Pomniki Przyrody w Szczawnie-Zdroju część IV

18 października 2022 Wyłączono przez admin

Szczawno-Zdrój jest niewielkim miasteczkiem uzdrowiskowym posiadającym jedno z największych zagłębi pomnikowych w województwie. Na niewielkiej powierzchni skupionych jest około 120 pomnikowych drzew i krzewów, które rosną głównie w parku i uzdrowiskowej części miasta. W omawianym artykule skupimy się na zgrupowaniu drzew rosnących w leśnej części parku, gdzie występuje seria potężnych buków a także grab, dęby i klony kaukaskie.

Typ: pomnik przyrody

Data powołania: 1995

Powiat: Wałbrzyski

Gmina: Szczawno-Zdrój

Nadleśnictwo: Wałbrzych

Akt powołujący: Uchwała nr XII/22/95 Rady Miejskiej w Szczawnie Zdroju z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody.

Szczawno-Zdrój jest miastem ulokowanym w malowniczym regionie na granicy Gór Wałbrzyskich i Pogórza Wałbrzyskiego, będącym jednocześnie popularnym kurortem wypoczynkowym. Choć swoje lata świetlności ma już za sobą, to jednak wciąż widoczne są tutaj liczne elementy świadczące o dawnej historii. Do takich elementów należą drzewa. Ośrodki wypoczynkowe w dawnych czasach słynęły z rozległych i pięknych parków oraz bogatej zieleni miejskiej. Po upływie dziesiątek lat, a czasem nawet i całego wieku, drzewa w takich parkach stają się prawdziwymi dendrologicznymi perłami. Nie inaczej jest w Szczawnie-Zdroju, gdzie ochroną pomnikową objęto ponad 120 drzew i krzewów. Ich liczba nie jest dokładnie znana bowiem na przestrzeni lat część drzew pozbawiono statusu pomnika a inne drzewa objęto ochroną. W efekcie liczba pomnikowych drzew na terenie miasta waha się w graniach 120-130 pomników. Z racji tak dużej liczby są one opisane w kilku artykułach.

W czwartej odsłonie skupiamy się na pomnikach ulokowanych w środkowej i wschodniej części parku. Teren ten ma charakter typowo leśny, zatracając niemal zupełnie cechy i wygląd parku miejskiego czy też parku zdrojowego. W dużej mierze drzewostan składa się z dziesiątków różnych gatunków drzew nasadzonych często jeszcze w czasach przedwojennych. Jednak na wskutek pozostawienia tego terenu samemu sobie można zauważyć, że stopniowo nabiera on cech lasu grądowego. Wśród samosiewu dominują klony, lipy i buki. Natomiast w warstwie podszytu rozwijają się bzy, trzmieliny i czeremchy. W efekcie trzeba dobrze wytężyć wzrok by móc wyszukać pomnikowych drzew pośród stosunkowo gęstego drzewostanu.

Buk pospolity, odm. zwisajaca (Fagus sylvatica 'Pendula’) okaz o obwodzie 281 cm i wysokości 20,5 m ulokowany jest w północno-wschodniej części parku, około 50 m od ulicy na łagodnym stoku. Drzewo posiada stosunkowo wąski pień, który jest jednocześnie silnie powykręcany, około 3 m nad ziemią rozgałęzia się tworząc pióropusz równie powykręcanych i łukowato wygiętych konarów. Całość tworzy bardzo szeroki parasol gałęzi zwisających aż do samej ziemi. Od strony południowej w koronie występuje duży prześwit umożliwiający wgląd do wnętrza. Buk mimo niewielkiego obwodu pnia jest okazem o niezwykłym wyglądzie stanowiąc istotny element krajobrazowy w tej części parku.

