Pomniki Przyrody na Pogórzu Kaczawskim cz.III – Leszczyna

6 października 2019 Wyłączono przez admin

Teren Parku Krajobrazowego Chełmy należy do jednego z największych nagromadzeń pomników przyrody w województwie, gdzie objęto niemal 700 obiektów zgrupowanych w ponad 70 pomnikach. Do jednych z większych zagłębień pomnikowych należą regiony wsi Leszczyna wraz z tamtejszym skansenem górniczym, gdzie zlokalizowanych jest wiele pomników w tym całe aleje drzewne oraz jeden pomnik przyrody nieożywionej.

Leszczyna to niewielka miejscowość ulokowana przy Prusickim Potoku o bogatej historii hutniczej i górniczej, czego śladem są bardzo liczne wyrobiska oraz nieczynne kamieniołomy piaskowca i wapienia dolomitowego. Obecnie jest to cicha i spokojna miejscowość, w której raz do roku organizowany jest głośny i znany festyn zwany jako Dymarki Kaczawskie. Jednak oprócz górniczej przeszłości region jest bogaty w liczne dorodne i piękne drzewa, które w części zostały objęte ochroną jako pomniki przyrody. Występuje tu jedno z największych nagromadzeń pomników nie tylko w obrębie parku krajobrazowego ale ogólni w obrębie Pogórza Zachodniosudeckiego, gdzie można spotkać liczne dorodne buki, świerki, modrzewie a także dęby. Jest to także jedno z niewielu miejsc w województwie w którym ochroną objęto kilkadziesiąt drzew porośniętych bluszczem pospolitym. To stosunkowo częste pnącze występuje tutaj licznie na wielu drzewach, z czego te najokazalsze pnącza ustanowiono jako pomniki, dokładniej 45. Kilkaset metrów dalej w sąsiedniej wsi Stanisławów także objęto ochroną drzewa porośnięte bluszczem, jednak z znacznie skromniejszej ilości bo tylko 5 okazów.

Przed opisaniem poszczególnych pomników chcemy zwrócić uwagę iż wiele z nich nie jest zlokalizowanych w obrębie granic ewidencyjnych wsi Leszczyna. Większość drzew oraz kamieniołom Cichce Szczęście ulokowane są na rozległym leśnym terenie w pobliżu samej Leszczyny jednak obszar ten został podzielony a następnie poszczególne części przydzielono do trzech różnych obrębów ewidencyjnych (sołectw) – Leszczyna objęła pomniki we wschodnim nagromadzeniu, Wilków objął pomniki na zachodzie a Prusicom przypadły pomniki na północy, głównie w skansenie górniczym. Jednak w wielu opracowaniach wszystkie one są podpinane pod Leszczynę (m.in. POP nadleśnictwa). Prawie wszystkie pomniki zlokalizowane są z daleka od dróg udostępnionych do ruchu samochodowego, stąd aby móc je podziwiać należy przygotować się na długie spacery w głąb Prusickiego Lasu oraz na dawne tereny górnicze. Na szczęście wiele drzew znajduje się w bliskim sąsiedztwie wyznaczonych szlaków turystycznych, nie ma więc ryzyka zagubienia się. Problemem będzie znalezienie samych pomników albowiem w większości nie są one oznaczone tabliczką.

Akt prawny: Zarządzenie Nr 28 Woj. Leg. z dnia 6 kwietnia 1990 r. (Dz. Urz. Woj. Leg. z 1990 r. Nr 13 poz. 201) w przypadku 3 buków, grupy 10 buków i grupy 45 drzew porośniętych bluszczem; Rozp.Woj. Leg. z dnia 27 maja 1991 r. (Dz. Urz. Woj. Leg. Nr 12 poz. 85) w przypadku grupy kasztanowców, wiązu górskiego, świerka i klona jaworu.

