Pomniki Przyrody w Szczawnie-Zdroju część I

Pomniki Przyrody w Szczawnie-Zdroju część I

1 listopada 2021 Wyłączono przez admin

Szczawno-Zdrój jest niewielkim miasteczkiem uzdrowiskowym posiadającym jedno z największych zagłębi pomnikowych w województwie. Na niewielkiej powierzchni skupionych jest około 120 pomnikowych drzew i krzewów, które rosną głównie w parku i uzdrowiskowej części miasta. W omawianym artykule skupimy się na zgrupowaniu drzew rosnących w północno-środkowej części parku zdrojowego, gdzie można podziwiać potężne buki, dęby a także jodłę olbrzymią i strzępolistną odmianę lipy. 


Typ: pomnik przyrody

Data powołania: 1995

Powiat: Wałbrzyski

Gmina: Szczawno-Zdrój

Nadleśnictwo: Wałbrzych


Akt powołujący: Uchwała nr XII/22/95 Rady Miejskiej w Szczawnie-Zdroju z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody.

Szczawno-Zdrój jest miastem ulokowanym w malowniczym regionie na granicy Gór Wałbrzyskich i Pogórza Wałbrzyskiego, będącym jednocześnie popularnym kurortem wypoczynkowym. Choć swoje lata świetlności ma już za sobą, to jednak wciąż widoczne są tutaj liczne elementy świadczące o dawnej historii uzdrowiskowej. Do takich elementów należą drzewa. Ośrodki wypoczynkowe w dawnych czasach słynęły z rozległych i pięknych parków oraz bogatej zieleni miejskiej. Po upływie dziesiątek lat, a czasem nawet i całego wieku, drzewa w takich parkach stają się prawdziwymi dendrologicznymi perłami. Nie inaczej jest w Szczawnie-Zdroju, gdzie ochroną pomnikową objęto ponad 120 drzew i krzewów. Ich liczba nie jest dokładnie znana bowiem na przestrzeni lat część drzew pozbawiono statusu pomnika a inne drzewa objęto ochroną. W efekcie liczba pomnikowych drzew na terenie miasta waha się w graniach 120-130 pomników. Z racji tak dużej liczby zostaną one opisane w kilku artykułach.

Część pierwsza skupia się na drzewach zgrupowanych w północno-środkowej części kompleksu parku zdrojowego, dokładniej na tyłach pomnika Henryka Wieniawskiego oraz w okolicy leśnego amfiteatru. Za pomnikiem znajduje się niewielka, podłużna polanka wcinająca się w zwarty drzewostan. Część pomników ulokowanych jest bezpośrednio wokół polanki. Druga część drzew, głównie buki, rośnie w formie dwustronnej alei wzdłuż ścieżki odchodzącej od ów polanki.


Dąb szypułkowy (Quercus robur), okaz o obwodzie 310 cm i wysokości 21 m  ulokowany jest w górnej części polany, od jej północnej strony lub po lewej stronie patrząc od pomnika. W jego bezpośrednim sąsiedztwie rośnie pomnikowy buk. Drzewo posiada pień o specyficznej fakturze oraz silnie zniszczoną koronę, gdzie utracona została około połowa gałęzi. Pozostałe konary ułożone są niemal pionowo tworząc strzelisty pokrój drzewa.

Choina kanadyjska (Tsuga canadensis), dwa okazy o obwodach pni wynoszących kolejno 204 i 195 cm oraz wysokości 17 m. Oba drzewa rosną obok siebie i ulokowane są w południowej części polany lub po prawej stronie patrząc od pomnika, na tyłach budynku nr 5. Drzewa posiadają nisko osadzoną koronę o długich ale cienkich gałęziach ze stosunkowo rzadkim igliwiem co jest spowodowane ulokowaniem pośród innych drzew ograniczających dostęp światła.

