Miękińskie Bagna i Zielone Łąki

31 sierpnia 2021 Wyłączono przez admin

Mało znany region na Ziemi Średzkiej stanowiący jednocześnie jedną z najważniejszych ostoi przyrodniczych powiatu. Występują tu rozległe obszary wodno-błotne, w tym szuwary wielkoturzycowe, łąki trzęślicowe a także bagienne lasy olchowe. Zielone Łąki stanowią ważną ostoję ptactwa nie tylko w regionie ale także w skali wojewódzkiej, gdzie można spotkać bociana czarnego, kanię, trzmielojada i żurawie. Występuje tu także wiele rzadkich i chronionych gatunków roślin. Niektóre w skali powiatowej rosną tylko tutaj.

Typ ochrony: Natura 2000

Data utworzenia: 2007 (w ramach SOO Łęgi Odrzańskie)

Powierzchnia: ok. 900 ha

Powiat: Średzki

Gmina: Miękinia, Środa Śląska

Nadleśnictwo: Miękinia

Miękińskie Bagna nie stanowią samoistnego obszaru Natura 2000. Wprawdzie na początku I dekady XXI wieku proponowano powołanie tego obiektu, jednak w toku licznych zmian, omawiany tu obszar został włączony do powstającego rozległego obszaru Natura 2000 Łęgi Odrzańskie wraz z korektą przebiegu granic rozszerzającą ochronę także na zachodnie lasy w okolicy Podlesia i Odyńca. Ze względu na dawne plany Miękińskie Bagna oznaczone są w naszym spisie w kategorii obszarów Natura 2000, dokładniej jako fragment większego obszaru naturowego. Druga nazwa w nagłówku dotyczy Zielonych Łąk, czyli rozległego obszaru, który ze względu na rozmiary i wybitne walory przyrodnicze został dodatkowo wyróżniony w tytule artykułu.

Położenie: Obszar znajduje się w Pradolinie Wrocławskiej na Nizinie Śląskiej, dokładniej na lewobrzeżnej części Odry, około 2-3 km od koryta rzeki. Miękińskie Bagna nie mają obecnie dokładnie zdefiniowanych granic. Rozpościerają się pomiędzy miejscowościami Przedmoście (na południu), Miękinia i Zabór Wielki (na wschodzie) oraz Lubiatowej i Kobylnikami na północy. Od zachodu rozpościerają się lasy w kierunku Szczepanowa. Wg dawnych planów powołujących obszar obejmuje także oddziały leśne 120-122, 136-143, 155-159, 161-173 nadleśnictwa Miękinia. W zachodniej części położony jest rezerwat przyrody Zabór.

Budowa: Ze względu na rozległy obszar występuje tu pewne zróżnicowanie w terenie. Przez północną część biegnie seria moren. Wszelkie pagórki morenowe są efektem rzeźbienia przez lodowce, które niosąc ze sobą ogromne ilości podłoża, formowały liczne wzniesienia. Widoczne są one w postaci serii wąskiego, piaszczystego pasma o długości 8,6 km i szerokości 250-700 m rozciągających się od przysiółka Owieczki w kierunku południowo-zachodnim do miejscowości Lisiny. Na terenie Miękińskich Bagien leżą kolejno wzniesienia: Lubiatowskie Górki (110 m n.p.m.), Kobylnicka Górka (113 m n.p.m.), Wielka Wydma (112 m n.p.m.), Piaskowa Górka (111 m n.p.m.). Od południa także występuje seria wzniesień, z czego większość jest bezimienna. Jedynie szczyt położony pomiędzy miejscowościami Jaśkowice i Przedmoście o wysokości 128 m n.p.m. został nazwany jako Zaleska. Pomiędzy wszystkimi wzniesieniami występuje rozległy i mocno wypłaszczony o wysokości 100-105 m n.p.m. Posiada on rozległą sieć cieków wodnych, kanałów i rowów melioracyjnych, z których największy nosi nazwę Czarnej Strugi (Nowego Rowu) i biegnie przez środkową część wypłaszczenia pomiędzy. Od północy biegnie Stary Rów, który na wysokości przysiółka Odyniec łączy się z Nowym Rowem. Pozostałe cieki wodne i kanały są bezimienne. Przy czym sztuczne cieki wodne występują głównie we wschodniej części, pomiędzy Miękinią i Zaborwem Wielkim. Lasy pomiędzy przysiółkiem Lisiny i górą Zaleską bogate są w liczną sieć drobnych cieków i źródlisk.