Obwód Wilków

Wszystkie drzewa na obszarze Wilkowa znajdują się na terenie lasu pomiędzy tytularną wsią a Leszczyną, jest to tzw. Prusicki Las. W większości stanowi on mozaikę monokultur iglastych i półnaturalnych lasów liściastych, przeważnie buczyny, grądy i dąbrowy. W większości pomniki ulokowane są wzdłuż któregoś z dwóch szlaków (zielonego i czarnego), jednak ze względu na brak tabliczek bardzo ciężko jest je odnaleźć i zidentyfikować. Dodatkowo wzdłuż zielonego szlaku występuje wiele dorodnych buków o wymiarach pomnikowych.

Buk pospolity (Fagus sylvatica) o obwodzie pnia 380 cm i wysokości około 26 m. Drzewo ulokowane jest w oddziale leśnym 69c nadleśnictwa Złotoryja. około 380 m na zachód od zabudowań Leszczyny, kilkadziesiąt metrów na północ od zielonego szlaku łączącego Leszczynę z Wilkowem. Okaz rośnie na odsłoniętej po wycince części lasu, zarośniętej krzakami i niskimi podrostem bukowym. Ze względu na gęsty 2-3 m podrost dojście do buka oraz zrobienie dobrego zdjęcia nie jest możliwe.

Buk pospolity (Fagus sylvatica) o obwodzie pnia 280 cm i wysokości około 30 m. Drzewo ulokowane jest w oddziale leśnym 77a nadleśnictwa Złotoryja, 400 m na zachód od ostatnich zabudowań Wilkowa, na stromym zboczu, dokładniej ok. 3 m nad drogą leśną, po jej północno-wschodniej stronie. Obok przebiega czarny szlak z Wilkowa w kierunku Kondratowa, gdzie w odległości 150 m na wschód znajduje się pomnikowa grupa 4 dębów. Sam buk charakteryzuje się bardzo osobliwym wyglądem z masywnym konarem łukowato odstającym od reszty drzewa. Ze względu na ten oryginalny pokrój drzewo jest bardzo łatwe do rozpoznania mimo braku tabliczki. W sąsiedztwie występują dwa inne dorodne buki o wymiarach pomnikowych.

Buk pospolity (Fagus sylvatica) o obwodzie pnia 310 cm i wysokości około 28 m. Drzewo ulokowane jest w oddziale leśnym 69c nadleśnictwa Złotoryja. Okaz podawany jest w POP nadleśnictwa Złotoryja, jednak nie widnieje na listach RDOŚ. Z tego powodu oraz z powodu braku oznaczeń tabliczkowych na większości pomników w tej części lasu, okaz nie mógł być zlokalizowany.

Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie pnia ok. 380 cm i wysokości około 24 m. Drzewo ulokowane jest w oddziale leśnym 77c nadleśnictwa Złotoryja, ok. 1 km na zachód od ostatnich zabudowań Wilkowa. Nie prowadzą do niego żadne szlaki a jedynie leśne drogi. Okaz charakteryzuje się umiarkowanie dobrą kondycją ze śladami ułamanych lub suchych gałęzi. U podstawy występuje rośnie sporej wielkości bluszcz, który oplata drzewo do wysokości korony.

Grupa 4 drzew Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodach do 290 cm i wysokościach do około 20 m. Drzewa ulokowane są na granicy oddziałów leśnych 77a i 78b nadleśnictwa Złotoryja w odległości 50-100 m od czarnego szlaku łączącego Wilków i Leszczynę. Drzew nie udało się odnaleźć w terenie mimo poszukiwań. Grupa ta jest zapewne błędem powielanym w literaturze, bowiem najbardziej wiarygodne źródło (DZPK) nie podaje żadnych informacji o takowym pomniku przyrody.

