Pomniki Przyrody na Pogórzu Kaczawskim cz. II – Pogwizdów

3 października 2019 Wyłączono przez admin

Teren Parku Krajobrazowego Chełmy należy do jednego z największych nagromadzeń pomników przyrody w województwie, gdzie objęto niemal 700 obiektów zgrupowanych w ponad 70 pomnikach. Do jednych z większych zagłębień pomnikowych należą regiony wsi Pogwizdów wraz z tamtejszą górą Biesówką, gdzie zlokalizowanych jest wiele pomników w tym całe aleje drzewne.

Omawiane pomniki na terenie wsi obejmują nie tylko samą miejscowość ale także rozległe lasy i łąki włączone do obrębu ewidencyjnego Pogwizdów. Całość rozciąga się od źródlisk Przyłęcznicy w dolinie Pogwizdowskiego Lasu aż po odległe od niego wzgórza Żarnowiec i Biesówka. To właśnie te dwa wzgórza stanowią miejsce największej koncentracji pomników przyrody w obrębie ewidencyjnym Pogwizdów oraz są jednym z większych nagromadzeń tej formy ochrony na Pogórzu Kaczawskim. Występuje tu kilkanaście pomników, zarówno pojedynczych drzew, grup drzew oraz długich alei drzewnych. W większości są one ulokowane przy leśnych drogach, część znajduje się daleko poza jakimikolwiek szlakami, gdzieś przy silnie zarośniętych leśnych ścieżkach. Mimo wszystko odwiedzenie ich wszystkich może spokojnie ograniczyć się do jednodniowej wycieczki.

Góra Biesówka (268 m n.p.m.) ulokowana jest w południowej części parku pomiędzy górami Żarnowiec i Nad Groblą (nie mylić z rezerwatem przyrody o tej samej nazwie, który znajduje się kawałek dalej). Od północy granicę wyznacza lokalna droga łącząca Paszowice i Lipę a od południa znajdują się rozległe pola uprawne wsi Pogwizdów. Teren szerokim łukiem omija wszelka infrastruktura turystyczna, brakuje tu wyznaczonych szlaków lub ścieżek edukacyjnych. Samą górę przecinają leśne drogi, mniej lub bardziej utwardzone, niektóre już są bardzo zarośnięte. Na górze nie istnieją dobrze wykształcone siedliska leśne, w większości stanowią one mozaikę różnych upraw leśnych (świerki, modrzewie, dęby). Jedynie miejscami widać płaty podgórskiej kwaśnej dąbrowy (stoki podszczytowe i południowe) oraz silnie zubożonego grądu środkowoeuropejskiego. Poza tym reszta terenu to typowe uprawy leśne. Runo stosunkowo ubogie, reprezentowane przez pospolite gatunki jak borówka czarna, dzwonki, konwalia majowa, kokoryczka wonna czy wrzos pospolity.

Większość pomników ulokowana jest wzdłuż głównej drogi przecinającej południkowo górę. Pojedyncze inne okazy znajdują się we wschodniej części. Natomiast pozostałe pomniki ulokowane na południowej granicy zalesień Żarnowca (aleja lipowa) oraz w dawnych założeniach parkowych w południowej części wsi. Część drzew posiada tabliczki, których wygląd sugeruje iż zostały zamontowane całkiem niedawno. Na pozostałych pomnikach tabliczki nie zostały odnalezione, z tego powodu w przypadku kilku pojedynczych drzew nie ma 100% pewności iż przedstawione zdjęcia i opis dotyczą właśnie ich (świerki i jedno drzewo bukowe). Mimo wszystko pozostałe drzewa są łatwe do zlokalizowania i namierzenia. Ze względu na brak wyznaczonych szlaków zaleca się przed wycieczką dobrze zapoznać z terenem oraz mieć nawigację. Jest to bardzo przydatne w terenie leśnym, który nie posiada elementów charakterystycznych umożliwiających dobrą orientację w terenie.