Ze względu na rozległy obszar należy dodatkowo osobno wymienić kilka najbardziej cennych i bogatych przyrodniczo terenów. Są to:

Rozlewisko Moczarki, obiekt ulokowany we wschodniej części pomiędzy rezerwatem przyrody a grodziskiem o powierzchni około 60-70 ha. Występuje tu szereg rowów melioracyjnych oraz terenów wybitnie podmokłych. Jest to także miejsce naturalnej sukcesji leśnej ze względu na graniczący od wschodu kompleks leśny. Same Moczarki nie występują na wielu mapach, jednak stanowią fragment ścieżki przyrodniczej.
Zielone Łąki, najważniejszy fragment o łącznej powierzchni ok. 300 ha stanowiący rozległy obszar silnie podmokłych łąk oraz siedlisk wodno-błotnych rozciągających się na wypłaszczeniu w środkowej części Miękińskich Bagien. Jest to główna ostoja ptactwa w gminie oraz miejsce występowania wielu gatunków chronionych. Ze względu na wybitne walory przyrodnicze jest to także jeden z głównych obiektów proponowanych do objęcia ochroną jako użytek ekologiczny lub rezerwat przyrody.
Zabór, jedyny rezerwat przyrody w powiecie chroniący wybitnie podmokłe i zabagnione siedliska, w tym olszyny, łęgi topolowe oraz liczne zbiorowiska wodno-błotne. Miejsce występowania wielu gatunków rzadkich lub chronionych, w tym żaby dalmatyńskiej.

Roślinność: Stosunkowo bogata. Ze względu na wielkość występuje tu duża mozaika siedlisk zarówno bagiennych, łąkowych jak i zbiorowisk krzewów oraz licznych typów lasów. Do najważniejszych i największych powierzchniowo siedlisk leśnych należy łęg jesionowo-olszowy (Fraxino-Alnetum) występujący w wilgotnych fragmentach lasów, w tym w pobliżu cieków wodnych i obszarów źródliskowych. Siedlisko to jest związane z sezonowym zalewaniem dolnych partii lasu oraz całorocznym, wysokim poziomem wód gruntowych. Płaty tego siedlisko są szczególnie dobrze rozwinięte w najbardziej wilgotnych fragmentach, głównie we wschodniej i północnej części, także w sąsiedztwie istniejącego rezerwatu przyrody. W drzewostanie dominuje jesion wyniosły oraz olsza czarna z domieszką innych drzew ja wierzba krucha, dąb szypułkowy i wiąz pospolity. Warstwa podszytu bardzo dobrze rozwinięta, gdzie bardzo licznie występują krzewy z gatunku bez czarny, czeremcha zwyczajna, leszczyna pospolita, jeżyna popielica, trzmielina zwyczajna oraz porzeczka czerwona. Warstwa runa należy do bardzo dobrze wykształconych, gdzie w okresie wegetacji roślinność jest szczególnie bujna. Wśród gatunków typowych dla siedliska należy wymienić: jaskier rozłogowy, knieć błotna, niezapominajka błotna, chmiel zwyczajny, niecierpek pospolity, podagrycznik pospolity, pokrzywa zwyczajna, rzeżucha gorzka i śmiałek darniowy.