Grupa 10 drzew buk pospolity (Fagus sylvatica) o obwodach pni w granicach 120-265 cm i wysokościach około 22-26 m. Drzewa ulokowane są w oddziale leśnym 69c nadleśnictwa Złotoryja, około 500 m na zachód od zabudowań Leszczyny, na stokach niewielkiego wąwozu. W sąsiedztwie przebiega zielony szlak łączący Leszczynę z Wilkowem. Podobnie jak w przypadku większości pomników na omawianym terenie drzewa nie są oznaczone tabliczkami, jedynie jeden dorodny buk rosnący najbardziej na wschód posiada zamontowaną na pniu tabliczkę z napisem „aleja bukowa”. Ze względu na liczbę drzewa charakteryzują się różnym poziomem kondycji, od okazów zdrowych z niewielkimi śladami uszkodzeń po okazy martwe i powalone. Jeden buk w środkowej części wąwozu posiada gruby pień licznie porośnięty hubami i innymi nadrzewnymi grzybami oraz ma mocno uszkodzoną koronę. Pomnikowa gruba buków jest jednym z ładniejszych pomników, które tworzą oryginalny twór krajobrazowy w postaci dorodnych drzew rosnących na stokach wąskiego i długiego wąwozu.

Obręb Prusice

Jest to fragment lasu, który zlokalizowany jest bezpośrednio przy zabudowaniach wsi Leszczyna stąd też jego przynależność do innej miejscowości może tworzyć zamieszanie. Większość osób zaznajomiona z górniczą i hutniczą historię regionu tutejszy skansen górniczy i Dymarki Kaczawskie będzie kojarzyła własnie z Leszczyną a nie położonymi kilka kilometrów dalej Prusicami. Przez większą część roku jest to obszar słabo odwiedzany przez turystów, dodatkowo poprowadzona tu ścieżka dydaktyczna jest częściowo zarośnięta, miejscami słabo oznaczona i momentami zwyczajnie można zgubić szlak. W granicach obrębu znajduje się jedyny pomnik przyrody nieożywionej w tej okolicy i jeden z 4 na terenie parku krajobrazowego. Prowadzi do niego aleja pomnikowych modrzewi. Warto wspomnieć że na stokach Dużego Młyniku (obszar ścieżki dydaktycznej) występuje kilkanaście dorodnych drzew o wymiarach pomnikowych (klony jawory, lipy drobnolistne i buki).

Kamieniołom Ciche Szczęście (Zarz. Woj. Leg. z 6 kwietnia 1990r. (Dz. U. Woj. Leg. nr 13, poz. 201 z 1990r.)). Obiekt ulokowany jest w oddziale leśnym 46h nadleśnictwa Złotoryja, na terenie skansenu hutniczo-górniczego, około 300 m w linii prostej na wschód od zabudowań i obejmuje południowo-zachodnią część wzniesienia góry Duży Młynik (303 m.n.p.m.). Dokładniej przy leśnej drodze będącej fragmentem ścieżki dydaktycznej „Synklina Leszczyny”, gdzie pomnik opisany jest na 13-stym przystanku. Droga do obiektu obsadzona jest szpalerem pomnikowych modrzewi. Sam pomnik chroni dwupoziomowy kamieniołom piaskowca arkozowego o półksiężycowatym kształcie, który określany jest jako kamieniołom stokowy. Pierwsze wzmianki o istnieniu tu wyrobiska pochodzą z mapy z 1774 r. przedstawiającej relikty dawnych robót o sąsiedztwie sztolni Charakter (jeszcze wtedy nieistniejącej). Ciche Szczęście jest jednym z wielu pozostałości po rozległym systemie kopalń i sztolni, które działały tutaj w latach 1865 –1882 r. Zakłady górnicze zamknięto w 1893 r. na wskutek spadku cen miedzi a tym samym nieopłacalności jej wydobycia. Jednak w XVIII i XIX wydobywano tutejszy piaskowiec arkozowy do produkcji kamieni szlifierskich i osełek a wcześniej wydobywany materiał stosowano na potrzeby ówczesnego budownictwa m.in. mieszkalnego i przemysłowego. Na ścieżce dydaktycznej istnieje przystanek nr. 16 z mylącym tytułem „Ciche Szczęście”, który może sugerować iż własnie tam znajduje się pomnik. Warto pamiętać, że chroniony obiekt opisywany jest na przystanku 13., gdzie (o dziwo) nie ma żadnej wzmianki o istnieniu pomnika przyrody.

