Wiosenne Workowce

Wiosenne Workowce

22 marca 2020 Wyłączono przez admin

Wiosna jest okresem, gdzie wszyscy wypatrują pierwszych kwiatów masowo pojawiających się w lasach i parkach. Wychodzą białe przebiśniegi, niebieskie niezapominajki, fioletowe przylaszczki i żółte ziarnopłony. Runo leśne zmienia się w prawdziwy tęczowy dywan. Mało kto kojarzy wiosnę z grzybami. Czas grzybów jest przecież jesienią, prawda? A właśnie, że nie!


Wiosna jest pełna grzybowych niespodzianek, szczególnie w swojej pierwszej połowie obejmującej marzec i kwiecień, kiedy to można spotkać całą serię niezwykłych grzybów z gromady workowców (Ascomycota). Grzyby workowe swoją nazwę wzięły bowiem od wytwarzanej zarodni, zwanej workiem (ascus), na której wytwarzane są zarodniki workowe (askospory). Grzyby te nie posiadają blaszek ani rurek jak to jest w przypadku drugiej dobrze znane grupy grzybów, zwanych podstawczakmi. Do podstawczaków zaliczamy wszystkie grzyby kojarzone z „tradycyjnym” wyglądem, na który składa się na trzon i rozłożysty kapelusz. Podczas gdy u workowców mamy do czynienia z całą gromadą organizmów o ciekawych kształtach kielichów, talerzy, galaretek czy bezkształtnej masy. Wiele z nich wyrasta właśnie teraz. Poniżej krótka charakterystyka wybranych wiosennych workowców.

Czarki (Sarcoscypha)

Te niewielkie grzyby o naziemnym owocniku w kształcie czarki można spotkać już zimą, jednak najwięcej pojawów ma miejsce dopiero wiosną. Mimo niewielkich rozmiarów, wynoszących 1-5 cm, są bardzo dobrze widoczne dzięki swoim jaskrawym barwom. Czerwone i szkarłatne kolory bardzo dobrze kontrastują z brunatną i czarną glebą. W Polsce wyróżniamy trzy gatunki: czarka szkarłatna, czarka austriacka i czarka jurajska. Nie są to częste grzyby, kiedyś objęte były nawet ochroną gatunkową, którą w 2014 r. zniesiono. Losu tego oszczędzono tylko czarce jurajskiej pozostawiając ją wciąż na listach grzybów chronionych. Grzyby z tego rodzaju spotkać można w wilgotnych siedliskach leśnych i zaroślowych, bardzo często nad śródleśnymi potokami lub zbiornikami wodnymi. Najczęściej rosną w lasach łęgowych, olszynach i zakrzaczeniach bzu oraz tarniny. Mimo iż nie są już chronione, nie polecamy ich zbierania. Wciąż są to rzadkie grzyby o nikłych walorach smakowych przypominających grzybową rzodkiewkę. Najczęściej dodawaną na kanapki lub do gulaszu jako ozdoba.

Czarkom poświęciliśmy także cały osobny artykuł: LINK


Piestrzenice (Gyromitra)

Jest to kolejny typowo wiosenny rodzaj grzybów, który na pierwszy rzut oka może kojarzyć się ze smardzami. Posiadają wprawdzie owocniki z brązową i pofałdowaną główką na białym trzonie, jednak systematycy zaliczyli je do innej rodziny, a mianowicie krążkownicowatych. W Polsce rośnie kilka gatunków zasiedlających bardzo odmienne siedliska. Największa z rodzaju, rzadka i zagrożona wyginięciem piestrzenica olbrzymia, preferuje wilgotne i żyzne lasy liściaste, podczas gdy mniejsza i ciemniejsza w barwie pospolita piestrzenica kasztanowata woli rosnąć w lasach sosnowych, często na zrębach i piaszczystych glebach. Przeważnie grzybnia rozwija się na zagrzebanym w ziemi butwiejącym drewnie lub korze. W przeciwieństwie do jadalnych i smacznych smardzów, te grzyby są trujące. Zawierają gyromitrynę powodującą zaburzenia żołądkowo-jelitowe, a często także uszkadzają nerki, wątrobę i wzrok. Jej trujące właściwości ustępują pod wpływem długiego gotowania, jednak ze względu na różny czas rozkładu trucizny u poszczególnych owocników, nie zaleca się w ogóle zbierania piestrzenic. Jeszcze w latach 70 i 80. w książkach wciąż można było znaleźć piestrzenice w kategorii grzybów jadalnych.