Akt prawny: Rozporządzenie Wojewody Legnickiego z dnia 27 maja 1991 r. (Dz. Urz. Woj. Leg. z 1991 r. Nr 12 poz. 85) – w przypadku drzew rosnących na północ od wsi; Zarządzenie nr 5/88 Wojewody Legnickiego z dnia 11 marca 1988 r. (Dz. Urz. Woj. Leg. z 1988 r. Nr 5 poz. 44) w przypadku drzew rosnących w zabytkowy parku na południu wsi.

Szpaler 32 drzew buk pospolity (Fagus sylvatica) o obwodach w granicach 136-254 cm i wysokościach oscylujących od 15 do 20 m. Pierwotnie w uchwale powołującej wymieniano 30 drzew, z czasem niektóre okazy uległy zniszczeniu (m.in. drugie drzewo w alei) lub dosadzono nowe. Sam szpaler ciągnie się na długości ok. 300 metrów w podszczytowej części oddziału 269 a,b nadl. Jawor. Dokładniej kilkanaście metrów na zachód od skrzyżowania dwóch głównych dróg leśnych. Szpaler jest dobrze widoczny albowiem większość innych drzew w jej bezpośredniej okolicy została wycięta na przestrzeni kilku ostatnich lat pozostawiając rozległe łyse tereny porębowe lub młodniki świerkowe. Same drzewa w obrębie szpaleru cechuje różny stan zdrowotny. Na wielu okazach widnieją ślady i zabliźnienia po odłamanych gałęziach, na niektórych pniach także widać blizny lub objawy chorób grzybowych. Jednak w ogólnej ocenie drzewa w alei cechują się dobrym stanem, nie licząc 3 martwych drzew. Niedaleko swój początek ma druga bukowa aleja.

Szpaler 52 drzew buk pospolity (Fagus sylvatica) o obwodach w granicach 90-195 cm i wysokościach oscylujących od 20 do 27 m. Pierwotnie w uchwale powołującej wymieniano 52 drzewa, jednak z czasem niektóre okazy uległy zniszczeniu, co nie jest korygowane w systemie ochrony. Sam szpaler ciągnie się na długości ok. 250 m na południowym stoku góry w oddziale 269 d,f nadl. Jawor. Dokładniej około 170 m na południe od skrzyżowania najważniejszych dróg leśnych, gdzie szpaler ciągnie się niemal aż do granicy lasu. Drzewa posadzone są tylko po zachodniej stronie drogi. Występują tu duże różnice w wieku i rozmiarach drzew. Jest to spowodowane prawdopodobnie dosadzaniem w późniejszych latach nowych drzew w lukach po zamarłych okazach. Same buki posadzone są dość gęsto w niewielkich 1-3 m odległościach. Ze względu na dużą liczbę występuje tutaj duże zróżnicowanie zdrowotne poszczególnych okazów, od drzew w bardzo dobrej kondycji z niewielkimi ubytkami po okazy martwe. W kilku miejscach ostały się zaledwie spróchniałe pieńki sugerujące iż śmierć drzewa nastąpiła wiele lat temu. Obok szpaleru w dolnej części stoków zlokalizowane są kolejne trzy pomniki przyrody.