Grupa 2 świerków pospolitych (Picea abies) o obwodach w granicach 215-265 cm i wysokościach około 25 m. Drzewa ulokowane są w w oddziale leśnym 46i nadleśnictwa Złotoryja, na terenie skansenu hutniczo-górniczego, dokładniej w zadrzewieniach na tyłach budynków będących karczmą. W bezpośrednim sąsiedztwie rośnie pomnikowy buk. Drzewa charakteryzują się dobrą kondycja, czego objawem jest regularne wydawanie szyszek. W dolnej części pni występują suche gałęzie, co jest naturalnym procesem zamierania pędów u drzew iglastych rosnących w zwartym drzewostanie. Jako ciekawostkę można podać iż świerki posiadają tablicę zamontowaną do góry nogami.

Szpaler 21 drzew modrzew europejski, o obwodach w granicach 260-265 cm i wysokościach 29-30 m. Drzewa ulokowane są w oddziale leśnym 46 g-h nadleśnictwa Złotoryja, około 200 m w linii prostej na południowy-wschód od zabudowań skansenu. Dokładniej rosną wzdłuż leśnego szlaku będącego fragmentem ścieżki dydaktycznej „Synklina Leszczyny”, na południe od pomnikowego kamieniołomu Ciche Szczęście. Pomiędzy przystankami 14 i 16 ścieżki dydaktycznej. Ze względu na liczbę okazy charakteryzują się zróżnicowanym stanem zdrowia. Na niektórych z nich widać ślady uszkodzeń pnia z których wycieka żywica. Poza tym notuje się niewielki posusz oraz ślady po ułamanych gałęziach. Na pierwszym drzewie wisi silnie zardzewiała już tablica z napisem „Aleja Modrzewiowa”.

Buk pospolity (Fagus sylvatica) o obwodzie pnia 380 cm i wysokości 23 m. Drzewo ulokowane jest w oddziale leśnym 46i nadleśnictwa Złotoryja, na terenie skansenu hutniczo-górniczego, dokładniej w zadrzewieniach na tyłach budynków będących karczmą. W bezpośrednim sąsiedztwie rośnie pomnikowa grupa dwóch świerków. Drzewo uległo silnemu uszkodzeniu na wysokości 3-4 m i obecnie nie posiada już rozłożystej korony a jedynie kilka pojedynczych, drobnych gałęzi, które rosły poniżej miejsca złamania. Na korze widoczne liczne grzyby.

Buk pospolity (Fagus sylvatica) o obwodzie pnia 357 cm i pierwotnej wysokości 26, obecnie okaz uległ złamaniu na wysokości około 4 m. Drzewo ulokowane jest w oddziale leśnym 46h nadleśnictwa Złotoryja, około 300 m w linii prostej na południowy-wschód od zabudowań skansenu, w bezpośredniej bliskości pomnikowego szpaleru modrzewi. Ze względu na zniszczenie okaz nie posiada obecnie dużych wartości przyrodniczych. Około 100 m od drzewa rośnie inny bardzo dorodny buk o rozłożystej koronie i masywnych konarach. Niestety nie jest objęty ochroną.

Grupa 2 drzew Lipa drobnolistna (Tilia cordata), o obwodach 265 i 305 cm oraz wysokościach około 30 m. Drzewa podawane są w spisie pomników przyrody województwa dolnośląskiego sporządzonego przez RDOS. Rosną na skarpie przy lokalnej drodze pomiędzy Prusicami i Leszczyną w oddziale leśnym 46h nadl. Złotoryja. Lipy nie są naniesiona na mapę systemu ochrony GDOS i nie wspominają o nich inne dane (m.in. nadleśnictwo). Samych drzew nie odnaleźliśmy też w terenie.

Leszczyna

Miejscowość pod którą podpięta jest tak naprawdę tylko część pomników, jednak są tu najbardziej oryginalne gatunki albowiem tylko u można spotkać pomnikowe kasztanowce, jawora i wiąz. Niestety żaden pomnik nie rośnie bezpośrednio przy którymś ze szlaków i trzeba posiłkować się dobrymi namiarami oraz dokładną mapą. Kilka drzew rośnie na stokach Prusickiego Potoku w okolicach czerwonego i czarnego szlaku, natomiast grupa kasztanowców znajduje się na zupełnym odludziu, ukryte pośród lasów i pól. Podobnie jak w przypadku wielu innych pomników, tutaj także mało które drzewo posiada tabliczkę. Warto także wspomnieć że w dolinie Prusickiego Potoku na odcinku pomiędzy pomnikowym świerkiem i wiązem rośnie bardzo wiele dorodnych drzew o wymiarach pomnikowych, dotyczy to głównie grabów, jaworów i lip drobnolistnych.