Smardze (Morchella)

Jest to chyba najbardziej rozpoznawany i pożądany z wiosennych grzybów. W Polsce występuje kilka gatunków, zależnie od przyjętej systematyki, z których najbardziej znany jest smardz jadalny. Jest charakterystyczny i łatwy do rozpoznania, głównie dzięki owocnikowi o silnie pomarszczonym, stożkowatym kapeluszu osadzonym na białej nóżce. Smardze pojawiają się przeważnie od końca marca do początków maja, przy czym termin ten zależny jest od szerokości geograficznej i regionalnych warunków klimatycznych. Preferuje tereny żyznych lasów liściastych, jednak pojawia się także na łąkach, w zaroślach oraz w przydomowych ogródkach i na terenach parkowych. Często można spotkać owocniki na korze wysypanej pod krzewami, gdzie jednak przeważnie są to pojawy jednorazowe związane z przeniesieniem grzybni z lasu wraz z korą. Smardze objęte są w Polsce ochroną, jednak dotyczy to osobników rosnących w naturze. Owocniki wyrastające na działkach i w ogródkach nie podlegają ochronie i można je legalnie zbierać. Smardze uznawane są za jedne z najsmaczniejszych grzybów, co było jednym z głównych powodów jego rzadkości. Żarłoczni ludzie zwyczajnie je wyzbierali.

Smardzom poświęciliśmy także cały osobny artykuł: LINK


Naparstniczki (Verpa)

Bliskie kuzynki smardzów, od których odróżnić je można po główce nieprzyrośniętej do trzonu. W Polsce stwierdzono dwa gatunki, naparstniczkę czeską i stożkowatą. Oba grzyby są bardzo rzadkie i objęte ochroną na stanowiskach naturalnych. Przeważnie są najwcześniejszymi ze smardzowatych i pojawiają się już na początku marca a przy łagodnej zimie nawet i w lutym. Preferują stanowiska ciepłe i jasne, na glebie wilgotnej, żyznej i zasobnej w próchnicę. Przeważnie rosną w żyznych lasach liściastych (grądy, łęgi) a także w widnych zaroślach oraz na terenach miejskich (ogródki działkowe, parki miejskie). Niektóre badania sugerują występowanie heliotropizmu (wzrost ku światłu), o czym świadczyć ma skierowanie fałdek owocnika głównie w kierunku najintensywniejszego źródła światła. Ta reakcja na bodziec świetlny ma ważny wpływ na rozmnażanie albowiem umożliwia ułożenie worków z zarodnikami w kierunku potencjalnie otwartej przestrzeni z której dochodzi promień słoneczny. Brak światła z danej strony oznacza zarośnięcie jej drzewami i krzewami a więc także utrudniony jest dostęp do wiatru roznoszącego zarodniki.

Naparstniczce poświęciliśmy także cały osobny artykuł: LINK


Tarzetta

Rodzaj tych niewielkich grzybków nie posiada (jeszcze) polskiej nazwy, podobnie jak rodzina do której należą – Pyronemataceae. W kraju stwierdzono występowanie dwóch gatunków, które charakteryzują się posiadaniem małych owocników o czarkowatym kształcie i jasnej, kremowej barwie. Wyrastają na gołej ziemi, głównie w lasach liściastych (przeważnie buczyny i grądy), na glebach zasobnych w węglan wapnia i warstwę próchnicy. Ze względu na niewielkie rozmiary oraz niejadalność są często przeoczanymi, mało znanymi grzybami. Ich nazwa rodzajowa pochodzi od włoskiego słowa tazetta oznaczającego drobny kubek, co dobrze odzwierciedla ich wygląd. Na Dolnym Śląsku gatunek ten można spotkać często w miejscach występowania innego rzadkiego workowca, tj. koronicy ozdobnej.


