Pomnik Przyrody Cis Bystrzycki

Na Dolnym Śląsku rośnie najstarsze drzewo w Polsce. Mowa tu o cisie z Henrykowa, o którym wiele osób wie. Jednak mało kto ma świadomość, że kilkanaście kilometrów dalej rośnie drugie najstarsze drzewo! Tak jest, Dolny Śląsk trzyma w kategorii wiekowej dwa pierwsze miejsca w Polsce. Jednak praktycznie drzewo to jest nieznane. Nie posiada imienia ani nie jest szerzej reklamowane, mimo iż wciąż trzyma się dobrze i zapewne pożyje jeszcze kolejne stulecia. 

Typ: pomnik przyrody

Data powołania: 1990

Powiat: Lwówecki

Gmina: Wleń

Nadleśnictwo: Lwówek Śląski

Akt powołujący: Zarządzenie nr 6/90 Wojewody Jeleniogórskiegoego z dnia 21 lutego 1990 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody.

Dane lokalizacyjne: 51°01’52.3″N 15°43’33.1″E

Ten mało znany pomnik przyrody znajduje się w miejscowości Bystrzyca w zachodniej części Pogórza Kaczawskiego w granicach otuliny Parku Krajobrazowego Doliny Bobru. Dokładniej drzewo rośnie na działce geodezyjnej 527/16 obejmującej dawny cmentarz w środkowej części wsi, na wysokości przystanku „Bystrzyca środkowa”. Samo drzewo jest łatwe do odnalezienia. Przy głównej ulicy widnieje drogowskaz z nazwą ułatwiającą lokalizację i prowadzącą wprost na cmentarzyk. Na terenie cmentarnym cisa także jest łatwo zlokalizować. Drzewo rośnie na granicy niewielkiej polanki, gdzie bardzo łatwo wyróżnia się ze swoim ciemnozielonym igliwiem na tle otaczających go liściastych drzewostanów.

Cis z Bystrzycy jest drugim najstarszym drzewem w Polsce, którego wiek szacuje się na 800 lat! Mimo swojego sędziwego wieku drzewo jest praktycznie nieznane szerszej publiczności. Okaz posiada masywny pień o obwodzie liczącym 420 cm i wysokości całkowitej około 18 m (wg innych danych 12-14 m). Drzewo jest sędziwego wieku a jednak odznacza się stosunkowo dobrą kondycją, mimo że na pniu widoczne są uszkodzenia oraz zabiegi pięlęgnacyjno-sanitarne w postaci przycięcia jednej z niższych gałęzi. Cis rozgałęzia się dosyć nisko, gdzie zaledwie na wysokości 1,5 m tworzy pierwsze konary z licznymi masywnymi odgałęzieniami ułożonymi niemal pionowo. W igliwiu występuje znaczny posusz, jednak uwzględniając wiek drzewa jego ogólny stan zdrowotny jest dobry choć z każdym rokiem cis słabnie a liczba zamierających gałęzi ulega zwiększeniu. Być może niekorzystne zmiany klimatyczne dodatkowo przyśpieszają te procesy, chodzi tu głównie o zwiększone średnie temperatury (zwłaszcza latem) oraz ogólnokrajową tendencję do obniżania poziomu wód gruntowych. Dodatkowo w ostatnich latach wzrasta niepokojąca aktywność do podpalania pomników przyrody. Warto przypomnieć sprawę Dębu Chrobrego i dębu Rzeczypospolitej. Oba spalone i nieodratowane. Dziwić może brak popularności cisa. Wszak bycie drugim najstarszym drzewem w Polsce to wielki zaszczyt. A jednak okaz jest niemalże nieznany, nawet nie nadano mu stosownego imienia, choć znacznie młodsze i mniejsze drzewa często je otrzymują.

Samo drzewo jest całkowitym przeciwieństwem jego największego a raczej najstarszego konkurenta, czyli cisa Henryka z Henrykowa Lubańskiego. Oba drzewa dzieli zaledwie 38 km w linii prostej oraz około 500 lat w linii czasowej 😉 Jednak liczba 8 stuleci to wciąż imponujący wiek. Warto pamiętać, że najstarsze dęby są znacznie młodsze. Najsłynniejszy dąb w Polsce, czyli Bartek, liczy sobie około 600 lat a spalony dąb Chrobry w momencie śmierci osiągną wiek 750 lat. Być może w niedalekiej przyszłości zmienią się miejsca na podium i cis henrykowski ustąpi miejsca młodszemu koledze. Głównym powodem jest coraz gorsza kondycja najstarszego drzewa. Przez te 15 wieków cis Henryk dużo przeszedł. W roku 1813 pień został częściowo uszkodzony przez żołnierzy, kilkanaście dekad później kolejne uszkodzenia zrobił pocisk artyleryjski w 1945 roku. Jednak największe szkody poczyniła burza z 1989 roku, kiedy to zniszczona została masywna odnoga a obwód zmniejszył się z 5 m do 1,5 m. Obecnie Cis Henrykowski został wsparty rusztowaniami, systemem nawadniania i generalnie jest niemal sztucznie utrzymywany przy życiu, podczas gdy opisywany tu cis bystrzycki radzi sobie całkowicie sam bez żadnej pomocy. Bez podpór, bez nawadniania czy zabiegów kształtujących otoczenie na bardziej przychylne. Nawet znacznie młodszy cis Bolko spod zamku Książ został w ostatnich latach wsparty rusztowaniem. Dlatego też przewidujemy, że jeśli nie zdarzą się czynniki losowe w postaci huraganu lub podpalacza to cis bystrzycki będzie jeszcze długo cieszył nas swoją obecnością.

Informacje praktyczne:

• bardzo dobry dojazd, cis rośnie około 70 m od głównej drogi skąd poprowadzona jest wąska ścieżka
• w okolicy rośnie kilka innych pomników przyrody, m.in. lipy drobnolistne na stokach Zamecznej i w Radomiłowicach a także seria dębów w gminie Wleń, leszczyna pospolita (jedyny pomnik z tego gatunku w województwie) oraz kilkadziesiąt drzew w zaniedbanym parku pałacowym w Proboszczowie. Pod Wleniem znajduje się także pomnik przyrody nieożywionej – Porwaki
• cis rośnie w połowie drogi pomiędzy dwoma rezerwatami przyrody: Ostrzyca Proboszczowicka na Pogórzu Kaczawskim i Góra Zamkowa na Pogórzu Izerskim
• tereny Doliny Bobru obfitują w liczne cenne przyrodniczo tereny, m.in. Dolina Ochotnicy, Sołtysia Czuba, góra Tarczynka, Modrzewie, dolina Chrośnickiego Potoku, góra Folwarczna czy góra Gniazdo.
• najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: wiecznie zielony cis najlepiej prezentuje się, gdy otaczające go drzewa nie są zielone a więc w okresie zima-przedwiośnie oraz późną jesienią