Dolina Oleśnicy i Potoku Boguszyckiego

Dolina Oleśnicy i Potoku Boguszyckiego

26 stycznia 2020 Wyłączono przez admin

Mało znany fragment w okolicach Wrocławia, który obejmuje cenne siedliska ciągnące się kilometrami wokół rzeki Oleśnicy i potoku Boguszyckiego. Jest to miejsce występowania wielu gatunków rzadkich lub chronionych roślin, ważna ostoja motyli z rodzaju modraszek oraz wielu gatunków płazów, w tym kumak nizinny i traszka grzebieniasta. 


Typ ochrony: Natura 2000

Kod: PLH020091

Data utworzenia: 2009

Powierzchnia: 1 118,8 ha

Powiat: Oleśnicki

Gmina: Oleśnica, Olszyna

Nadleśnictwo: Oleśnica Śląska


Położenie: Obszar położony jest w północnej części Równiny Oleśnickiej przynależnej do Niziny Śląskiej. Rozciąga się w postaci serii długich pasów wzdłuż dwóch tytularnych cieków tj. rzeki Oleśnicy i Boguszyckiego Potoku. Całość lawiruje pomiędzy miejscowościami: Rataje, Boguszyce, Kolonia Miodary, Nowica, Sosnówka, Ostrowina, Junoszyn, Cieśle i Spalice. Południowa część obszaru rozpościera się wzdłuż rzeki Oleśnicy na odcinku Rataje – Gęsia Górka pasem o szerokości 250 – 500 m i długości ok. 4 km. Powyżej drogi S8 (obwodnica Oleśnicy) rozdziela się na dwa kierunki. W kierunku północnym, obszar obejmuje 8 km pas o szerokości 200-1000 ciągnący się wzdłuż Potoku Boguszyckiego, natomiast w kierunku północno-wschodnim obszar naturowy kontynuuje bieg przy rzece Oleśnica, tworząc pas długości około 9 km i szerokości około 250-750 m, do którego przylegają dodatkowo 3 niewielkie pasy o szerokości około 200 m ciągnące się wokół bezimiennych potoków w stronę wsi Boguszyce (ok. 1,5 km), Ligota Polska (ok. 2 km) oraz w kierunku wsi Brzezinka (ok. 3 km).

Roślinność: Zróżnicowana, obejmująca zarówno siedliska leśne, łąkowe oraz wodno-błotne. Do największych powierzchniowo siedlisk należą lasy łęgowe (Alno-Ulmion) obejmujące drzewostany olszowe, jesionowe i wiązowe, tworzące prawdziwą mozaikę gatunkową w bezpośredniej bliskości cieków wodnych (tereny zalewowe) i na obszarach o wysokim poziomie wód gruntowych. Przeważnie rosną na żyznych glebach pobagiennych lub aluwialnych (madach rzecznych). Jest to siedlisko przypominające latem prawdziwą dżunglę, tworzące ściany zieleni dzięki licznym pnączom i bogatemu runu leśnemu. Drzewostan buduje głównie dąb szypułkowy, jesion wyniosły, wiąz pospolity i olsza czarna z domieszką gatunków grądowych jak grab i lipa oraz nasadzeniami sosny pospolitej. Roślinność w większości reprezentowana jest przez pospolite gatunki jak pokrzywa zwyczajna, niecierpek pospolity, gajowiec żółty, czartawa pospolita, wietlica samicza, przytulia czepna, jaskier rozłogowy, żywokost lekarski, tojeść pospolita, zawilec gajowy, ziarnopłon wiosenny, złoć żółta oraz liczne gatunki jeżyn.


Do najcenniejszych fragmentów lasów łęgowych, które miejscami tworzą mozaikę z grądem należą obszary na północy od przysiółka Małe Brzezie. Jest to tzw. Uroczysko Grotowskiego, gdzie odnotowano prawie 200 gatunków roślin, w tym gatunki chronione lub cenne, m.in. duża populacja śnieżycy wiosennej, licząca kilkaset kęp, a także wawrzynek wilczełyko, śnieżyczka przebiśnieg, szałwia lepka, listera jajowata, groszek skrzydlasty, kokorycz wątła, barwinek pospolity, bluszcz pospolity, czartawa pośrednia, kopytnik pospolity, przytulia wonna, turzyca tunikowa, kalina koralowa i kruszyna pospolita. Stwierdzono występowanie kilku rzadkich gatunków mchów i porostów, m.in. bielistka siwa, drabik drzewkowaty, dziubkowiec bruzdowany i torfowiec nastroszony. Teren częściowo pokrywa się z proponowanym przez nadleśnictwo rezerwatem o roboczej nazwie „Brzezinka”, który obejmowałby także sąsiednie oddziały leśne o łącznej powierzchni 57,64 ha. Miejscami lasy łęgowe przechodzą w nadrzeczne łęgi wierzbowe (Salicetum albo-fragili), które ciągną się wąskim pasem wzdłuż brzegów. Stanowią one formą pośrednią pomiędzy zielną roślinnością szuwarów a lasem łęgowym. W drzewostanie dominuje wierzba biała, wierzba krucha i wierzba wiciowa, które są otoczone licznymi pasami roślin zielnych jak krwawnica pospolita, żywokost lekarski, psianka słodkogórz, trzcina, pałka szerokolistna i inwazyjny rdestowiec.