Koronica ozdobna (Sarcosphaera coronaria)

Jest to jeden z najrzadszych dolnośląskich wiosennych workowców, który został do tej pory stwierdzony w województwie tylko z regionu Gór Kaczawskich. Jest to także jeden z najpóźniej wyrastających albowiem owocniki pojawiają się przeważnie dopiero w cieplejszym okresie wiosny, tj. w maju a czasem dopiero w czerwcu. W Sudetach występują w Górach Kaczawskich, na tamtejszych wapiennych, stromych stokach porośniętych ciepłolubną buczyną storczykową, gdzie część stanowisk chroniona jest w ramach rezerwatu Góra Miłek. Owocniki często rosną na nagim, skalistym podłożu, lub ukryte są pośród gęstej warstwy bukowych liści. Gatunek charakteryzuje się dużym, pucharkowatym w kształcie owocnikiem o fioletowej i cielistej barwie. Sama nazwa nawiązuje do kształtu. Dojrzały owocnik pęka w w górnym fragmencie na 4-8 części i wywija płatki na zewnątrz nadając całości gwiaździsty kształt. Gatunek ze względu na rzadkość objęty jest ochroną, nie wolno go zrywać. Jednak zrywania nie polecamy także ze względu na trujące właściwości.

Koronicy poświęciliśmy także cały osobny artykuł: LINK


Twardnica bulwiasta (Dumontinia tuberosa)

Jest to drobny grzybek pojawiający się wczesną wiosną, przeważnie już w drugiej połowie marca. Spotkać go można wyłącznie w miejscach, gdzie rosną pospolite zawilce gajowe. Dlaczego? Jest to bowiem grzyb pasożytniczy, wyspecjalizowany do bytowania na korzeniach i kłączach tejże rośliny. Zaatakowany zawilec nie wytwarza już kwiatów, a często w następnym sezonie zamiera. Same twardnice wyrastają tuż przy ziemi, zazwyczaj kilka-kilkanaście centymetrów od zaatakowanej rośliny. Grzyb posiada niewielki czarkowaty owocnik, który z czasem rozpościera się i przybiera talerzowaty kształt. Kolor jest brązowy, kasztanowy lub jasnobrązowy o matowym lub zamszowym połysku. Często z ciemniejszą obwódką na krawędzi owocnika. Mimo iż jest to gatunek ściśle związany z wegetacją zawilców, nie występuje wszędzie. Przeważnie pojawia się na stanowiskach zawilców w żyznych i wilgotnych lasach liściastych, głównie grądy i łęgi a także nad brzegami potoków i w miejscach źródlisk. W niektórych opracowaniach można spotkać ją pod nazwą sklerotka bulwiasta.


Kustrzebki (Peziza)

Jest to liczny rodzaj, który w Polsce reprezentuje kilkadziesiąt gatunków. Wiele z nich jest ciężkich do rozróżnienia, przeważnie możliwe jest to wyłącznie mikroskopowo. Niektóre gatunki odróżnia się np. po kolorze soku wydzielanego z nadłamanego owocnika. Większość nie posiada nawet polskiej nazwy. Ze względu na liczebność występuje tu także duże zróżnicowanie w wyglądzie, siedlisku oraz terminie pojawiania się owocników. Jednak większość gatunków wyrasta głównie na wiosnę, często już w marcu. Grzyby charakteryzują się kubkowatym lub miseczkowatym kształtem owocników w różnych kolorach brązu, beżu i szarości, często wewnętrzna część jest innej barwy niż zewnętrzna warstwa. Przeważnie nie posiadają trzonu. Wraz z wiekiem owocnik otwiera się przybierając płaski, talerzowaty kształt o popękanych obrzeżach. Rosną na ziemi lub butwiejącym drewnie, zależnie od gatunku spotkać je można w lasach liściastych, borach iglastych, lasach mieszanych lub na terenach miejskich parków.