Miejscami łęgi przechodzą w ols porzeczkowy (Ribeso nigri-Alnetum), jest to wybitnie podmokły las z dominacją olsy czarnej i porzeczki czarnej, gdzie wiosną większość terenu jest zalana (tzw. faza mokra). Warstwa runa pokryta jest gęstą roślinnością, która charakteryzuje się kępkowo-dolinkową strukturą. Oznacza to, że pomiędzy zalanymi fragmentami lasu występują liczne niewielkie „wyspy” roślinności. Zjawisko to powstaje dzięki specyficznemu wzrostowi drzew olchowych, które tworzą pędy odroślowe i korzenie przybyszowe. Część z nich rośnie ukośnie wynosząc drzewa w górę (w skrajnych przypadkach nawet 2 m na poziom gruntu) i nadając im formę określaną jako szczudlastą. Dzięki temu pod pniem powstaje swego rodzaju komora, która zarasta roślinnością, podczas gdy korzenie są pokryte cienką warstwą rozkładającej się materii organicznej stwarzając dogodne warunki do występowania gatunków acidofilnych. W zalewanych fragmentach rozwija się licznie flora wodno-błota, w tym gatunki rzadkie jak wilczomlecz błotny oraz te bardziej pospolitsze (okrężnica bagienna, kosaciec żółty, karbieniec pospolity, psianka słodkogórz, knieć błotna). Miejscami olsy przechodzą w łozowiska z wierzbą szarą (Salicetum pentandro-cinereae), które są jednym z początkowych stadiów rozwojowych jakie występują na terenie zamarłych olsów.

Dominującym siedliskiem nieleśnym, jaki rozwiną się w obszarze są rozległe łąki grądowe dwu- i wielokośne określane także jako niżowe łąki świeże użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris). Stanowią one większą część tutejszych łąk, gdzie ich największy areał rozwiną się w zachodniej i południowej części kompleksu Zielonych Łąk. Znacząca część płatów powstała w wyniku przeprowadzenia melioracji osuszających występujące tu pierwotne płaty torfowisk i bagien, które zachowały się już głównie tylko wzdłuż kanałów. Z tego względu spotyka się tu często mozaikę siedlisk wilgotnych i świeżych, zwłaszcza w miejscach o gęstej sieci kanałów melioracyjnych. Część płatów jest regularnie wykaszana w odpowiednich dla tego siedliska terminach, jednak na wielu fragmentach widoczne są pierwsze ślady sukcesji leśnej oraz rozwoju zagajników wierzbowych. Dominującymi gatunkami w typowych łąkach świeżych są trawy (rajgras wyniosły, kupkówka pospolita, konietlica łąkowa, stokłosa miękka, tymotka łąkowa), którym towarzyszą liczne byliny i rośliny jednoroczne takie jak bodziszek łąkowy, dzwonek rozpierzchły, jaskier ostry, jastrun właściwy, koniczyna łąkowa, kozibrody, przytulia pospolita, skalnica ziarenkowata, świerzbnica polna, szczaw rozpierzchły. Szczególnie częste są tutaj rośliny z rodziny baldaszkowatych (selerowatych), głównie barszcz zwyczajny, biedrzeniec wielki, kminek zwyczajny i pasternak zwyczajny

Znacznie mniejsze powierzchnie ale najcenniejsze pod względem bioróżnorodności obejmują łąki z zespołu zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych (Molinion). Występują one na fragmentach bliżej cieków wodnych o stale wilgotnej i żyznej, próchniczej glebie. Na łąkach trzęślicowych stwierdzono szereg rzadkich i chronionych roślin jak: kukułka szerokolistna, mieczyk dachówkowaty, listera jajowata, centuria pospolita i goździk pyszny. Występuje tutaj także jedyna znana w powiecie średzkim populacja kruszczyka błotnego, osiągająca nawet kilkadziesiąt kwitnących pędów. Warto także wspomnieć, że Zielone Łąki stanowią jedno z kilku miejsc w województwie, gdzie od kilku lat prowadzi się próby reintrodukcji mieczyka błotnego. Jest to gatunek skrajnie rzadki, zagrożony wyginięciem, który dotychczas znany był tylko z jednego naturalnego stanowiska w Masywie Ślęży. Z innych siedlisk łąkowych występujących na terenie Miękińskich Bagien warto wymienić niewielkie płaty muraw kserotermicznych (Festuco-Brometea) w okolicach Przedmościa. Charakteryzują się one silnie zubożonym składzie, gdzie odnotowano przetacznika kłosowego, wiązówkę bulkwowatą, chabra driakewnika, wilczomlecza sosnka, macierzankę zwyczajną oraz rzadkiego i wymierającego w regionie szafirka miękkolistnego.

