Czartowskie Skały

W Sudetach mamy wiele obiektów nazwanych na cześć czarta, czyli złego demona. Przeważnie nazwane są tak skały w ciemnych, ponurych kolorach, jednak są tu wyjątki. Do nich należą Czartowskie Skały spod Mieroszowa o czerwono-żółtych barwach. Jest to także obiekt mający wielkie problemy związane z nazewnictwem, w miejscu tym bowiem funkcjonują aż cztery różne nazwy … ale o tym w dalszej części artykułu. 

Typ: pomnik przyrody

Data powołania: 2008

Powiat: Wałbrzyski

Gmina: Mieroszów

Nadleśnictwo: Wałbrzych

Akt powołujący: Rozporządzenie nr 11 Wojewody Dolnośląskiego z dnia 8 sierpnia 2008 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody.

Dane lokalizacyjne: 50°40’33.9″N 16°09’05.5″E

Pomnik przyrody obejmujący trzy masywne skały umiejscowione we wschodniej części Zaworów będących północną odnogą Gór Stołowych w Sudetach Środkowych. Dokładniej dwie skały określane jako Bliźniaczki, które położone są na wysokości 580-610 m n.p.m., gdzie wyrastają ze wschodniej krawędzi góry Chochoł (673 m n.p.m) oraz skała Samotna położona po południowej stronie szosy u północnego podnóża góry Dziób (693 m n.p.m.). Wszystkie trzy skały znajdują się około lokalnej szosy łączącej miejscowości Różana i Łączna w gminie Mieroszów. Jednak na tym kończą się jasne i potwierdzone informacje. Co jest objęte ochroną oraz jak naprawdę nazywa się tutejszy pomnik przyrody jest jednym wielkim bałaganem. Wg RDOŚ ochroną objęto „Zapomniane Skałki: Bliźniaczki i Samotna”. Jednak w terenie widnieje nazwa „Czartowskie Skały”. Także na mapach oraz we wszelkich opisach można wyczytać skrajnie różne informacje. W efekcie stworzono jeden z największych bałaganów nomenklaturowych na terenie polskich Sudetów. Cztery różne nazwy są używane w różnej kombinacji (w tym formy zdrobniałe) na trzy różne formacje skalne! Chodzi tu o nazwy „Czartowskie Skały/Skałki”, „Zapomniane Skały/Skałki”, „Bliźniaki/Bliźniaczki” i „Samotna”. Na blogu Wyszedł z Domu problem nazewnictwa został bardzo dogłębnie zbadany i wyjaśniony (tu LINK), który my streszczamy poniżej:

• Czartowskie Skały (niem.Teufels Berg, Teufelstein), są formacją dwóch masywnych skał ulokowanych 150 m na północ od szosy. Skały te są właściwym pomnikiem przyrody, bez względu na błędy w nazewnictwie uchwały powołującej pomnik. W wielu pracach do Czartowskich Skał włączana jest także skała Samotna.
• Bliźniaczki/Bliźniaki, obejmuje dwa bastiony skalne na północ od szosy. Niestety często na mapach nazwa ta jest umiejscawiana na południe od szosy, sugerując iż dotyczy zupełnie innych skał.
• Zapomniane Skały, jest to nieczynny kamieniołom piaskowca położony bezpośrednio przy drodze, zaraz przed zabudowaniami miejscowości Łączna. Ze względu na bliską odległość od Czartowskich Skał (około 170 m w linii prostej) na wielu mapach obie nazwy występują obok lub wręcz zastępują siebie nawzajem. Co widać zresztą po uchwale powołującej pomnik przyrody.
• Samotna, jest to izolowana, masywna skała o długości 50 m, położona 30 m na południe od szosy na wysokości Czartowskich Skał. Także objęta jest ochroną w ramach pomnika przyrody,  wg wielu map stanowi składową Bliźniaczek, co jest jednak błędem.