Jodła olbrzymia (Abies grandis), okaz o obwodzie 300 cm i wysokości 24 m ulokowany jest po północnej stronie polanki lub po lewej stronie patrząc od pomnika. Drzewo posiada masywny i prosty pień, gdzie większość konarów ulokowana jest w kierunku polany, od strony zadrzewień jodła jest praktycznie pozbawiona gałęzi. Mimo tego jest to najbardziej wyróżniające się drzewo w tej części parku stanowiąc jeden z najważniejszych elementów kompozycyjnych. Ze względu na kolorystykę może być często brana za świerka srebrnego, zwłaszcza przez osoby mające niewielką wiedzę ogrodniczą. Potężna jodła o sinoniebieskim igliwiu bardzo kontrastuje z soczystą zielenią drzew liściastych oraz ciemnozielonym igliwiem otaczających świerków. Stanowi ona wyjątkowy okaz albowiem jest to jedyna jodła olbrzymia objęta ochroną pomnikową na terenie województwa.

Leszczyna turecka (Corylus colurna), okaz o obwodzie 202 cm i wysokości 16 m ulokowany jest w górnej części polany, w bezpośrednim sąsiedztwie pomnikowych buków. Drzewo posiada długi i prosty pień oraz wysoko ulokowaną koronę o lekko parasolowatym kształcie, która tworzona jest przez dwa masywne konary. Na pniu widoczne są blizny i ślady po cięciach sanitarnych.

Lipa szerokolistna odm. strzępolistna (Tilia platyphyllos), okaz o obwodzie 123 cm i wysokości 17 m ulokowany jest po północnej stronie polanki lub po lewej stronie patrząc od pomnika, obok pomnikowej jodły. Drzewo posiada nisko osadzoną koronę o rzadkich i stosunkowo cienkich konarach. Ulistnienie jest w większości ukierunkowane w stronę polanki, gdzie dociera najwięcej światła słonecznego. Na pniu widoczne są pojedyncze ślady po cięciach sanitarnych i odłamanych gałęziach. W skali wojewódzkiej jest to jedna z niewielu form ozdobnych lipy szerokolistnej objętej ochroną pomnikową i jednocześnie jest to jedna z najmniejszych pomnikowych lip pod względem obwodu pnia jakie dane nam było zobaczyć.

Tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera), dwa okazy będące osobnymi pomnikami przyrody o obwodach pni wynoszących odpowiednio 260 i 252 oraz wysokości około 20 m, ulokowane są w północno-zachodnim fragmencie parku na skraju zadrzewień w miejscu gdzie ul.Narciarska tworzy osty łuk w kierunku Słonecznej Polany. Oba okazy charakteryzują się dobrą kondycją. Posiadają długie i proste pnie zakończone rozłożystą koroną o wachlarzowatym kształcie z licznymi konarami. Miejscami widoczne są ślady po ułamanych konarach lub cięciach sanitarno-pielęgnacyjnych.

W górnej części polanki rośnie grupa buków zwyczajnych (Fagus sylvatica), w formie luźnej alei, w której tylko część drzew została objęta ochroną jako pomniki przyrody. Wszystkie chronione drzewa zostały jednak oznaczone tabliczkami ułatwiającymi odnalezienie ich w terenie.

  • okaz o obwodzie 350 cm i wysokości 16 m ulokowany jest w sąsiedztwie leszczyny, posiada słabo rozwiniętą i wysoko ulokowaną koronę, cechą charakterystyczną jest jeden nisko osadzony i wybitnie długi konar, który wyróżnia się w pokroju drzewa i nadaje mu unikalny wygląd.
  • okaz o obwodzie 232 cm i wysokości 23 m ulokowany jest w sąsiedztwie pomnikowego dębu. Drzewo wytworzyło strzelistą koronę z licznymi konarami o niemal pionowym ułożeniu. Pień posiada bardzo nierówną fakturę z wieloma wypukleniami i guzami oraz licznymi śladami po cięciach sanitarnych.
  • okaz o obwodzie 354 cm i wysokości 23 m posiadający masywny pień i nisko rozgałęziającą się koronę, która niestety w znacznej mierze jest martwa z licznymi śladami po odpadniętych konarach oraz posuszu. Tylko niecała połowa korony wciąż jest żywa i funkcjonująca. Prawdopodobnie w przeciągu kilku następnych lat drzewo całkowicie utraci walory przyrodnicze i zostanie skreślone z listy pomników.
  • okaz o obwodzie 322 cm i wysokości 23 m, okaz posiada masywny pień, który 2 m na ziemią rozdziela się na trzy masywne konary tworzące strzelistą ale szeroką koronę. Widoczne są niewielkie blizny po cięciach sanitarnych i ślady po ułamanych gałęziach.
  • okaz o obwodzie 302 cm i wysokości 27 m, drzewo bardzo posiada szeroką podstawę pnia i strzelistą koronę o stosunkowo cienkich konarach. Ze względu na swój charakterystyczny wygląd drzewo stanowi ważny element kompozycyjny w tej części parku.