Szpaler 50 drzew lipa drobnolistna (Tilia cordata) o obwodach w granicach 150-470 cm i wysokościach oscylujących od 18 do 25 m. Pierwotnie w uchwale powołującej wymieniano 50 drzew w wieku około 150 lat, jednak z czasem niektóre okazy uległy zniszczeniu, co nie jest korygowane w opisie. Sam szpaler ciągnie się na długości prawie 700 m wzdłuż granicy drzew na południowym stoku Żarnowca w oddziale 275 f,g,h nadl. Jawor oraz na gruntach gminnych. Dokładniej w połowie drogi między Pogwizdowem a Nową Wsią Małą. Szpaler jest dobrze widoczny z drogi łączącej Pogwizdów i Jastrowiec skąd rozciąga się jednocześnie piękna panorama na wzgórza Żarnowiec i Biesówka. Lipy znajdują się na południowej stronie ubitej leśnej drogi stanowiącej jednocześnie granicę lasu. Same drzewa charakteryzują się bardzo zróżnicowanym stanem zdrowotnym od okazów z niewielkimi śladami uszkodzeń lub złamań konarów po okazy martwe. Część drzew wraz z wiekiem uległa bardzo mocnemu zniekształceniu tworząc wielopędowe okazy. Pnie niektórych drzew są mocno spękane lub powykrzywiane w oryginalne kształty. Do samego szpaleru nie ma wyznaczonego dojścia. Można próbować iść przez pola od strony Pogwizdowa lub drogami leśnymi od strony Nowej Wsi Małej, gdzie część trasy wiedzie szeroką ubitą drogą a kolejna część prowadzi przez zapomnianą i zarastającą dróżkę.

Grupa 4 drzew świerk pospolity (Picea abies) o obwodach w granicach 200-250 cm oraz wysokościach 25-30 m. Lokalizacja drzew nie jest jednoznaczna. Wg opisu POP nadleśnictwa zlokalizowane są one w oddziale 267r stanowiącym południowo-zachodnie zbocze Biesówki opadające do bezimiennego potoku, podczas gdy wg GDOŚ drzewa rosną w oddziale 266g na stoku po przeciwnej stronie owego strumienia. Same świerki nie posiadają tabliczek stąd też zlokalizowanie konkretnych drzew w monokulturze świerczyny było niemożliwie i za pomniki uznaliśmy najdorodniejsze okazy w drzewostanie. Same świerki charakteryzują się złą kondycją, gdzie dwa drzewa są martwe a pozostałe dwa mają liczne martwe gałęzie z wysoko osadzoną koroną. Jest to spowodowane ulokowaniem w gęstym zadrzewieniu.

Grupa 3 drzew buk pospolity (Fagus sylvatica) o obwodach w granicach 300-310 cm oraz pierwotnych wysokościach 25-30 m (obecnie tylko jeden okaz stoi). Drzewa zlokalizowane są w oddziale leśnym 268d nadleśnictwa Jawor na południowym stoku Żarnowca, kilkanaście metrów od drogi leśnej którą ciągnie się szpaler buków. Dwa drzewa obecnie uległy złamaniu z czego jeden buk posiada żywe gałęzie z ulistnieniem poniżej miejsca złamania, natomiast drugie drzewo nie wykazuje oznak życia i można go uznać za okaz martwy. Na upadłej kłodzie rozwijają się liczne owocniki saprotroficznych grzybów (wrośniaki, opieńki, huby). Jedyny nieuszkodzony buk znajduje się kilkanaście metrów od pozostałych, na niewielkiej skarpie, gdzie uwidoczniona jest gęsta sieć korzeni. Samo drzewo cechuje się dobrym zdrowiem oraz gęstą i rozłożystą koroną.

Grupa 2 drzew daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii) o obwodach w granicach 217-288 cm oraz wysokości ok 30 m. Lokalizacja drzew nie jest jednoznaczna. Wg opisu POP nadl. Jawor drzewa zlokalizowane są na południowym stoku, tuż przy granicy lasu w oddziale leśnym 268g przy drodze obsadzonej pomnikowym szpalerem buków. Jest to prawidłowa lokalizacja. Wg GDOŚ drzewa znajdują się w oddziale 267c. Jest to błędna lokalizacja, gdzie występują jedynie nasadzenia świerków i daglezji. Same daglezje są dorodnymi drzewami o szacowanym wieku 110 lat, które posiadają dobrze rozwinięte i rozłożyste korony. W dolnych partiach występują martwe gałęzie, co jest naturalnym efektem zamierania pędów u drzew iglastych. Miejscami widać drobne uszkodzenia kory z której wycieka żywica. Na terenie parku wiele daglezji objęto ochroną (głównie w formie szpalerów), jednak para z Biesówki obejmuje najdorodniejsze daglezje.