Jednocześnie dosyć jednoznaczny opis w uchwale wskazuje, że autorzy uchwały mieli na myśli zarówno Bliźniaczki jak i Samotną. Uchwała mówi jasno: „… trzy duże formacje skalne po północnej stronie drogi, … oraz jedna, mniejsza po południowej stronie drogi do Chełmska o wysokości 10 m. Te ostatnie skałki mają nazwy własne Bliźniaczki i Samotna”. Co urywa wszelkie dyskusje, które skały objęte są ochroną. Problemem jest natomiast utrzymanie w ryzach prawidłowego nazewnictwa. Bliźniaczki, będące pomnikiem przyrody, stanowią dwa masywne bastiony skalne o wysokości 20 metrów i długości 40-50 m. Część skał jest zakryta inicjalną warstwą podłoża, stąd ciężko określić ich dokładną długość. Bastion zachodni jest mniej wizualny z dołu, bowiem tworzy masywne pionowe ściany o ubogiej rzeźbie. Jednak to na jego grzbiecie zlokalizowany jest długi na 10 m i wysoki na około 1,5-2 m grzebień skalny posiadający trzy okna powstałe na wskutek erozji, zwane czasem „czarcimi oczami”. Dodatkowo na całej długości grzebienia występują wnęki i pofałdowania. Jest to najbardziej wizualny i charakterystyczny element pomnika. Wschodnia skała posiada bogatszą rzeźbę na ścianach, jednak nie występuje u niej efektowny grzebień. Jej górna część jest wypłaszczona z niewielkimi wpukleniami i wyrostkami.

Czartowskie Skały, podobnie jak całe Góry Stołowe, zbudowane są z skał osadowych niecki śródsudeckiej. Dokładniej dolne partie tworzone są przez piaskowiec szarogłazowy okresu triasowego (200 – 220 milionów lat ) o barwie czerwonej, na którym zalegają górnokredowe piaskowce barwy żółtej i jasnoszarej. Tutejszy piaskowiec powstał z osadów rzek niosących materiały wulkaniczne i osadowe. Obecny wygląd skał został uformowany w procesie tysięcy lub nawet setek tysięcy lat procesów wietrzeniowych. W tym czasie miększe warstwy piaskowca odsłoniły twardszą i odporniejszą skałę, która uległa uformowaniu do obecnych kształtów. Resztki selektywnego wietrzenia są widoczne wzdłuż równoległych spękań do granic ławic oraz w formie inicjalnych żłobków powstałych poprzez wodę spływającą z górnej powierzchni skały. Miejscami widoczne są także formy kawernowe będące pustą przestrzenią w skałach przecinającą grzebień na wylot. Obszar wokół skałek porasta las mieszany będący typowym drzewostanem gospodarczym o wielogatunkowym składzie. W dolnych partiach dominuje świerk pospolity i buk zwyczajny, podczas gdy w górnych partiach (suchszych i bardziej nasłonecznionych) dominuje sosna pospolita i brzoza brodawkowata. W runie leśnym bardzo pospolita jest borówka czarna, tworząca rozległe jednogatunkowe płaty, wśród których gdzieniegdzie występują kępy wrzosu zwyczajnego, pszeńca leśnego i borówki brusznicy.

Informacje praktyczne:

• umiarkowanie dobry dojazd, choć skały znajdują się zaledwie 150-160 m od drogi, to jednak brakuje tu miejsc parkingowych lub szerokiego pobocza. Najbliższy szerszy pas znajduje się 100-150 m na zachód w kierunku Łącznej lub w Mieroszowie
• Bliźniaczki są ogólnie i łatwo dostępne, obok poprowadzono zielony szlak turystyczny biegnący z Mieroszowa w kierunku Krzeszówka i Lubawki, dodatkowo szosą poprowadzono niebieski szlak. Skała Samotna ulokowana od strony południowej nie jest ogólnodostępna (przeważnie działka ogrodzona jest pastuchem) i można ją podziwiać tylko z drogi
• Widowiskowy grzebień z oknami znajduje się na zachodniej baszcie Bliźniaczek. Na górne partie można się wspiąć po stromym zboczu, należy mieć na uwadze bezpieczeństwo albowiem nie ma tam żadnych zabezpieczeń. Na wierzchniej części wschodniej baszty nie występują żadne wartościowe formy skalne, jest to teren dużo bardziej niebezpieczny (strome urwiska) i odradzamy jakiekolwiek próby wchodzenia na wschodnią basztę!
• w niedalekiej odległości zlokalizowane są inne obiekty Zaworów objęte ochroną jak rezerwat przyrody Głazy Krasnoludków i pomnik przyrody Diabelska Maczuga. Poza tym w okalających ten teren Górach Kamiennych wstępuje Kruczy Kamień oraz pomniki przyrody: Szczeliny Wiatrowe, bezimienna skała porfirowa i Skała Śmierci (słupy porfirowe)
• z terenów cennych przyrodniczo ale nieobjętych ochroną występują: Jaskinie Kochanowskie, Goliński Las, Lesista Wielka i Góry Suche
• najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: skałki dobrze prezentują się niemal przez cały rok, nie występuje tu gęsta roślinność mogąca przysłonić obiekt w okresie wegetacji