Organy Wielisławskie

Organy Wielisławskie

3 lutego 2019 Wyłączono przez admin

Organy stanowią jeden z najbardziej rozreklamowanych i znanych obiektów w zachodniej części Pogórza Kaczawskiego, które popularnością przyćmiewają wiele innych form wulkanicznych w regionie. Ich unikatowa forma została doceniona w postaci powołania na tym obszarze pomnika przyrody, chroniącego owe organy. 


Typ ochrony: Pomnik Przyrody

Data utworzenia: 1994

Powierzchnia:  –

Powiat: Złotoryjski

Gmina: Świerzawa

Nadleśnictwo: Złotoryja


Akt prawny: Rozporządzenie nr 19/94 Wojewody Jeleniogórskiegoego z dnia 13 maja 1994 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody obiektów znajdujących się na terenie województwa jeleniogórskiego.

Organy położone są na południowo-zachodnim zboczu Wielisławki (375 m n.p.m.) w zachodniej części Pogórza Kaczawskiego, będącego regionem w Sudetach Zachodnich. Całość zlokalizowana jest w bezpośrednim sąsiedztwie koryta rzeki Kaczawy, na jej prawobrzeżnej części, na terenie wsi Sędziszowa.

Same organy stanowią pozostałość po nieczynnym kamieniołomie, który wydobywał tu kruszywo w XIX wieku. Działalność górnicza utworzyła ponad 50 m wysokości łomy i umożliwiła odsłonięcie unikatowych form skalnych określanych jako czerwony spągowiec. Jest  to kompleks skał osadowych i skał wulkanicznych, powstałych w basenie sedymentacyjnym, wchodzących w skład metamorfiku kaczawskiego. Wśród wielu rodzajów skał z owego kompleksu, najważniejsze są porfiry (ryolity), będące odmianą kwarcu o różowej barwie z okresu dolnego permu, ok. 270 mln lat temu. Powstały one w efekcie działalności wulkanicznej polegającej na stygnięciu magmy w końcowym etapie jej krzepnięcia w kominie wulkanicznym, tworząc ciosy termiczne. Powstałe porfiry wyróżniają się na tle innych skał kwaśnych, strukturą słupową o cztero- i pięciokątnych w przekroju słupach, średnicy  20-30 cm i kilku metrach długości, które miejscami ułożone są w kształcie wachlarzy, rozchodząc się promieniście w kierunku zewnętrznym. W północnej części łomu, słupy ukierunkowane są pionowo, przypominając wyglądem piszczałki od organów (stąd nazwa). Samo zjawisko, gdy porfiry tworzą struktury o regularnym kształcie (słupy), jest stosunkowo rzadkie, co tylko dodaje unikatowości wielisławskim łomom. Pod względem mineralogicznym tutejsze organy składają się głównie z ryolitów (porfirów) o składzie zbliżonym do głębinowych granitów, gdzie wyróżnia się fenokryształy m.in. ortoklaz i kwarc oraz biotyt i kwaśny plagioklaz.

 

Oprócz dużych wartości geologicznych, obszar pomnika porasta także interesująca roślinność, która zajmuje powstałe tu szczeliny, niewielkie półki oraz ściany o łagodnym nachyleniu. Zbierająca się tam biomasa umożliwiła wytworzenie się warstwy podłoża i powstania siedlisk naskalnych, wśród których występuje liczna roślinność, m.in. smółka pospolita, dzwonek okrągłolistny, rozchodnik ostry, rozchodnik wielki, żarnowiec miotlasty, pięciornik pagórkowaty, wrzos zwyczajny, gwiazdnica wielkokwiatowa oraz skarlałe okazy drzew, głównie dębu szypułkowego, brzozy brodawkowatej i sosny zwyczajnej. Miejscami można zobaczyć poszczególne etapy sukcesji leśnej. O ciepłej porze roku można spotkać liczne termofilne gatunki owadów oraz wygrzewające się w słońcu gady jak jaszczurka żyworódka i żmija zygzakowata. Pozostała część góry jest znacznie ciekawsza przyrodniczo. Porastają ją liczne lasy liściaste, głównie buczyny i grądy, które są szczególnie atrakcyjne wiosną, kiedy to w runie leśnym masowo rozkwitają wczesnowiosenne geofity jak przylaszczki, zawilce, miodunki, śnieżyczki, śledziennice i kokorycze.

Dojście do pomnika może być lekko mylące albowiem Organy zlokalizowane są po drugiej stronie rzeki niż powiatowa droga, z której są doskonale widoczne. Aby do nich dojść należy odbić kilkaset metrów na północ lub południe gdzie prowadzą niewielkie dróżki przez mosty. Jeden od północy prowadzi przez Młyn Wielisław, natomiast drugie dojście zlokalizowane jest około 1,2 km na południe, gdzie umieszczono tabliczkę kierującą na Organy. Oprócz tablic nakierowujących do pomnika, istnieje tutaj duże zaplecze turystyczne w postaci miejsc do odpoczynku, tablic edukacyjnych oraz powołania ścieżki dydaktycznej, która tworzy 4 km pętlę wokół góry Wielisławki. Sama ścieżka, oprócz pomnika przyrody, prowadzi także do innych atrakcji góry jak resztki średniowiecznego grodziska z XI wieku, ruiny zamku (zniszczonego w czasie wojem śląskich w 2. połowie XV wieku), budynek młyna z 1827 r. oraz na punkty widokowe na szczycie, gdzie rozpościera się panorama na zachodnią część Gór i Pogórza Kaczawskiego oraz na Karkonosze. Kolejną atrakcją samej góry są bardzo liczne tu sztolnie, będące pozostałością po górniczej historii tego miejsca. W XVI-XVII wieku wydobywano tu złoto, srebro oraz inne rudy metali. W czasie działalności wulkanicznej nastąpiło tu okruszcowanie metaliczne, dzięki którym, oprócz złota, w skałach znajduje się także piryt, pirotyn, rudy manganu oraz geody z agatami (najsłynniejszy minerał Pogórza). Owe agaty powstały poprzez wtórną krystalizację chalcedonu, w pustych przestrzeniach skalnych, tworząc owe geody. Jak więc widać, jest to miejsce często odwiedzane przez geologów ale także speleologów, przyrodników, pasjonatów historii oraz poszukiwaczy skarbów, bowiem sztolnie w Wielisławce są jednym z domniemanych miejsc na Dolnym Śląsku, gdzie ukryto złoto zrabowane przez III Rzeszę.

W bezpośrednim sąsiedztwie brakuje innych form ochrony. Mimo, że ta część pogórza posiada bardzo bogatą przyrodę, to jednak Ograny stanowią samotny pomnik, nie licząc obszaru Natura 2000 Góry i Pogórze Kaczawskie, który znajduje się na sąsiednich wzgórzach. Poza tym najbliższe formy chronionej przyrody znajdują się odległości wielu kilometrów (rezerwat Ostrzyca Proboszczowicka – ok. 10 km, Buczyna Storczykowa na Białych Skałach – 0k. 13 km, Wilcza Góra – ok. 10 km) oraz pomniki przyrody we wsiach Proboszczów, Nowy Kościół i Jastrzębnik. Warto także wspomnieć, że organy stanowią jeden z przystanków na Szlaku Wygasłych Wulkanów, na trasie którego znajdują się także wspomniane wcześniej wulkany (Wilcza Góra, Ostrzyca) ale także Grodziec, Czartowska Skała, Mszana, Organy Myśliborskie czy Bazaltowa Góra.