Oczywiście powyższe zestawienie to tylko niewielkie fragment z ogromnego zasobu wiosennych grzybów. Same workowce stanowią liczną grupę, reprezentującą gatunki o rozmaitych kształtach, kolorach, wielkościach, które zasiedlają rozmaite siedliska o niemal każdej porze roku. Oprócz wyżej wymienionych, w lasach, parkach i nad brzegami potoków wiosną można spotkać także takie gatunki jak czernidłaki (Coprinus), gęśnica wiosenna (Calocybe gambosa), krążkownica żyłkowana (Disciotis venosa), kubianki (Ciboria), mitrówki (Mitrophora), niektóre piestrzyce (Helvella), orzechówki (Encoelia)szyszkówki (Melanoleuca). Wiosną pojawiają się także borowiki, które przeważnie kojarzą się z jesiennymi grzybobraniami. Do najwcześniejszych należy borowik usiatkowany (Boletus reticulatus) o wyglądzie bardzo podobnym do borowika jadalnego od którego odróżnia się m.in. matową (aksamitną) powierzchnią kapelusza, dobrze widoczną siateczką osadzoną na trzonie w płowym lub jasnobrązowym kolorze oraz miejscem występowania. Borowik usiatkowany spotykany jest głównie w żyznych lasach liściastych w pierwszej połowie sezonu (wiosna, wczesne lato), podczas gdy borowik szlachetny preferuje kwaśne lasy (dąbrowy, buczyny) oraz bory iglaste i jest spotykany dopiero w drugiej połowie sezonu (od połowy lata aż do przymrozków). Jak więc widać wiosną spacerując po lesie warto rozglądać się nie tylko za masowo rozkwitającymi kwiatami. W tym całym dywanie budzących się do wegetacji roślin z łatwością można wypatrzeć przedstawicieli trzeciego królestwa. Są oni o tyle ciekawi, że w przypadku wielu gatunków, ich owocniki można spotkać tylko wiosną.

Gdzie szukać wiosennych grzybów?

Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Jednak te najpopularniejsze i najbardziej znane wiosenne gatunki, czyli smardze, czarki, kubianki, piestrzenice itd rosną przede wszystkim w lasach liściastych. Większość można spotkać na terenach wilgotnych i żyznych lasów liściastych, głównie w grądzie środkowoeuropejskim, łęgach jesionowych, łęgach olchowych i topolowych a także w miejskich parkach i ogródkach działkowych. Poza tym niektóre pospolitsze gatunki rosną także we wszelkich zadrzewieniach i zakrzaczeniach cechujących się wysoką wilgotnością. Wiele wiosennych grzybów to saprotrofy, czyli cudzożywne organizmy pobierające energię z martwych szczątków organicznych, dla których najważniejszą czynnikiem jest odpowiednia gleba, bogata w próchnicę i składniki odżywcze. Dlatego wiele z nich spotykamy właśnie na wilgotnych i żyznych glebach. Wiosną w rozległych borach świerkowych i sosnowych grzybów jest niewiele. To tereny przeważnie z ubogą i suchą glebą, często piaszczystą lub wyjałowioną. W okresie marzec-maj występują tam głównie całoroczne gatunki nadrzewne jak wrośniaki, gmatwice i inne huby oraz drobne pospolite gatunki. Dopiero latem i jesienią bory zapełniają się licznymi grzybami, w tym popularnymi i jadalnymi borowikami, maślakami i podgrzybkami. Jednak nim to nastąpi, prym w grzybowych wojażach wiodą lasy liściaste, które oddadzą pałeczkę borom iglastym dopiero w drugiej połowie lata. 🙂