Kamionki

26 grudnia 2020 Wyłączono przez admin

Mało znany obszar Natura 2000 położony w bardzo dobrze znanej dolinie słynącej z pięknych krajobrazów oraz rozległych lasów bukowych. Na terenie Kamionek występuje wiele siedlisk stanowiących ostoję licznej flory i fauny, z których najbardziej wyróżnia się populacja zanokcic. Jest to bowiem jedyne miejsce w województwie i jednocześnie w Polsce, gdzie trzy gatunki rzadkich i chronionych zanokcic rosną jednocześnie na jednym stanowisku obejmującym bezimienny stok porośnięty laskiem sosnowym.

Typ ochrony: Natura 2000

Kod: PLH020005

Data utworzenia: 2007

Powierzchnia: 87,8 ha

Powiat: Dzierżoniowski

Gmina: Pieszyce

Nadleśnictwo: Świdnica

Położenie i budowa: Kamionki położone są w północnej części Gór Sowich w Sudetach Środkowych. Obszar rozpościera się w rozległej dolinie potoku Kamionka (Pieszycki Potok) zwanej Doliną Kamionkowską obejmując serię niewielkich wzniesień po zachodniej stronie tegoż potoku, dokładniej pomiędzy zabudowaniami miejscowości Kamionki Górne a granicą lasu będącą jednocześnie granicą Parku Krajobrazowego Gór Sowich. Część terenu obejmuje fragmentarycznie oddziały leśne nadleśnictwa Świdnica.

Obszar doliny zbudowany jest ze skał metamorficznych określanych jako gnejsy sowiogórskie, w tym paragnejsy i migmatyty. Sama dolina została wypreparowana na wskutek ruchów tektonicznych w czasie powstawania brzeżnego uskoku sudeckiego, który w następnych okresach został ukształtowany przez erozję wodną oraz zlodowacenie bałtyckiego. Erozja wodna skutkowała stopniowym wymywaniem osadów żwirowo-kamienistych w niższe partie tworząc stożki napływowe w skutek akumulacji. W efekcie uformowały się łagodnie opadające stoki z pojedynczymi, obłymi w kształcie wzniesieniami z których najbardziej wyróżniająca jest Góra Ściakowa (485 m n.p.m.) położona w centralnej części obszaru. W wielu miejscach widoczne są serie wychodni skalnych oraz niewielkich urwisk, gdzie występuje serpentynit złupkowany w pobliżu kontaktu z kataklazytami gnejsowymi. Wierzchnie warstwy tworzą głównie gleby brunatne oraz bielicowe o drobnoziarnistym składzie. W zagłębieniach oraz wzdłuż cieków wodnych powstały gleby torfowe, bagienne oraz czarnoziemy.

Na południowy – zachód od granicy obszaru Natura 2000, jednak w bezpośrednim sąsiedztwie istnieje zespół form skalnych proponowanych do objęcia ochroną jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Skałki w Kamionkach” o powierzchni 4,86 ha obejmujący oddziały leśne 197a i 204a obrębu Bielawa. Całość obejmowałaby dwa niewielkie, równolegle idące względem siebie grzbiety składające się z serii ambon, baszt skalnych oraz blokowisk. Zespół skalny uformował się dzięki zwiększonej odporności na wietrzenie oraz pogłębienie dolinek na wskutek wymywania przez płynące potok. Skały zbudowane są z gnejsów oczkowych. Część formacji składa się z kilkunastometrowej wysokości skałek, od których odchodzą strome zbocza wraz z rumoszem skalnym i luźnymi blokami. Przy ścieżce widoczne są także wejścia do dawnych kopalni zabezpieczone metalowymi kratami. Pierwsze eksploatacje rozpoczęły się w 1888 r. Wydobywano tu srebronośną galenę tkwiącą w żyłach barytowych. Całość kopalni tworzyła szyb Herman, od którego odchodziły boczne chodniki oraz dwie krótkie sztolnie poziomu drugiego. Część wejść uległa zasypaniu tworząc zapadliska w skarpie nad drogą. Przez obiekt poprowadzona jest tzw. ścieżka sentymentalna w formie pętli, składająca się z dwóch przystanków z tablicami dydaktycznymi.