Buk pospolity (Fagus sylvatica), drzewa z tego gatunku dominują w omawianej części parku, gdzie większość z nich rośnie w bezpośredniej bliskości drogi Narciarskiej i jej przedłużenia w formie leśnej dróżki w północno-wschodniej części kompleksu. W miejscu tym rośnie wiele dorodnych buków o wymiarach pomnikowych, jednak ochroną objęto jedynie 9 z nich, wszystkie oznaczone są stosownymi tabliczkami.

okaz o obwodzie 330 cm i wysokości 28 m rośnie w północno-wschodnim fragmencie parku przy leśnej alejce prowadzącej ze Słonecznej Polany w kierunku pomnika Henryka Wieniawskiego. Drzewo posiada bardzo wysoką i strzelistą koronę.
okaz o obwodzie 434 cm i wysokości 26 m rośnie w zadrzewieniach parku na łuku ul.Narciarskiej. Jest to masywne drzewo o szerokiej nisko osadzonej koronie. Taki pokrój zawdzięcza umiejscowieniu w niewielkiej luce z dużym dostępem do światła.
okaz o obwodzie 430 cm i wysokości 26 m rośnie już poza zwartym drzewostanem parku, po drugiej stronie ul. Narciarskiej w bezpośrednim sąsiedztwie placu zabaw. Pomimo ulokowania na otwartej przestrzeni drzewo nie ma rozłożystej korony. U podstawy buk rozdziela się na dwa masywne pnie, z których jeden jest znacznie większy tworzący pień główny z wysoką koroną o kolumnowym kształcie.
okaz o obwodzie 459 cm i wysokości 25 m, drzewo rośnie w głębi parku, około 50 m na zachód od parkowej drogi będącej przedłużeniem ul. Narciarskiej. Posiada nisko osadzoną i bardzo szeroką koronę z licznymi długimi konarami w łukowato wygiętych kształtach. Naszym zdaniem jest to jeden z najokazalszych pomnikowych buków w parku.
okaz o obwodzie 305 cm i wysokości 24 m, drzewo rośnie kilkanaście metrów na zachód od parkowej drogi będącej przedłużeniem ul. Narciarskiej. Posiada prosty pień z licznymi ale stosunkowo drobnymi konarami. Wg naszej oceny jest to najmniej okazały z pomnikowych buków.
okaz o obwodzie 355 cm i wysokości 25 m, drzewo rośnie w bliskim sąsiedztwie buka o obwodzie 305 cm i wielopniowego klonu kaukaskiego, kilkanaście metrów od drogi będącej przedłużeniem ul.Narciarskiej. Posiada nisko osadzoną koronę, która rozdziela się wiele mniejszych i większych konarów, tworząc bardzo interesujący kształt. Z tego względu drzewo stanowi istotny element kompozycyjny w tej części parku.
okaz o obwodzie 320 cm i wysokości 27 m. drzewo rośnie w północno-zachodniej części parku, około 50 m od drogi będącej przedłużeniem ul. Narciarskiej. W niedalekiej odległości od dwóch innych pomnikowych buków. Posiada nisko osadzoną koronę rozdzielającą się na dwa masywne konary, z których jeden posiada charakterystycznie wygiętą, bardzo długą gałąź.
okaz o obwodzie 336 cm i wysokości 27 m, drzewo rośnie w głębi parku, mniej-więcej w połowie drogi pomiędzy ul. Narciarską a polanką z pomnikiem H.Wieniawskiego, przy leśnej ścieżce. Drzewo pierwotnie posiadało strzelistą koronę z trzema masywnymi konarami, z których jeden uległ złamaniu wiele lat temu. Obecnie w ranie widać ślady próchnienia.

Pozostałe drzewa z różnych gatunków ulokowane są w środkowej części parku, w jej leśnych fragmencie na północnym skraju niewielkiego wzniesienia. Dokładne opisanie miejsca każdego z drzew jest trudne albowiem w terenie nie ma żadnych elementów charakterystycznych mogących ułatwić lokalizację. Większość z nich rośnie obok zarastającej ścieżki, której początek rozpoczyna się obok budynku pod adresem Okrężna 1. Ścieżką tą poprowadzono czarny szlak rowerowy. Pierwsze pomnikowe drzewa można dostrzec po przejściu około 250 m. Należy bardzo wytężyć wzrok w poszukiwaniu zielonych tabliczek, bowiem większość pomnikowych drzew ma skromne rozmiary i niezbyt wyróżniają się w tłumie innych drzew. Mimo, że większość pomników rośnie w bliskiej odległości od siebie to jednak gęstwina lasku utrudnia wypatrywanie drzew, należy trochę się nachodzić by odszukać wszystkie.