Kolejne pomnikowe drzewa ulokowane są pomiędzy sanatorium „Pionier” a leśną sceną (amfiteatrem), gdzie część z nich rośnie wzdłuż starej alei głównej obsadzonej w pewnym momencie rozległymi kobiercami różaneczników.

Dąb szypułkowy f. stożkowa (Quercus robur var. fastigiata), są to trzy osobne pomniki przyrody o obwodach liczących odpowiednio 372, 282 i 221 cm oraz wysokościach w granicach 19-21 m. Drzewa rosną wzdłuż alei głównej za obiektem budowlanym pełniącym dawniej funkcję szaletu miejskiego (obecnie wyłączonego z użytku). Wszystkie trzy dęby cechuje dosyć słabo rozwinięta korona o kilku pojedynczych ale masywnych konarach z których wyrasta seria cienkich gałązek. Widoczne są liczne ślady po cięciach sanitarnych a na jednym drzewie występują licznie martwe gałęzie sugerujące, iż okaz powoli zamiera. Podobna sytuacja ma się z trzecim dębem. Okaz ma silnie uszkodzony pień z szerokim pęknięciem i częściowo pustym pniem. Drzewa rosną w stosunkowo gęstych zadrzewieniach, co w sposób znaczący uniemożliwia ich podziwianie, które jest ograniczone głównie do widoczności pnia. Tylko jeden okaz rośnie na tyle samotnie, iż można podziwiać go w całości.

Dąb szypułkowy (Quercus robur), okaz o obwodzie 464 cm i wysokości 21 m ulokowany jest za obiektem budowlanym położonym przy alejce głównej. Podobnie jak w przypadku wcześniej wymienionych dębów i klonu, omawiane drzewo rośnie w gęstych zadrzewieniach ograniczających widoki. W efekcie można podziwiać głównie podstawę pnia.

Choina kanadyjska (Tsuga canadensis), okaz dwupniowy o obwodzie 114 i 83 cm oraz wysokości 12 m ulokowany jest na skrzyżowaniu alejek, w północno-zachodniej części parku. Drzewo posiada stosunkowo wątłą budowę, głównie ze względu na ulokowanie w gęstych zadrzewieniach parkowych. Mniejszy pień charakteryzuje się częściowym wygięciem o łukowatym przebiegu. Igliwie dosyć rzadkie z licznym posuszem.

Klon jawor (Acer pseudoplatanus), okaz o obwodzie 322 cm i wysokości 24 m ulokowany jest przy ścieżce równoległej do ścieżki powyżej fontanny, naprzeciwko budynku (dawne WC). U podstawy drzewa rośnie wiele krzewów i niższych drzew powodując, że sam klon jest niemal niewidoczny w okresie wegetacyjnym, dotyczy to szczególnie korony.

Żywotnik olbrzymi (Thuja plicata), okaz o obwodzie 192 cm i wysokości 17 m ulokowany jest za budynkiem nr 5B, w sąsiedztwie choin kanadyjskich. Drzewo posiada szeroką podstawę pnia oraz stosunkowo gęstą koronę, co jest nietypowe dla okazów rosnących w gęstym zadrzewieniu. Konary są dosyć krótkie, w efekcie żywotnik ma walcowaty pokrój jednak rekompensuje to gęstym igliwiem z niewielkimi śladami posuszu.

