Marmit i Kocioł Eworsyjny

Pod mało mówiącą nazwą 'marmit’ kryje się równie mało znany pomnik przyrody, który zapaleni geolodzy i przyrodnicy mogą napotkać przy wartkim górskim potoku u podnóża Karkonoszy. Mimo tablic informacyjnych a nawet ustawionego kamiennego znaku, sam pomnik należy do mało znanych miejsc.

Typ ochrony: Pomnik Przyrody

Data utworzenia: 1992

Powierzchnia:  –

Powiat: Jeleniogórski

Gmina: Karpacz

Nadleśnictwo: Śnieżka

Akt prawny: Rozporządzenie nr 2/92 Wojewody Jeleniogórskiegoego z dnia 24 marca 1992 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody obiektów znajdujących się na terenie województwa jeleniogórskiego.

Marmit, inaczej garniec lodowcowy, jest zagłębieniem powstałym na skutek procesów eworsyjnych w okresie zlodowacenia. Przybiera formę mniej lub bardziej głębokiego cylindra z zaokrąglonym dnem. Do jego powstania dochodzi w monecie, gdy wody subglacjalne i supraglacjalne spływają po ukrytej pod lodowcem litej skale poprzez tzw. młyn lodowcowy (otwór w lodzie o spiralnie uformowanych ścianach, przypominający lejek). Spływająca do środka woda nanosi także drobny rumosz skalny i wprawiała go w ruch wirowy dzięki kształtowi lejka drążąc w skale zaokrąglone zagłębienie. Zależnie od grubości pokrywy lodowej oraz intensywności wirowania, garnce mogły osiągać nawet kilkanaście metrów głębokości.

Objęty ochroną marmit osiąga maksymalną głębokość 2,25 m. Posiada regularny kształt studzienki o średnicy 0,73-0,86 m i objętości ok 0,8 m³. Obecnie nie stanowi on popularnej atrakcji, jest jakby zapomniany. Prawdopodobnie jest to z powodu zlokalizowanego po drugiej stronie mostu Dzikiego Wodospadu, który przyciąga tłumy i odwraca uwagę od skromnego kociołka. Sam kociołek budził zainteresowanie ale geologów i to już od dawna. W 1892 r. rozpoczęto pierwsze naukowe badania obiektu, w czasie których wydobyto z dna około 30 kulistych granitowych kamieni. Okrągłego kształtu nabrały z powodu wzajemnego ocierania się o siebie. Największy kamień ważył ok. 25 kg. Część okazów trafiła do muzeów w Jeleniej Górze i Berlinie.  Sam obiekt lokalizowany jest w niższych położeniach Karkonoszy w obrębie Górnego Karpacza, jakieś 100 metrów od granic parku narodowego. Kociołek znajduje się na lewobrzeżnej części potoku Łomnica tuż przy bezimiennym wodospadzie, około 60-70 m w dół od mostu na ul Strażackiej, gdzie znajduje się także tablica informacyjna oraz kamienny pomnik z wyrytą nazwą chronionego obiektu.

Sam pomnik przyrody, choć znajduje się na lewym brzegu, jest dobrze wyeksponowany i można go z łatwością zobaczyć stojąc także na prawym brzegu potoku. Nie ma wytyczonego do niego szlaku ani oficjalnej ścieżki. Najlepiej jest skręcić w dół przy moście, w kierunku parkingu Biały Jar i bacznie rozglądać się po dolinie. Obecnie kociołek jest częściowo zasypany rumoszem oraz opadłymi liśćmi i gałęziami, co odejmuje mu walorów. Marmit znajduje się nad kaskadą wodną, która opada do dużego, okrągłego basenu, tzw. kotła eworsyjnego. Sam basen ma 8 m średnicy i jest głęboki na około 2,5 m (zależnie od poziomu wody). Powstał w litym granitowym podłożu dzięki procesom erozyjnym. Opadająca z kaskady woda, na wskutek pionowego opadania wytwarzała wiry wodne niosące drobniejszy materiał skalny, który powoli i stopniowo ścierał wierzchnie warstwy skały tworząc rozległą misę. Kotły eworsyjne i marmity wyglądają podobnie, jednak różnią się pochodzeniem. Sam termin eworsja wywodzi się od łacińskiego słowa vorso: obracam i e-: z (czegoś), od (czegoś). Do literatury naukowej termin ten wprowadził w 1951 r. O. Ängeby.

Tereny wokół marmitu obejmują malowniczą dolinę Łomnicy, której brzegi porastają bogate ziołorośla górskie, w składzie których znajduje się m.in. modrzyk górski, lepiężnik różowy, jaskier platanolistny, a także liczne starce i trawy. Powyżej potoku wykształciły się mieszane lasy o charakterze antropogenicznym z dominującym w drzewostanie świerkiem pospolitym, klonem jaworem, brzozą brodawkowatą i lipą szerokolistną. Runo leśne porasta gęsta i bogata roślinność m.in. dzwonek pokrzywolistny, zerwa kłosowa, naparstnica purpurowa oraz przenęt purpurowy.

Informacje praktyczne:

• dobry dojazd, marmit znajduje się przy ul. Strażackiej obfitującej w liczne (choć płatne) parkingi. Najbliższy bezpłatny parking znajduje się około hotelu Gołębiowski (ok. 15 minut spacerem)
• pomnik przyrody nie jest w żaden sposób oznaczony, jedynie przy moście oddalonym o 70-80 m jest tablica informacyjna
• dojście do marmitu nie jest trudne, jednak dotyczy to podziwiana z pewnej odległości. Oglądanie obiektu z bliska jest obarczone ryzykiem albowiem znajduje się na wilgotnych i śliskich skałach o dużym nachyleniu. Osobiście polecam podziwianie obiektu z przeciwległego brzegu, gdzie znajduje się duża i sucha skała
• w bezpośredniej bliskości brakuje innych pomników przyrody, jest za to Karkonoski Park Narodowy z tamtejszym malowniczym Dzikim Wodospadem.  Na północ i zachód od marmitu znajdują się pomniki przyrody ożywionej (bluszcz k. świątyni Wang, świerk przy ul. Kamiennej i lipa przy ul. Szkolnej)
• najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: cały okres gdy nie ma pokrywy śnieżnej