Teren ze względu na swój pierwotnie bagienny i podmokły charakter posiada dobrze rozwiniętą sieć zbiorowisk roślinności wodnej. Do najpospolitszych należą siedliska z klasy Phragmitetea, stanowiące trawiaste szuwary, wielkoturzycowe szuwary a także siedliska z udziałem okazałych bylin dwuliściennych, które występują w strefach przybrzeżnych i nadbrzeżnych, głównie na mulistym podłożu. Dominującym gatunkiem są zarośla trzciny pospolitej, pałki szerokolistnej i manny mielec z dużym udziałem innych roślin m.in. jeżogłówka gałęzista, kropidło wodne, łączeń baldaszkowy, marek szerokolistny, mozga trzcinowata, strzałka wodna, szczaw lancetowaty i żabieniec babka-wodna. Występują tu także niewielkie płaty kosaćca żółtego i tataraku zwyczajnego. W pasie dobrze rozwiniętej roślinności strefowej, obejmującej pas szuwarów notuje się także gatunki przybrzeżne jak psianka słodkogórz, knieć błotna, kosaciec żółty, jaskier ostry, przytulia błotna, tojeść bukietowa, oraz rzadki arcydzięgiel litwor nadbrzeżny. Pomiędzy brzegowymi szuwarami a łąkami występują także rozdzielające je pasy roślinności siedlisk półnaturalnych lub częściowo naturalnych będących ziołoroślami porastającymi wilgotne fragmenty wzdłuż cieków wodnych ze związku Filipendulion ulmariae. Stanowią one formę pośrednią, gdzie oprócz mozaiki gatunków łąk trzęślicowych i szuwarów notowany jest także czyściec błotny, kosaciec żółty, krwawnica pospolita, tojeść pospolita, tojeść bukietowa, przetacznik długolistny rutewka żółta, oraz liczne turzyce i trawy.

Dawniej na tych terenach wymieniano szereg rzadkich i chronionych roślin, których obecności od dawna nie potwierdzono. Są to m.in. kosaciec syberyjski, turzyca Davalla, groszek błotny, turówka wonna i pięciornik skalny. Notowana tu turzyca Buxbauma do niedawna uznawana była za wymarłą w całym województwie, jednak kilka lat temu odnaleziono jej płaty w dolinie Odry na wysokości Wrocławia i Oławy, stąd istnieją szanse na pojawienie się ponownie zarówno turzycy jak i innych gatunków.

Zwierzęta: Stosunkowo dobrze poznana dzięki objęciu terenu w ramach sieci Natura 2000. Otwarte tereny łąkowe są chętnie odwiedzane przez liczne okoliczne gatunki dużych i średnich ssaków jak sarny, dziki, zające, borsuki i lisy. Wśród licznej entomofauny występują gatunki termofilne jak paź królowej, tygrzyk paskowany oraz motyle z rodziny kraśnikowatych a także liczne gatunki naturowe związane z łęgi jesionowymi (przeplatka maturna), starodrzewiem (pachnica dębowa, kozioróg dębosz) oraz łąkami trzęślicowymi (modraszki). Teren pełni ważną ostoję dla herpetofauny albowiem na wilgotnych łąkach stwierdzono występowanie kilku rzadkich lub chronionych gatunków płazów (ropucha szara, kumak nizinny, żaba trawna, żaba moczarowa). Okolice Zaboru były miejscem występowania skrajnie rzadkiej żaby dalmatyńskiej, jednak obecnie stanowisko to jest prawdopodobnie wymarłe na wskutek powodzi z 1997 r. W obszarze łęgów oraz zarośli olchowych występują niewielkie populacje rzekotki drzewnej a w zbiornikach wodnych i kanałach melioracyjnych stwierdzono miejsce rozrodu oraz bytowania żaby wodnej, żaby jeziorkowej i żaby śmieszki.

Zielone Łąki są bardzo istotnym miejscem bytowania i żerowania licznej ornitofauny. Do najcenniejszych gatunków lęgowych należą: bocian czarny, cyranka, płaskonos, kania, trzmielojad, błotniak stawowy, derkacz, kropiatka, żuraw, świerszczak, lelek, kszyk, samotnik, krwawodziób, dzięcioły (dz. zielonosiwy, dz. zielony, dz. czarny, dz. średni), muchołówka białoszyja, brzęczka, strumieniówka, gąsiorek. W obrębie Miękińskich Bagien stwierdzono także żerowiska bielika.