Na omawianym terenie rosły drzewa, które zostały pozbawione ochrony pomnikowej ze względu na utratę walorów przyrodniczych i zapewnienie bezpieczeństwa ogólnego. Należą do nich:

  • Buk pospolity o obwodzie pnia 322, który został pozbawiona ochrony uchwałą z dnia 30 grudnia 2013 r. Drzewo rosło w pobliżu pozostałych pomnikowych buków.
  • Choiny kanadyjskie o obwodzie pnia 199 i 233 cm, które zostały pozbawione ochrony uchwałą z dnia 30 grudnia 2013 r. i 22 grudnia 2014 r. Drzewa rosły w pobliżu pozostałych pomnikowych choin.
  • Świerk pospolity o obwodzie pnia 323 cm, który rósł w północno-środkowej części parku na skarpie w pobliżu pomnikowych dębów szypułkowych formy stożkowej.

Wrażenia osobiste: Umiarkowanie pozytywne. Fakt powołania tylu pomników na tak małej powierzchni jest pełen podziwu, jednak ilość kłóci się tutaj z jakością. Część pomnikowych drzew w omawianym fragmencie nie ma imponujących rozmiarów lub nie prezentuje sobą wybitnych walorów krajobrazowych lub przyrodniczych. Dotyczy to głównie dębów oraz niektórych drzew iglastych. Jednak drzewa iglaste bardzo często nie prezentują wysokich walorów, szczególnie gdy rosną na terenie zadrzewionym jak w przypadku omawianego parku zdrojowego. Mimo wszystko w tej części parku występują dorodne buki, które niemal zawsze stanowią najpiękniejszy akcent dużych zgromadzeń pomnikowych drzew. Niestety tutaj również niektóre okazy wykazują ślady chorób lub podupadają na zdrowiu. Ale to cecha typowa dla starych drzew, wszak każde drzewo kiedyś umrze. A w przypadku ponad stuletnich drzew proces ten jest jeszcze bardziej nieuchronny i widoczny na przynajmniej jednym buku i dębie z omawianego fragmentu parku. Ze względu na duże zgrupowanie na niewielkiej powierzchni obejrzenie wszystkich drzew powinno zająć maksymalnie pół godziny, pod warunkiem znajomości ich rozlokowania.


Informacje praktyczne:

  • umiarkowanie dobry dojazd, ulice położone najbliżej parku w większości mają płatne miejsca postojowe lub nie można na nich parkować, w efekcie do dyspozycji pozostają tylko nieliczne ulice. Generalnie im dalej od parku, tym parkowanie jest łatwiejsze
  • 3/4 pomników zlokalizowanych jest w przedniej części od strony uzdrowiska, dotyczy to także omawianych tu drzew, które znajdują się pomiędzy pensjonatem „Pionier” a leśnym amfiteatrem, w większości posiadają tabliczki ułatwiające identyfikację
  • w bezpośrednim sąsiedztwie znajdują pozostałe pomniki, ze 120-kilku pomników Szczawna Zdroju w obrębie parku rośnie 3/4 z nich, jednak wiele z nich prezentuje niewielkie wartości wizualne. Dotyczy to głównie iglaków (żywotniki, cyprysiki) spowodowanych prawdopodobnie złymi warunkami świetlnymi
  • w okolicy znajduje się kilkaset innych pomników przyrody, głównie na terenach Wałbrzycha, m.in. wokół zamku Książ i centrum. Dodatkowo jest tutaj dużo pomników przyrody nieożywionej jak głazy narzutowe w Mokrzeszowie, Barbarka, Zamkowa Góra, Szczeliny Wiatrowe, Stożek Wielki i inne
  • w regionie zlokalizowane są dwa rezerwaty przyrody (Przełomy pod Książem, Jeziorko Daisy), z innych cennych terenów warto wymienić pobliskie masywy Chełmiec i Trójgarb a także Dolina Czyżynki i góry okalające zalew Dobromierz
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: pomnikowe drzewa najlepiej prezentują się w maju, gdy mają świeże liście oraz jesienią w czasie zmiany barw na jesienne