Oprócz grup drzew na terenie Pogwizdowa objęto ochroną także kilka pojedynczych drzew.

Na terenach leśnych góry Biesówka rosną jeszcze cztery pomnikowe drzewa, ulokowane przy leśnych drogach i ścieżkach:

Buk pospolity (Fagus sylvatica) o obwodzie wynoszącym 267 cm i wysokości 22 m. Drzewo rośnie w podszczytowych partiach góry na południowym stoku w oddziale leśnym 267c, tuż przy silnie zarastającej drodze leśnej. W odległości około 150 m znajduje się drugi pomnikowy buk. Drzewo posiada dobrze rozwiniętą i rozłożystą koronę mimo ulokowania w środku lasu. Na buku występuje niewielki posusz oraz widać ślady po ułamanych gałęziach. Mimo wszystko drzewo cechuje dobra kondycja.
Buk pospolity (Fagus sylvatica) o obwodzie wynoszącym 300 cm i wysokości 24 m. Drzewo rośnie w podszczytowych partiach góry na południowym stoku w oddziale leśnym 267f, tuż przy silnie zarastającej drodze leśnej w sąsiedztwie nasadzeń monokultury świerkowej. W odległości około 150 m znajduje się drugi pomnikowy buk. Drzewo posiada rozgałęzioną koronę o długich i stosunkowo cienkich konarach. W niektórych miejscach widać ślady po ułamanych gałęziach. Mimo wszystko okaz cechuje dobra kondycja. Jego charakterystyczną cechą jest wygięty łukowato pień.
Dąb szypułkowy (Quercus robur , nieujęty w RDOS) o obwodzie wynoszącym 365 cm i wysokości 25 m. Drzewo rośnie w oddziale leśnym 265c tuż przy głównej leśnej drodze przecinającej górę południkowo. Okaz rośnie we fragmencie otwartej polany, około 250 m na południe od drogi gminnej łączącej Paszowice z Nową Wsią Małą i Lipą. Co ciekawe dąb nie jest ujęty w systemie GDOŚ, jednak nie jest to odosobnionym przypadkiem. Bardzo wiele drzew będących pomnikami (mającymi tabliczki) nie jest ujętych z powodu błędów przy tworzeniu list w ministerstwie. Sam okaz cechuje się słabo wykształconą koroną, gdzie większość konarów ma układ pionowy. Liczne są ślady po odłamanych gałęziach a także oznaki próchnienia. Wiosną 2019 r. drzewo posiadało tabliczkę, jednak kilka miesięcy później (jesienią) zauważyliśmy iż owa tabliczka zniknęła.
Klon jawor (Acer platanoides) o obwodzie wynoszącym 230 cm i wysokości 24 m. Drzewo rośnie w oddziale leśnym 268d w bezpośrednim sąsiedztwie pomnikowej grupy 3 buków, ok. 50 m na wschód od głównej drogi przecinającej górę południkowo. Sam klon charakteryzuje się bardzo złą kondycją. Górna część korony uległa zniszczeniu, prawdopodobnie z powodu silnej burzy, do tego widać ślady licznych martwych lub odłamanych konarów. Pozostałe ulistnione gałęzie są stosunkowo cienkie i najprawdopodobniej okaz zacznie powoli zamierać.

Oprócz góry Biesówki pomniki występują także na terenie samej wsi, Jest tu niewielki park zwany Parkiem Petzolda o powierzchni 9,5 ha. Obecnie jest bardzo zaniedbany i całkowicie zarośnięty, przez co niemal całkowicie zatracił dawny parkowy charakter. Na jego terenie istnieją trzy pomniki przyrody:

Buk pospolity (Fagus sylvatica) o obwodzie wynoszącym 267 cm i wysokości 27 m. Drzewo rośnie w zachodniej części zabytkowego parku na granicy zadrzewień i pól uprawnych. Jego wiek szacuje się na ok. 200 lat. Okaz charakteryzuje się stosunkowo dobrą kondycją, notuje się jedynie niewielkie i pojedyncze ślady po uschniętych lub odłamanych gałęziach.
Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie wynoszącym 267 cm i wysokości 25 m. Drzewo rośnie w zachodniej części zabytkowego parku na granicy zadrzewień i pól uprawnych. Jego wiek szacuje się na ok. 320 lat. Okaz charakteryzuje się umiarkowanie dobrą kondycją. W koronie występują liczne ślady po uschniętych lub odłamanych gałęziach oraz notuje się początki próchnienia.
Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie wynoszącym 267 cm i wysokości 23 m. Drzewo rośnie we wschodniej części parku, w sąsiedztwie zarastającego stawu. Jego wiek szacuje się na ok. 300 lat. Na pniu występuje duży ubytek oraz notuje się wyschnięte i połamane gałęzie.

Wrażenia osobiste: Umiarkowanie pozytywne. Większość drzew nie cechuje się wybitnymi walorami, szczególnie buki i klon posiadają dość przeciętne rozmiary. Dodatkowo kilka drzew jest mocno uszkodzonych lub powalonych. Samo otoczenie drzew też w większości pozostawia wiele do życzenia. Są to sztuczne uprawy leśne, miejsca rozległych wycinek lub zarośnięty i zachwaszczony dawny park. Tak więc jedynie tylko niektóre drzewa posiadają otoczenie cechujące się jakimikolwiek walorami krajobrazowymi jak aleja lip otoczona świetlistą dąbrową lub dwa buki otoczone podgórską kwaśną dąbrową. Część drzew nie posiada tabliczek co utrudnia ich identyfikację (sami nie wiemy do tej pory czy odnalezione świerki są rzeczywiście tymi pomnikowymi). Jednak na pozostałych okazach widać nowe tabliczki. Kolejną wadą jest brak wytyczonych szlaków lub ścieżek do pomników. W przypadku alei lipowej, buków czy świerków trzeba było mieć bardzo dobre rozeznanie w terenie i posiłkować się GPS-em. Nagromadzenie pomnikowych drzew w Pogwizdowie aż prosi się o stworzenie ścieżki dydaktycznej, która naprowadziłaby na wszystkie okazy. Niestety na razie nie ma takowych planów.

Informacje praktyczne:

brak dojazdu. Drzewa znajdują się w większości na terenach leśnych, skąd można trafić na kilka sposobów (od północy istnieje pobocze przy gminnej drodze z Siedmicy do Nowej Wsi Małej, od zachodu można dotrzeć zostawiając auto w przysiółku Kamienica lub od strony Pogwizdowa przemierzając rozległe pola).
w przypadku parku nie ma problemów z dotarciem albowiem ulokowany jest bezpośrednio przy drodze
większość drzew ulokowanych jest przy leśnych ścieżkach, jedynie grupa świerków rośnie w oddaleniu od dróg
Biesówka i ten fragment parku są ubogie przyrodniczo, jednak stoki przy których zlokalizowana jest aleja lipowa porośnięte są bogatymi florystycznie świetlistymi dąbrowami, gdzie rosną m.in. storczyki, lilie, lepnice, smółki, kokoryczki itp.
w sąsiedztwie Pogwizdowa występuje kilka obszarów objętych ochroną: Nad Groblą, Wąwóz Lipa i Wąwóz Siedmicki. Poza tym na terenie parku krajobrazowego występuje cały szereg pomników przyrody, których opisy zostały podzielone na kilka artykułów: część 1, część 2, część 3, część 4, część 5, część 6.
w bezpośredniej bliskości istnieje kilka cennych przyrodniczo miejsc jak Bukowa Góra, Wapniki-Wysoka, Kamieniołom w Nowych Rochowicach, Pogwizdowski Las, Storczykowe Wzgórze, Żarnowiec i wiele innych.
najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: maj i jesień, kiedy pomnikowe drzewa prezentują się najpiękniej