Inne: Mimo rozległego obszaru, nie występuje tutaj duże zagospodarowanie turystyczne. Wokół poprowadzono dwa szlaki turystyczne:

czerwony szlak, biegnie wschodnią granicą od Lubiatowa, przez rezerwat Zabór, grodzisko Jabłonka w Kadłubie i dalej na wschód kończąc w centrum Miękini
zielony szlak, biegnie od południa, jednak w pewnej odległości od granic omawianego obszaru

Od północy i zachodu wytyczono także szlaki rowerowe, jednak zależnie od posiadanej mapy, ich przebieg jest bardzo różny. Istnieje tu także krótka ścieżka przyrodnicza „Zielone Łąki” rozpoczynająca się w południowo-zachodniej części rezerwatu Zabór i biegnąca na południe przez rozlewisko Moczarki. Ścieżka jest obecnie (2018 r.) bardzo zaniedbana, w większości zarośnięta lub nieodpowiednio oznaczona. Często trzeba poruszać się intuicyjnie.

Miękińskie Bagna należą do obszarów, gdzie po wojnie nastąpiło znaczne wyludnienie oraz postępująca za tym degradacja tutejszych wsi. Dotyczy to dwóch miejscowości: Zielone Łąki (niem. Grünthal) oraz Jabłonki (niem. Göbel). Pierwsza wieś o charakterze folwarku wzmiankowana była w XVI wieku. Stanowiła przysiółek Przedmościa zamieszkany przez 53 osoby w 9 domach, folwarku i leśniczówce. Po wojnie tereny te zostały opuszczone a budynki popadły w całkowitą ruinę. Obecnie śladami po dawnej wsi są fragmenty fundamentów oraz pojedyncze cegły i inne elementy ścian rozrzucone pośród runa leśnego. Na terenie Miękińskich Bagien zachowały się także dwa średniowieczne grodziska:

Grodzisko Jabłonka w Kadłubie, późnośredniowieczne założenia mieszkalno-obronne z XIV-XVI wieku ogrodzone dwoma wałami oraz podgrodziem na planie kwadratu. Całość stanowiło rezydencje w typie motte, tj. gródek stożkowaty. Jest to rodzaj budynku pełniącego funkcje mieszkalne o cechach obronnych. Przy grodzisku postawiono tablicę z nazwą. Obiekt znajduje się przy czerwonym szlaku, około 50 m na południe od linii kolejowej.
Grodzisko Zabór Mały, bezimienny obiekt położony w lesie, w oddziale 154i nadl. Miękinia, około 1 km na południowy-zachód od zabudowań miejscowości Zabór Mały. Brak jest informacji odnośnie historii lub konstrukcji grodziska. Obecnie widnieje tu tylko niewielki nasyp bez elementów charakterystycznych.

Zagrożenia: Stosunkowo duże. Warto pamiętać, że od zarania dziejów odwadnianie terenów stanowiło jeden z głównych czynników rozwoju. Dotyczy to także Miękińskich Bagien, które to prezentują obecnie tylko namiastkę dawnych rozległych obszarów wodno-błotnych. Gęsta sieć rowów odwadniających i melioracyjnych w znaczący sposób przekształciła tutejszy krajobraz powodując wycofywanie zbiorowisk błotnych i łęgów oraz osuszanie mokradeł, w miejsce których wkroczyły lasy grądowe i łąki kośne użytkowane ekstensywnie. Prace melioracyjne osuszały tereny mokradeł stopniowo. Po wojnie tego typu działania miały miejsce w latach 1968-1978, kiedy to znacząco obniżono poziom wód gruntowych. W konsekwencji wielkie powierzchnie szuwarów oraz olszyn uległy przekształceniom w suchsze zbiorowiska. Drugi większy zakres prac osuszania nastąpił po powodzi z 1997 r. powodując kolejne obniżenie poziomu wód gruntowych oraz odizolowanie tych terenów od zalewów Odry poprzez renowację i odbudowę wałów przeciwpowodziowych. Dodatkowo w tym czasie następowało regularne wycinanie olsów i innych siedlisk leśnych przekształcając drzewostany w kierunku monokultur sosnowych oraz innych zbiorowisk zastępczych.