Dąb biały, odm. łyżkowata (Qercus alba 'Elongata’) okaz o obwodzie 176 cm i wysokości 15,5 m ulokowany jest w bliskim sąsiedztwie pomnikowego klonu kaukaskiego, kilkadziesiąt metrów od ścieżki. Ze względu na niewielki obwód drzewo jest ciężkie do odnalezienia w gęstym lesie pełnym pni o podobnych lub większych rozmiarach. Trzeba poszukiwać zielonej tabliczki.

Dąb błotny (Quercus palustris) okaz o obwodzie 242 cm i wysokości 20,5 m ulokowany jest w bliskim sąsiedztwie kasztana i grabu, jednak po drugiej stronie ścieżki. Drzewo posiada stosunkowo szeroką podstawę ale pień jest w dużej mierze wąski, szczególnie w górnym odcinku. Korona wysoko umiejscowiona, głównie z powodu zlokalizowania dębu w gęstym drzewostanie. Okaz generalnie jest w dobrej kondycji.

Grab pospolity (Carpinus betulus) okaz o obwodzie 346 cm i wysokości 27 m, rośnie tuż przy ścieżce leśnej na łagodnie nachylonym stoku. Grab posiada bardzo specyficzny wygląd. Pień masywny i lekko wyginający się już od podstawy. Korona nisko osadzona o szerokim, wachlarzowatym kształcie, gdzie występuje seria grubych, łukowato wygiętych konarów. W koronie występuje niewielka ilość uschniętych lub odłamanych gałęzi. Ze względu na rozmiary i niezwykły pokrój grab stanowi centralny i najważniejszy element kompozycyjny w tej części parku. Generalnie drzewo w dobrej kondycji.

Kasztan jadalny (Castanea sative) okaz o obwodzie 226 cm i wysokości 15 m ulokowany jest w odległości około 15 m od ścieżki. Posiada prosty pień, jednak korona jest silnie zniekształcona o nierównomiernie rozłożonych konarach, które są poskręcane. Miejscami widoczne są liczne drobne gałązki będące odrostami w miejscu kilku zabliźnionych ran po usuniętych lub odpadłych konarach.

Klon kaukaski (Acer trautvetteri) okaz o obwodzie 229 cm i wysokości 16 m ulokowany jest w głębi zadrzewień, około 20-30 m od ścieżki. Posiada krótki pień, który na wysokości 1,5 m rozdziela się na dwa masywne konary o długości około 10-12 m zakończone luźną koroną. Prawdopodobnie w przeszłości odnóg było więcej, bowiem w miejscu rozgałęzienia widoczna jest duża blizna po odłamanym konarze. Mimo uszkodzeń i rachitycznego pokroju, klon jest w dobrej kondycji.

Klon kaukaski (Acer trautvetteri), forma wielopniowa, okaz o obwodzie pni 94+211+177 cm i wysokości 18 m. Jest to jedyne drzewo rosnące poza zgrupowaniem, dokładniej znajduje się w północno-wschodnim fragmencie nieopodal przedłużenia ul. Narciarskiej. W sąsiedztwie rosną dwa pomnikowe buki. Drzewo posiada bardzo grubą podstawę, która na wysokości 1 m rozgałęzia się na trzy pnie. Korona każdej z nich jest słabo rozgałęziona, posiadająca liczne ale drobne gałązki. Widoczne są liczne ślady po cięciach pielęgnacyjnych, jednak klon cechuje dobra kondycja.

Sosna limba (Pinus cembra) okaz o obwodzie 162 cm i wysokości 15,5 m. Drzewo martwe, jednak wciąż stojące (stan na 2022 r.). Posiadało gruby i prosty pień, który łukowato wyginał się w wierzchołkowej części.

Sosna czarna (Pinus nigra) okaz o obwodzie 404 cm i wysokości 18 m, rośnie w zadrzewieniach stosunkowo blisko leśnej ścieżki. Drzewo jest w bardzo złej kondycji, posiada prosty pień oraz w większości martwe gałęzie. Igliwie zachowało się jedynie w wierzchołkowym odcinku.