Dominującym siedliskiem łąkowym występującym na obszarach wzdłuż Oleśnicy i Boguszyckiego Potoku są rozległe łąki grądowe dwu- i wielokośne określane także jako niżowe łąki świeże użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), obejmują one tereny średnio wilgotne, w pewnej odległości od rzek a ich istnienie jest ściśle zależne od gospodarki runią łąkową. Znacząca część płatów powstała w wyniku przeprowadzenia melioracji osuszających wilgotne siedliska, które zachowały się już głównie tylko wzdłuż kanałów. Z tego względu spotyka się tu często mozaikę siedlisk wilgotnych i świeżych. Część płatów jest regularnie wykaszana w odpowiednich dla tego siedliska terminach. Dominującymi gatunkami w typowych łąkach świeżych są trawy (rajgras wyniosły, kupkówka pospolita, konietlica łąkowa, stokłosa miękka, tymotka łąkowa), którym towarzyszą liczne byliny i rośliny jednoroczne takie jak bodziszek łąkowy, dzwonek rozpierzchły, jaskier ostry, jastrun właściwy, koniczyna łąkowa, kozibrody, przytulia pospolita, skalnica ziarenkowata, świerzbnica polna, szczaw rozpierzchły. Częste są tutaj rośliny z rodziny baldaszkowatych (selerowatych), głównie barszcz zwyczajny, biedrzeniec wielki, kminek zwyczajny, pasternak zwyczajny i rzadka selernica żyłkowana. Na łąkach użytkowanych ekstensywnie szczególnie istotne są stanowiska z rdestem wężownikiem, stanowiącym roślinę żywicielską dla gąsienic czerwończyka fioletka.

W granicach kośnych łąk świeżych znajdują się liczne powierzchnie wilgotniejsze, nawiązujące składem roślinnym i charakterystyką do siedlisk łąk zmiennowilgotnych, selernicowych, a w miejscach najwilgotniejszych nawet do zbiorowisk szuwarowych i trzcinowisk. Dzięki temu występuje tu prawdziwa mozaika siedlisk łąkowych, wśród których największe płaty obejmują zbiorowiska trwale lub okresowo wilgotnych, zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych (Molinion). Jest to najcenniejszy florystycznie siedlisko, które występuje m.in. w Uroczysku Miodary i na użytku ekologicznym Olsy Sokołowickie. Na łąkach tych można wyróżnić szereg rzadkich lub chronionych gatunków roślin, takich jak goryczka wąskolistna, mieczyk dachówkowaty, kosaciec syberyjski, bukwica lekarska, nasięźrzał pospolity, przytulia pospolita, olszewnik kmnikolistny, czarcikęs łąkowy, oman wierzbolistny, wiązówka bulwkowata, krwiściąg lekarski a także storczyki: kukułka szerokolistna, kukułka plamista, listera jajowata i podkolan biały. Część łąk uległa silnemu zniekształceniu, głównie z powodu intensywnego rozwoju gatunków obcych (nawłoć kanadyjska) oraz sukcesji leśnej. Jednak w niektórych miejscach (Miodary) prowadzi się intensywne zabiegi mające przywrócić naturalne siedliska wraz z tamtejszymi gatunkami roślin i zwierząt.