Roślinność: Umiarkowanie bogata, jednak posiadająca w swoich składzie kilka unikatowych w skali kraju, typowo dolnośląskich gatunków. W przeważającej części dominują siedliska nieleśne, głównie łąki, murawy oraz pastwiska i pola uprawne. Największą powierzchnię w omawianym obszarze obejmują zbiorowiska łąk kośnych na świeżych glebach mineralnych z rzędu Arrhenatheretalia elatioris, zajmujące 75% powierzchni. W większości jest to podgórskie antropogeniczne siedlisko łąk utworzonych na łagodnych stokach opadających w kierunku potoku, głównie na żyznych i świeżych glebach mineralnych. Zachowany stan ekosystemu określany jest jako niezadowalający z niewielkimi płatami w stanie dobrym. W runi dominują gatunki pospolite i typowe dla siedliska jak babka lancetowata, barszcz zwyczajny, chaber łąkowy, chaber ostrołuskowy, groszek żółty, jaskier ostry, koniczyna łąkowa, konietlica łąkowa, krwawnik pospolity, kupkówka pospolita, ostrożeń polny, przytulia pospolita, przywrotnik pasterski, rajgras wyniosły, szczaw zwyczajny i tymotka łąkowa. W miejscach wilgotniejszych oraz żyźniejszych występuje także pokrzywa zwyczajna, trybula leśna i świerząbek korzenny. W miejscach zaniedbanych, gdzie zaprzestano przeprowadzać zabiegi łąkarskie widoczne są pierwsze stadia sukcesji leśnej, gdzie wkraczają krzewy i młode drzewka (brzoza brodawkowata, głóg jednoszyjkowy, kalina koralowa, jeżyna fałdowana, róża pospolita, żarnowiec miotlasty)

Pozostałe siedliska łąkowe obejmują niewielkie i mocno zniekształcone płaty, wśród których najważniejsze są murawy kserotermiczne z rzędu Brometalia erectii, występujące przy bezimiennym wzniesieniu w środkowej części. Murawę charakteryzuje bogata i gęsta ruń jednak bez gatunków rzadkich lub charakterystycznych. Wśród bardziej wyróżniających roślin warto wymienić: chaber driakiewnik, koniczyna pagórkowata, przytulia właściwa oraz liczne trawy, dziurawce, koniczyny, dzwonki i macierzanki. Innym siedliskiem nieleśnym są murawy bliźniczkowe (Nardion) stanowiące półnaturalne i antropogeniczne zbiorowiska o niskiej i rzadkiej runi występujące na ubogich i kwaśnych glebach. Na wzgórzach murawy te są rozproszone w postaci niewielkich płatów, jednak o dobrze zachowanej strukturze i składzie gatunkowym. Notowane są tutaj typowe gatunki jak biedrzeniec mniejszy, brodawnik jesienny, dzwonek okrągłolistny, goździk kropkowany, jastrzębiec kosmaczek, krwawnik pospolity, krzyżownica zwyczajna, macierzanka zwyczajna, mietlica pospolita, kostrzewa owcza, rozchodnik wielki oraz chroniony dziewięćsił bezłodygowy. Miejscami występują także kępy wrzosu zwyczajnego i krzewy żarnowca miotlastego.

Siedliska leśne są tutaj w znacznej mniejszości, głównie ze względu na utworzenie granic w taki sposób aby omijały zwarte kompleksy leśne otaczające dolinę. Lasy te przynależą do innego obszaru Natura 2000 Ostoja Nietoperzy Gór Sowich. W omawianej dolinie lasy ograniczone są do dwóch zwartych płatów w północnej i wschodniej części oraz do serii silnie rozdrobionych niewielkich zadrzewień występujących w miejscach stromizn i urwisk nienadających się do zagospodarowania pod łąki i pastwiska. Dominującym siedliskiem leśnym jest kwaśna buczyna (Luzulo-Fagion sylvaticae). Drzewostan składa się niemal wyłącznie ze stosunkowo młodych okazów buka zwyczajnego z dużym udziałem brzozy brodawkowatej oraz niewielką domieszką jodły pospolitej i świerka pospolitego. Wiele drzew posiada odsłonięte korzenie w związku z płytką warstwą podłoża. Warstwa podszytu jest uboga, co stanowi naturalne zjawisko w tym siedlisku, z dominującym w krajobrazie jarzębem pospolitym i kępami jeżyn. Runo leśne charakteryzuje się skąpą roślinnością, często większość podłoża pokryta jest tylko warstwą liści z pojedynczymi kępami traw i paproci. Najczęściej występujące gatunki w runie to m.in. borówka czarna, konwalijka dwulistna, marzanka wonna, szczawik zajęczy, śmiałek pogięty, kosmatka owłosiona i trzcinnik leśny.