Grupa 20 drzew kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum), pierwotnie 21 sztuk, jedno drzewo uległo zniszczeniu, o obwodzie pni w granicach 300-360 cm i wysokościach około 14-16 m. Drzewa ulokowane są na granicy lasu na zachodnim zboczu płaskiej góry Widawa (350 m n.p.m.), w dawnym parku podworskim, przy ruinach domku myśliwskiego. Same drzewa zostały nasadzone na wzorze prostokąta bez jednego boku, gdzie od północnej strony otoczone są przez las, natomiast z pozostałych trzech stron sąsiadują z polami uprawnymi.

Klon jawor o obwodzie pnia 330 cm i wysokości około 21 m. Drzewo ulokowane jest oddziale leśnym 63z, w bezpośredniej bliskości zbiornika wodnego, po jego zachodniej stronie. Obok przebiega czarny szlak z Wilkowa w kierunku Kondratowa. Drzewo charakteryzuje się umiarkowaną kondycją, występuje m.in. duży udział posuszu (do 20%) oraz liczne uschnięte lub odłamane gałęzie. Mimo wszystko okaz posiada dużą i rozłożystą koronę, która na wysokości 4-5 m rozdziela się na dwa główne konary.

Świerk pospolity (Picea abies) o obwodzie pnia 280 cm i wysokości około 34 m. Drzewo ulokowane jest w oddziale leśnym 63h na zachód od zbiornika wodnego, w bezpośredniej bliskości Prusickiego Potoku. Obok przebiega czarny szlak z Wilkowa w kierunku Kondratowa. Świerk jest dobrze widoczny znad zbiornika albowiem góruje nad pozostałymi drzewami. Jest to także jedyne drzewo w obrębie ewidencyjnym, na którym znaleźliśmy tabliczkę. Okaz charakteryzuje się dobrym zdrowiem. W dolnej części pnia występują suche gałęzie, co jest naturalnym procesem zamierania gałęzi u drzew iglastych rosnących w zwartym drzewostanie.

Wiąz górski (Ulmus glabra) o obwodzie pnia 330 cm i wysokości około 32 m. Drzewo ulokowane jest w oddziale leśnym 63h nadleśnictwa Złotoryja, około 300 m na północny wschód od zbiornika wodnego, przy zachodniej granicy lasu, na prawobrzeżnej części Prusickiego Potoku. W drzewostanie na omawianym fragmencie rośnie bardzo wiele dorodnych wiązów, jednak na żadnym nie odnaleziono tablicy. Stąd też sfotografowaliśmy okaz, który był naszym zdaniem najdorodniejszy. Jest to także jedyny wiąz na terenie parku objęty ochroną pomnikową.

Ostatni omawiany pomnik stanowi pomnik wieloobiektowy, składający się z 45 drzew, które rozlokowane są na granicy obwodów, z tego też powodu nie podpięliśmy ich pod konkretną miejscowość.

Grupa 33 (45) drzew porośniętych bluszczem. Pomnik składa się z trzech zgrupowań drzew, ulokowanych w oddziałach leśnych 71 a-d oraz 77 f-g nadleśnictwa Złotoryja, z czego największa grupa znajduje się najbardziej na północy. Całość porasta płaskie zbocza na zachód i południowy-zachód od zbiornika wodnego, w sąsiedztwie czarnego szlaku turystycznego prowadzącego z Wilkowa do Kondratowa. Bluszcze charakteryzują się bardzo zróżnicowaną wielkością oraz średnicą podstawy. Występują na różnych gatunkach drzew, gdzie jednak dominują okazy dębów szypułkowych i świerków pospolitych. W większości są to drzewa o niewielkich średnicach pni, przeważnie w granicach 200-250 cm. W większości bluszcze tworzą gęsty kobierzec w górnej części drzew na wysokości ich koron, podczas gdy na pniach widać jedynie nagie pędy pnączy, porośnięte gęstym kutnerem i mchami. Pierwotnie uchwała obejmowała 45 drzew, jednak wraz z upływem czasu niektóre okazy ulegały zniszczeniu, co w efekcie zredukowało liczbę do 33 sztuk (stan na 2015 r.).