Tereny łąkowe należą do zbiorowisk szczególnie wrażliwych na niekorzystne zmiany siedliskowe. Dotyczy to m.in. łąk selernicowych, rzadkiego siedliska, które obecnie jest nieużytkowane i silnie zarasta szuwarami. W wielu fragmentach łąk źle użytkowanych lub pozostawionych samym sobie wkraczają gatunki obce lub ekspansywne powodując niekorzystne zmiany składu gatunkowego oraz wypieranie roślin słabszych konkurencyjnie. Widoczny jest bardzo duży udział gatunków segetalnych, ruderalnych a także rodzimych gatunków, będących roślinami obcymi siedliskowo. Część z nich ulega ekspansji zagłuszając florę łąkową i lasów łegowych. Do najbardziej inwazyjnych i ekspansywnych roślin należy niecierpek drobnokwiatowy, dąb czerwony, trzcina pospolita, chmiel zwyczajny, nawłoć kanadyjska i kolczurka klapowana. W miejscach wilgotniejszych na łąki wkracza młodnik olchowo-wierzbowy będący pierwszymi etapami sukcesji leśnej. Same tereny leśne z powodu braku ochrony mogą zostać nadmiernie prześwietlone przy wycince, co będzie skutkowało rozrostem gatunków światłolubnych i stopniowym wypieraniem roślin typowo leśnych. Dodatkowo w lasach widoczny jest brak wystarczającej ilości martwego drewna oraz przesuszenie siedlisk łęgowych doprowadzając do tzw. grądowienia czyli stopniowego przekształcania łęgu w kierunku lasu grądowego.

Wrażenia osobiste: Umiarkowanie pozytywne. Choć rejon jest dosyć rozległy to jednak nie posiada rozwiniętego zagospodarowania turystycznego, do tego istniejące szlaki i ścieżki dydaktyczne są słabo oznaczone lub istnieją tylko na mapach. Teren w dużej mierze polecam głównie dla zapaleńców lub osób chcących pospacerować na łonie natury bez dużych oczekiwań. Większość notowanych tutaj gatunków rzadkich lub chronionych rośnie daleko od szlaków lub pośród ciężko dostępnych bagien i mokradeł. W efekcie pozostają nam zarastające polne dróżki, które miejscami nagle urywają się pośród coraz bardziej podmokłego terenu. Jedynie drogi leśne są w miarę użytkowane, stanowiąc jedyne dogodne ciągi komunikacyjne. Dodatkowo jest to jeden z największych obszarów wodno-błotnych w okolicach Wrocławia stanowiąc równocześnie wielką wylęgarnie komarów. Należy mieć to na uwadze w czasie wędrówek 😉

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, obszar leży w bliskiej odległości drogi krajowej nr 94, dodatkowo od północy i południa przebiegają lokalne drogi umożliwiające podjazd od niemal każdej strony
sam obiekt jest zróżnicowany pod względem poruszania się. Wiele obszarów stanowią podmokłe i zalewowe tereny niemożliwe do swobodnego chodzenia po nich. W wielu miejscach istnieje na szczęście gęsta sieć dróg leśnych i polnych, które jednak często zanikają lub prowadzą wprost na tereny bagienne. Z tego względu najlepiej jest trzymać się wytyczonych szlaków lub mieć dobre zaznajomienie w topografii bagien i mokradeł
w bezpośrednim sąsiedztwie brak jest rezerwatów przyrody, nie licząc rezerwatu Zabór leżącego w środku Miękińskich Bagien. Z innych chronionych obszarów w powiecie występuje użytek ekologiczny Mrozowska Górka oraz obszary Natura 2000 (Łęgi Odrzańskie, Dolina Widawy, Łęgi nad Bystrzycą)
gminy dzielące Miękińskie Bagna należą do średnio bogatych przyrodniczo, gdzie największa bioróżnorodność wykształciła się w dolinie Odry, m.in. Starorzecze Brodno, Jeziorka koło Głoski, ujście Średzkiej Wody do Odry. Z innych obszarów wymieniane są grądy pod Chwalimierzem oraz cenne obszary gminy Brzeg Dolny po drugiej stronie Odry
najlepsze terminy do zwiedzania: wiosna (godowiska płazów), kwiecień (wiosenne geofity w lasach), maj (storczyki, wilczomlecz błotny), czerwiec-lipiec (roślinność łąk i mokradeł)