Dość licznie występują tutaj także inne siedliska łąkowe, m.in. roślinność związaną z zalewowymi łąkami selernicowymi (Cnidion dubii), w których występuje czosnek kątowy, rutewka wąskolistna i turzyca wczesna. Pomiędzy brzegowymi szuwarami a łąkami notuje się także rozdzielające je pasy roślinności siedlisk półnaturalnych lub częściowo naturalnych będących ziołoroślami porastającymi wilgotne fragmenty wzdłuż cieków wodnych i sieci kanałów ze związku Filipendulion ulmariae. Stanowią one formę pośrednią, gdzie oprócz mozaiki gatunków łąk trzęślicowych i szuwarów notowana jest liczna populacja wiązówki błotnej a także czyściec błotny, kosaciec żółty, krwawnica pospolita, tojeść pospolita, tojeść bukietowa, przetacznik długolistny rutewka żółta, oraz liczne turzyce i trawy. W miejscach najmokrzejszych czyli przy zbiornikach i ciekach wodnych występują siedliska szuwarowe z klasy Phragmitetea. Są to przeważnie szuwary trawiaste, wielkoturzycowe i inne z udziałem okazałych bylin dwuliściennych, występują w strefie przybrzeżnej i nadbrzeżnej stojących i płynących wód śródlądowych z dominującymi zaroślami trzciny pospolitej, pałki szerokolistnej i manny mielec oraz z dużym udziałem innych roślin m.in. jeżogłówka gałęzista, kropidło wodne, łączeń baldaszkowy, marek szerokolistny, mozga trzcinowata, strzałka wodna, szczaw lancetowaty i żabieniec babka-wodna. Występują tu także niewielkie płaty skrzypu i tataraku zwyczajnego. W pasie dobrze rozwiniętej roślinności strefowej, obejmującej pas szuwarów notuje się także gatunki przybrzeżne jak psianka słodkogórz, knieć błotna, kosaciec żółty, jaskier ostry, przytulia błotna, tojeść bukietowa i rzadki arcydzięgiel litwor nadbrzeżny.

Fauna: Stosunkowo urozmaicona. Sieć rzeczna wraz z otaczającymi je lasami stanowi ważną ostoję dla zwierzyny pośród dość mocno zurbanizowanej okolicy, która pokryta jest rozległymi polami uprawnymi i terenami wiejskimi. Obszar ma kluczowe znaczenie dla przetrwania populacji niewielkiego motyla czerwończyka fioletka (stanowi jedno z dwóch stanowisk gatunku województwie potwierdzonych po 1995 r.). Dodatkowo występują tu także inne gatunki owadów naturowych jak istotne populacje trzepli zielonej, pachnicy dębowej, czerwończyka nieparka i kozioroga dębosza. Liczne obszary wodno-błotne są ważnym miejscem rozrodu oraz żerowania licznej herpetofauny, tym gatunku priorytetowego jakim jest kumak nizinny i traszka grzebieniasta. Poza tym stwierdzono ropuchę szarą, ropuchę zieloną, rzekotkę drzewną i traszkę zwyczajną. Wśród ssaków wymienia się chronionego bobra europejskiego i wydrę.

Zagrożenia: Ze względu na sąsiedztwo rozległych obszarów rolnych i miejsko-wiejskich, chroniony obszar jest zagrożony przez liczne czynniki związane z działalnością ludzką. Łąki i murawy są potencjalnie zagrożone przez zmianę sposobu użytkowania (zaoranie pod uprawy kukurydzy i innych rodzajów zbóż lub pod uprawy energetycznej wierzby) lub poprzez nielegalne wypalanie użytków rolnych na wiosnę. Dodatkowo poziom wód gruntowych może uleć zmianom z powodu wzmożonej melioracji oraz wskutek budowy stawów prywatnych, obwodnicy drogowej miasta Oleśnica, a w niedalekiej przyszłości także projektowanego zbiornika retencyjnego mającego powstać na rzece Oleśnicy. Duża bliskość miasta i licznych wiosek, powoduje iż miejscami istnieje zagrożenie nielegalnego składowania odpadów, skażenia ściekami i nawozami. Zwiększa się również presja antropogeniczna poprzez wzmożoną rozbudowę okolicznych wsi oraz ruch weekendowy do ośrodków wczasowych położonych w bliskiej odległości potoków.

Istotnym problemem rozprzestrzenianie się rodzimych gatunków wskutek zaprzestania wypasu lub użytkowania kośnego łąk, głównie zarastanie łąk  przez olszę czarną,wierzby, trzcinę, nawłoć późną, sadźca konopiastego, wiązówkę błotną i ostrożenia polnego. Dodatkowo pojawiają się także obce gatunki inwazyjne jak rdestowiec, nawłoć kanadyjska czy kolczurka klapowana.

Inne: Teren o bardzo niewielkim zagospodarowaniu turystycznym. Wzdłuż potoków praktycznie nie poprowadzono żadnych szlaków lub ścieżek dydaktycznych, jednym szlakiem są:

  • czerwony szlak, który zaledwie przecina potoki w dwóch miejscach na wysokości Katiuszy (przysiółek Sokołowic) i Damnika.
  • pomarańczowy szlak św. Jakuba, który zahacza o obszar na wysokości wsi Sokołowice i następnie biegnie na północ wzdłuż potoku Oleśnica
  • Poza tym wokół Uroczyska Miodary ustawiono serię tablic dydaktycznych o ochronie łąk i gatunków priorytetowych.

Ochrona Przyrody: W latach 2004-2007 na terenie potoku Boguszyckiego i rzeki Oleśnicy utworzono serię użytków ekologicznych, które w całości zostały objęte obszarem naturowym. Są to:

  • Las Boguszycki (70,17 ha)
  • Mokradła Boguszyckie (36,3 ha)
  • Olsy Sokołowickie (86,1 ha)
  • Olsy Spalickie (4,95 ha)

Więcej o użytkach można przeczytać w osobnym artykule: LINK.