Wrażenia osobiste: Bardziej negatywne niż pozytywne. W szybkim skrócie pomniki przyrody na terenie Leszczyny i okolic można posumować na zasadzie – mimo ilości brakuje tu jakości. Tereny północnej części parku krajobrazowego Chełmy posiadają bardzo duże zgromadzenie pomników przyrody, gdzie oprócz wielu pojedynczych drzew występują także aleje, szpalery a nawet bardzo liczna grupa 45 drzew porośniętych bluszczem. Niestety wiele z tych pomników pozostawia wiele do życzenia. Część drzew charakteryzuje się skromnymi wymiarami jak na pomniki przyrody, mowa tu szczególnie o drzewach bluszczowych, modrzewiach czy niektórych bukach.

Wiele drzew uległo zniszczeniu, w tym dwa bardzo dorodne buki na terenie skansenu górniczego, a jeszcze więcej drzew zwyczajnie jest bardzo ciężko odnaleźć w terenie. Niektórych pomników nie udało nam się namierzyć, dotyczy to m.in. grupy dębów czy dwóch buków. W przypadku grupy drzew porośniętych bluszczem czy grupy 10 buków trzeba się domyślać czy dane okazy są tymi pomnikowymi. Tak więc brak tabliczek oraz jakiejkolwiek nawigacji są największymi mankamentami tego fragmentu parku. Gdyby nie wcześniejsze przygotowanie to wiele drzew w ogóle nie byłaby odnaleziona albowiem albo rosną poza szlakami albo nie są oznaczone. Osoba, która idzie na zwykłą wycieczkę nawet nie wie że mija pomnikowe drzewa, te bowiem są niemalże niewidzialne lub nieoznakowane.

Informacje praktyczne:

brak dojazdu, większość pomników rośnie w terenie leśnym, gdzie jest zakaz poruszania się autami. Dodatkowo wiele drzew rośnie w dużej odległości od szlaków lub jakichkolwiek dróg. Większość pomnikowych drzew rośnie w okolicy szlaków zielonego i czarnego pomiędzy Leszczyną i Wilkowem
w przypadku pomników występujących na terenie skansenu górniczego, trzeba mieć dobrą orientację w terenie. Świerki są dobrze widoczne albowiem ich czubki górują nad zabudowaniami, jednak pozostałe obiekty ulokowane są w lesie, gdzie trzeba uważnie poruszać się po ścieżce dydaktycznej. Kamieniołom i aleja modrzewiowa ulokowane są pomiędzy 13 i 16 przystankiem
teren o różnym stopniu trudności w poruszaniu się. Czarny szlak należy do łatwych, natomiast na szlaku zielonym zdarzają się odcinki silnie zarośnięte lub strome. Podobna sytuacja jest ze ścieżką dydaktyczną, która miejscami obejmuje bardzo strome ścieżki
w bezpośrednim sąsiedztwie omawianych pomników znajduje się użytek ekologiczny Lena, który jest już poza obszarem parku krajobrazowego. Miejsce zostało powołane do ochrony terenów podmokłych będących miejscem żerowania i rozrodu okolicznych płazów i ptactwa
w odległości kilku kilometrów znajduje się wiele innych pomników, m.in. jaskinie piaskowcowe koło rezerwatu Wilcza Góra oraz seria pomników w granicach parku krajobrazowego, których opisy zostały podzielone na kilka artykułów: część 1, część 2, część 3, część 4, część 5, część 6.
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: maj i jesień, kiedy to pomnikowe drzewa prezentują się najładniej