Choć roślinność obszaru Kamionki jest stosunkowo uboga to dolina ta została objęta ochroną głównie ze względu na występowanie serii rzadkich paproci z grupy zanokcic, w tym zanokcicy serpentynowej stanowiącej gatunek o znaczeniu wspólnotowym wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000. Paproć występuje na bezimiennym, stromym zboczu z licznymi wychodniami skał serpentynowych porośniętym przez las sosnowy z domieszką klonów, dębów i brzóz. Występuje tu 30–40 osobników gatunku, co stanowi około 10% krajowej populacji. Jako unikatowe należy uznać towarzyszenie jej dwóch innych zanokcic:

zanokcicy ciemnej, gatunek objęty ochroną ścisłą, występujący jedynie w Masywie Ślęży, Górach Sowich i Górach Ołowianych. Jest to jedno z najbogatszych stanowisk w Sudetach, obejmujący niemal 30% krajowej populacji tego gatunku. Drugie równie bogate stanowisko (liczące ok. 100-120 osobników) znajduje się na Kocim Grzbiecie u wlotu do doliny Niedźwiedziego Potoku od strony Bielawy, gdzie proponowane jest do objęcia ochroną w formie strefy ochronnej o powierzchni 4,60 ha.
zanokcicy klinowatej, gatunek objęty ochroną ścisłą, notowany wyłącznie z pasma Sudetów. Populacja na skałce jest niewielka i liczy około 10-20 kęp, jednak jest jednym z niewielu stanowisk stwierdzonych poza obszarem Masywu Ślęży stanowiąc ważne miejsce dla zachowania tego gatunku. Po drugiej stronie Gór Sowich, w okolicy Pogórza znajduje się drugie stanowisko proponowane do objęcia ochroną w formie strefy ochronnej o powierzchni 2,68 ha. Na stanowisku stwierdzono także kępy zanokcicy serpentynowej.

Bezimienny stok w Kamionkach to jedyne miejsce w województwie i jednocześnie w Polsce, gdzie te trzy gatunki paproci rosną jednocześnie na jednym stanowisku. Ze względu na to unikalne połączenie planowano w przeszłości objąć całe wzgórze ochroną rezerwatową, czego jednak nie dokonano. W zamian powołano obszar Natura 2000, gdzie prowadzony jest stały monitoring oraz prowadzi zabiegi mające na celu niwelowanie zagrożeń oraz stworzenie możliwie najlepszych warunków siedliskowych.

Fauna: Stosunkowo uboga pod względem gatunków rzadkich lub chronionych, mimo że obszar miał przeprowadzaną pewną inwentaryzację przyrodniczą. Na terenach łąkowych stwierdzono występowanie badylarki, ryjówki malutkiej i darniówki zwyczajnej, podczas gdy w okolicy potoków odnotowano rzęsorka rzeczka. W przylegających kompleksach lasów bukowych miejsce bytowania ma popielica szara, jeden z rzadszych gatunków ssaków, stanowiących ważny element bioróżnorodności w dolinie. Wśród ptactwa stwierdzono gniazdowanie lub żerowanie m.in. dzięcioła czarnego, dzięcioła średniego, krzyżodzioba świerkowego oraz pliszki górskiej.

Inne: Chroniony fragment doliny nie posiada większego zagospodarowania turystycznego, ustępując innym rejonom Gór Sowich z gęstą siecią szlaków, które okalają Kamionki, jednak w większości nie przechodzą przez sam obszar. Do ważniejszych szlaków wokół należą:

czerwony szlak im. B.Grabowskiego stanowiący łącznikowy szlak umożliwiający dogodniej wejść na szlak niebieski. Początek znajduje się w Kamionkach tuż za ostatnim przystankiem autobusowym i wiedzie on polną drogą przez środek chronionego obszaru
czarny szlak biegnący od południa, m.in. przez widowiskowe formacje skalne, gdzie stworzono także tzw. ścieżkę sentymentalną „Czarny Rycerz”
niebieski szlak biegnąc od południa i zachodu łączący Kamionki z Wielką Sową
żółty szlak biegnąc od północy
zielony szlak, biegnący od wschodu główną drogą przez miejscowość i dalej w kierunku przeł. Jugowskiej

Zagrożenia: Zróżnicowane, zależnie od danego fragmentu. Najważniejszy element jakim jest stok ze stanowiskiem trzech gatunków zanokcic podlega stałej kontroli, dotyczy to przede wszystkim kluczowego gatunku stanowiącego główny przedmiotu ochrony w obszarze. W momencie pojawienia się niekorzystnych zmian w środowisku zostają one w miarę możliwości niwelowane. Stało się tak w II dekadzie obecnego wieku, kiedy to stok został udostępniony jako forma wypasu dla lokalnej hodowli koni. W momencie tym zaobserwowano penetrację stoków przez zwierzęta skutkującą podgryzaniem pędów paproci. Dodatkowo deponowane odchody zwiększały eutrofizację (wzrost żyzności podłoża) co z kolei powodowało rozrost roślinności i zagłuszanie kęp paproci serpentynitowych. W 2014 r. we współpracy z gminą Pieszyce i właścicielem terenu rozpoczęto prace mające na celu oddzielenie stoku od wypasanych zwierząt. Wokół zadrzewień ustawiono płot zabezpieczający stanowiska przed niekorzystnym oddziaływaniem wypasanych koni, który do dzisiaj spełnia swoją rolę. Więcej o informacji na stronie RDOŚ (LINK).