Wiąz górski (Ulmus glabra) okaz o obwodzie 292 cm i wysokości 16 m ulokowany jest głębi drzewostanu, na granicy niewielkiej skarpy. Drzewo posiada długi i prosty pień z bardzo wysoko ulokowaną koroną, w skład której wchodzą trzy większe konary i seria mniejszych gałązek. Okaz nie posiada szerokiej podstawy, tak charakterystycznej dla wiązów.

W omawianym fragmencie parku rósł buk pospolity, odm. strzępolistna (Fagus sylvatica var. laciniata) okaz o obwodzie 230 cm został pozbawiony statusu pomnika przyrody ze względu na utratę walorów przyrodniczych. Uległ jednemu z silniejszych wiatrów. Rósł w północno-wschodnim fragmencie, nieopodal ul. Narciarskiej.

Wrażenia osobiste: Umiarkowanie pozytywne. Fakt powołania tylu pomników na tak małej powierzchni jest pełen podziwu, jednak ilość kłóci się tutaj z jakością. Wiele drzew w tej części miasta cechują nikłe rozmiary lub brak wybitnych walorów kompozycyjnych. Wśród części pomników możemy domyślać się, że chodziło nie tyle o rozmiary drzewa co o sam gatunek. Ponieważ klony kaukaskie, dąb błotny i dąb biały są drzewami o dosyć skromnych wymiarach. Drugim problemem jest pominięcie dużej liczby potężnych buków. Wprawdzie na tym terenie występuje cała seria pomnikowych drzew bukowych, jednak stanowią one tylko 1/4 lub nawet mniej wszystkich dorodnych buków rosnących w parku. Okazałe buki spotkać można w pobliżu pomnikowego grabu lub w północno-wschodnim fragmencie. Część z nich jest nawet dorodniejsza od chronionych okazów. Czemu nie objęto ich ochroną? Tego zapewne nigdy się nie dowiemy. Powołanie pomników nastąpiło w 1995 r. i osoby typujące drzewa do ochrony zapewne pozostaną nieznane. Jednak wszystkie okazy rosną na terenie parku, a więc mimo wszystko piły Lasów Państwowych ich tu nie dosięgnął.

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, ulice położone najbliżej skweru w większości mają płatne miejsca postojowe lub nie można na nich parkować, w efekcie do dyspozycji pozostają tylko nieliczne ulice. Generalnie im dalej od centrum zdrojowego, tym parkowanie jest łatwiejsze. Jednak na tyłach parku, na ul. Narciarskiej są dostępne liczne miejsca postojowe. Stąd jest najbliższej do omawianych tu drzew
pomniki są zgrupowane w dwóch miejscach, a więc ich szukanie nie powinno być aż tak problematyczne, nawet jeśli uwzględnimy gęsty drzewostan. Wszystkie są oznaczone tabliczkami, co znacznie ułatwia identyfikację
w bezpośrednim sąsiedztwie znajdują pozostałe pomniki, ze 120-kilku pomników Szczawna Zdroju (część 1, część 2, część 3) w obrębie parku rośnie 3/4 z nich, jednak wiele prezentuje niewielkie wartości wizualne. Dotyczy to głównie iglaków (żywotniki, cyprysiki) spowodowanych prawdopodobnie złymi warunkami świetlnymi.
w okolicy znajduje się kilkaset innych pomników przyrody, głównie na terenach Wałbrzycha, m.in. wokół zamku Książ i w centrum. Dodatkowo jest tutaj dużo pomników przyrody nieożywionej jak głazy narzutowe w Mokrzeszowie, Barbarka, Zamkowa Góra, Szczeliny Wiatrowe, Stożek Wielki i inne
w regionie zlokalizowane są dwa rezerwaty przyrody (Przełomy pod Książem, Jeziorko Daisy), z innych cennych terenów warto wymienić pobliskie masywy Chełmiec i Trójgarb a także Dolina Czyżynki i góry okalające zalew Dobromierz
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: pomnikowe drzewa najlepiej prezentują się w maju, gdy mają świeże liście oraz jesienią w czasie zmiany barw na jesienne