W okolicy Boguszyc istnieje seria pomników przyrody. W północno-wschodniej części użytku ekologicznego Mokradła Boguszyckie znajdują się cztery pomniki przyrody ożywionej ustanowione 02 maja 2005 r. Są to dęby szypułkowe o obwodach pni: 290 cm, 350 cm, 310 cm i 360 cm  Dodatkowo od południowej strony, w bezpośrednim sąsiedztwie użytku ekologicznego, w oddziale leśnym 276a, znajduje się kolejne 15 dębów szypułkowych także objętych ochroną w postaci pomników przyrody.

Uroczysko Miodary: Jest to obszar o powierzchni 24,1 ha obejmujący łąki i niewielkie zalesienia położone na zachodnim brzegu potoku Boguszyckiego w południowo-zachodniej części wsi Miodary. Nieformalny obszar chroniony będący darowizną od Agencji Nieruchomości Rolnych na rzecz stowarzyszenia ekologicznego EKO-UNIA. Nie jest to użytek ekologiczny ani rezerwat przyrody a jedynie teren o określonych granicach, będący pod opieką organizacji dbającej o tamtejszą przyrodę i zachowanie cennych siedlisk stanowiących istotną ostoję dla zachowania populacji dwóch gatunków motyli: czerwończyka fioletka i czerwończyka nieparka. Oba gatunki są objęte ochroną w Polsce a także widnieją na Czerwonej Liście IUNC, II Załączniku Konwencji Breneńskiej oraz II i IV załączniku Dyrektywy Siedliskowej. Na uroczysku chroni się w większości te same siedliska jakie są notowane na całym obszarze naturowym, tj. łąki kośne z rdestem wężownikiem, łąki trzęślicowe, szuwary, trzcinowiska, zarośla wierzbowe oraz łęgi olchowe. Wśród gatunków chronionych można spotkać takie rośliny jak kosaciec syberyjski, kukułka plamista, kukułka szerokolistna, listera jajowata i nasięźrzał pospolity.

Wrażenia osobiste: Umiarkowane. Jest to teren o bardzo dużym potencjale dydaktycznym oraz pod turystykę przyrodniczą, wszak dla mieszkańców dużego miasta Oleśnica sąsiedztwo z cennymi obszarami przyrodniczymi powinno być dobrze zagospodarowane turystycznie. Nic jednak z tego. Teren praktycznie nie posiada żadnej sieci szlaków lub wyznaczonych ścieżek, nie ma tu za wiele tablic informacyjnych lub jakiejkolwiek infrastruktury. Jedynym częściowo zagospodarowanym obszarem jest Uroczysko Miodary, położone jednak daleko od Oleśnicy oraz okolice zbiornika w Boguszycach będące popularnym miejscem wędkarskim. Osoby chcące zwiedzać tereny wzdłuż potoków muszą korzystać z wytyczonych ścieżek leśnych i polnych, licząc że te nie urwą się nagle lub nie poprowadzą w obszary zabagnione i niedostępne.


Informacje praktyczne:

  • dobry dojazd, wzdłuż większości obszarów pociągnięte są drogi powiatowe, gminne i lokalne umożliwiające dotarcie na niemal dowolny odcinek potoków, w wielu przypadkach są także miejsca postojowe (Miodary, Katiusza, Boguszyce) lub szerokie pobocza umożliwiające zaparkowanie
  • tereny w 95% nie posiadają wytyczonych szlaków, stąd też warto wcześniej dobrze przestudiować mapy z naniesionymi drogami leśnymi. Na wycieczkę z dziećmi zalecam jedynie Uroczysko Miodary, gdzie wyznaczono niewielką pętlę
  • do najciekawszych przyrodniczo miejsc należą: Uroczysko Miodary, Uroczysko Grotowskiego, Mokradła Boguszyckie, Las Boguszycki i Olsy Sokołowickie
  • w bezpośredniej bliskości nie ma innych form ochrony w postaci rezerwatów lub użytków poza wspomnianymi wcześniej użytkami ekologicznymi, jednak wokoło utworzono serię innych obszarów Natura 2000 jak Kumaki-Dobrej i Stawy w Borowej. Kilkanaście kilometrów na północ ulokowane są dwa rezerwaty: Gola i Torfowisko koło Grabowna. Poza tym w Oleśnicy występuje seria pomników przyrody (dęby, platany, wierzby)
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: marzec (śnieżyce), wiosna (wczesnowiosenne i wiosenne geofity), czerwiec (mieczyki, kosaćce, storczyki), jesień (grzyby, przebarwiające się liście)