej, rzadziej o pH obojętnym. Niektóre źródła podają także występowanie na glebach kwaśnych. W centrum swojego areału, a więc w Europie Południowej, płowiec jest notowany w wielu siedliskach obejmujących liczne ekosystemy lasów dębowych oraz tzw. las zawsze zielony twardolistny. Jest to typowy rodzaj śródziemnomorskiej roślinności niewystępujący w Polsce. Na terenie kraju spotykany głównie w ciepłolubnej dąbrowie i ciepłolubnych formach grądu, a także w miejskich parkach z drzewostanem dębowym, grabowym i lipowym. Jest to grzyb mikoryzowy występujący głównie pod dębami, grabami i bukami, jednak sporadycznie rośnie także pod lipami, sosnami i kasztanem. Owocniki pojawiają się zarówno na nagim podłożu, z występującą warstwą mchów lub z grubą warstwą butwiejących liści. Grzyb rzadko pojawia się w runie zdominowanym przez roślinność lub o gęstej runi traw i innych roślin.

Rozwój: Jest to grzyb mikoryzowy, pojawiający się jedynie w okolicy drzewa z którym żyje w mikoryzie, przeważnie 1-5 m od pnia, zależnie od rozpiętości systemu korzeniowego. Głównym drzewem mikoryzowym jest dąb (Quercus spp.). Owocniki pojawiają się dosyć wcześnie, bo już w początkach maja. Jest to jeden z najwcześniej pojawiających się borowikowatych. W Polsce jednak najczęściej notowany jest latem. Wg niektórych źródeł sezon na tego grzyba trwa do początków września lub aż do wystąpienia pierwszych chłodnych dni. Przeważnie płowce wyrastają w upalne letnie dni poprzedzone obfitymi opadami deszczu. Owocniki występują pojedynczo, bardzo rzadko wyrastają w grupach liczących 2-4 sztuki. W początkowej fazie wzrostu na powierzchnię wyrasta bardzo kulisty kapelusz o zamszowej skórce, który mocno przylega i częściowo zakrywa równie pękaty trzon. Wraz z upływem czasu brzegi kapelusza unoszą się tworząc parasolowaty kształt jednak cały czas zachowując grubość kapelusza, nie staje się on płaski lub cienki. Skórka stopniowo traci swoją charakterystyczną strukturę i staje się gładka. W tym samym czasie trzon również rośnie wydłużając się i nabierając bardziej kolumnowego kształtu. Żółte zabarwienie porów przez cały czas jest dobrze widoczne. W końcowej fazie u starych owocników brzegi kapelusza odginają się tworząc kielichowaty kształt z dobrze wyeksponowanymi (wybałuszonymi) rurkami. Przeważnie okazy takie są już silnie zarobaczone z początkami pleśnienia i zupełnie nienadające się do konsumpcji.


Inne: W 1986 r. z płowca jodoformowego wyodrębniono siostrzany gatunek o nazwie płowiec pofałdowany, dawniej borowik pofałdowany (Hemileccinum depilatum), który jest bardzo podobny. Wyróżnia się kapeluszem o nierówno garbkowato-brudowanej powierzchnią. Mikroskopowo jego skórka ma kuliste, cylindryczne komórki (struktura „hymeniform”). Dodatkowo gatunek ten rośnie głównie pod grabem i chmielograbem.

Do gatunków podobnych należy:

  • Gorzkoborowik korzeniasty (Caloboletus radicans), rośnie w podobnych siedliskach, jednak przeważnie posiada jaśniejszy kapelusz a jego miąższ sinieje po uszkodzeniu.
  • Wonnoborowik kruchy, borowik kruchy (Lanmaoa fragrans), posiada ciemniejszy kapelusz, a jego miąższ sinieje po przekrojeniu. Na chwilę obecną gatunek nie został potwierdzony w Polsce a wszystkie jego wcześniejsze doniesienia okazały się błędne.
  • Koźlarek bruzdkowany, koźlarz bruzdkowany (Leccinellum crocipodium), ma smuklejszą budowę trzonu, którego powierzchnia jest pokryta bruzdkami, kapelusz w bardziej jaskrawych barwach. Dodatkowo miąższ po uszkodzeniu przebarwia się na różowy lub czerwonawy kolor, który następnie czernieje. Gatunek bardzo rzadki znany tylko z kilku stanowisk w kraju.
  • Podgrzybek zajączek (Xerocomus subtomentosus), choć ma bardzo podobną kolorystykę to jednak owocnik jest generalnie mniejszy, ma smuklejszy trzon o gładkiej skórce. Dodatkowo po przekrojeniu jego miąższ przebarwia się na kolor różowo-brązowy w trzonie, podczas gdy kapelusz po przekrojeniu lekko sinieje.

Nie jest to grzyb charakteryzujący się wybitnymi walorami smakowymi. Literatura podaje, że młode osobniki mają przyjemniejszy smak, podczas gdy starsze owocniki cechuje łykowatość i brak wyrazistego posmaku. Mało przyjemny zapach dojrzałych owocników dodatkowo może zniechęcać do konsumpcji. Jednak głównym argumentem przeciw spożywaniu tego grzyba jest jego rzadkość. Płowiec nigdzie w Polsce nie jest gatunkiem pospolitym i z niewiadomych do końca powodów nie został objęty ochroną. Dlatego prawdziwi miłośnicy grzybów powinni ten gatunek zbierać jedynie na kartę pamięci aparatu fotograficznego.