Pozostałe tereny w dużej mierze zagrożone są na wskutek niewłaściwej gospodarki łąkowej. W wielu fragmentach łąk źle użytkowanych lub pozostawionych samym sobie wkraczają gatunki obce lub ekspansywne powodując niekorzystne zmiany składu gatunkowego oraz wypieranie roślin słabszych konkurencyjnie. Widoczny jest bardzo duży udział gatunków segetalnych, ruderalnych a także rodzimych gatunków, będących roślinami obcymi siedliskowo. Głównym powodem jest zaprzestaniem właściwego użytkowania rolniczego łąk. W efekcie dochodzi do ewolucji biocenotycznej (sukcesji leśnej), skutkującej wkraczaniem krzewów i nalotu drzew, głównie klony, głogi, dzikie róże, bzy i brzozy. W przypadku muraw bliźniczkowych istotnym elementem jest zachowanie tradycyjnego wypasu, stanowiącego jeden z głównych czynników kształtujących obecne siedlisko. Bez niego spada powierzchnia siedliska, zmianom ulega skład gatunkowy oraz obniżają się perspektywy skutecznej ochrony muraw.

Wrażenia Osobiste: Stosunkowo pozytywne, choć głównie z powodu wysokich walorów krajobrazowych aniżeli wartości przyrodniczej tego miejsca. Sam obszar Natura 2000 uważam za jeden z uboższych w górskiej części województwa. Mimo iż występuje tu kilka siedlisk, w tym siedliska naturowe, to jednak brakuje gatunków rzadkich i cennych dla których byłaby to ważna ostoja. Jedynym fragmentem wartym uwagi jest stanowisko trzech gatunków zanokcic będące odpowiednio monitorowane i zabezpieczane. Chwalą się tym nawet na stronach RDOŚ. Jednak samo stanowisko jest niedostępne. Otoczone prywatnymi, ogrodzonymi działkami, które w części stanowią pastwiska z końmi i krowami. W efekcie zanokcicowy stok może być podziwiane tylko z polnych dróg. Może to i dobrze, w ten sposób zniechęca się tych mniej wytrwałych i pozwala paprociom rozwijać się w spokoju, z dala od wścibskich oczu. Okolica jest na tyle malownicza, że wystarczająco rekompensuje tą niedogodność. Zwłaszcza, że wszystkie trzy gatunki paproci są dostępne w innych fragmentach Gór Sowich o czym wspominaliśmy we wcześniejszym fragmencie artykułu. W okolicy Doliny Kamionkowskiej roi się od ciekawych formacji skalnych oraz gęstej sieci szlaków, które umożliwiają podziwiane Gór Sowich z wielu miejsc. Do najlepszej formy rekompensaty należy skalny mur nazwany jako Siedem Sówek, stanowiący najmłodszy pomnik przyrody w parku krajobrazowym (stan na 2020 r.) oraz zespół formacji skalnych na tzw. ścieżce sentymentalnej. Co ciekawe przy owej ścieżce zamontowana jest tablica obszaru Natura 2000 Kamionki, mimo że właściwa granica zaczyna się około 250 m dalej na północ a same skały nie są chronione w ramach Kamionek tylko Ostoi Nietoperzy Gór Sowich.

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, wschodnia granica obszaru poprowadzona jest wzdłuż głównej drogi w Kamionkach, gdzie w wielu miejscach występują parkingi lub szerokie pobocza
obszar w większości nie jest dostosowany do zwiedzania, szczególnie utrudnienia panują na łąkach poprzedzielanych płotami lub ciekami wodnymi. Dużą wadą jest izolacja najważniejszego elementu jakim jest stok z zanokcicami.
w najbliższej okolicy jedynym rezerwatem przyrody jest Bukowa Kalenica
w sąsiedztwie znajduje się pomnik przyrody Siedem Sówek, oraz cała seria form skalnych (Smocza Jama, skała Ciosana, Czarny Rycerz, skała Kawka, kamieniołom w Kamionkach)
w przypadku zanokcic, u wlotu do doliny od strony Bielan, na wysokości zielonego szlaku, znajduje się stanowisko zanokcicy ciemnej liczącej 100-120 kęp, które jest proponowanej do ochrony w formie strefy ochronnej. Po drugiej stronie gór, w okolicy Pogórza, znajduje się stanowisko zanokcicy serpentynowej i zanokcicy klinowatej
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: wczesne lato (łąki, murawy), jesień (przebarwiające się liście), cały sezon wegetacyjny (zanokcice)