Buczyna Storczykowa na Białych Skałach

19 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Jest to jeden z niewielu rezerwatów w Sudetach, który chroni dobrze zachowane siedliska ciepłolubnych buczyn storczykowych, które porastają tutaj strome zbocza z licznymi wapiennymi wychodniami skalnymi od których wzięła się nazwa rezerwatu. Mimo niewielkiej powierzchni obszar charakteryzuje bardzo duże bogactwo florystyczne, w tym liczne gatunki storczyków i innych chronionych roślin. Pod szczytem znajduje się gratka dla geologów i historyków, czyli słynna Jaskinia Walońska, w której dawniej ukrywano podobno skarby.

Typ rezerwatu: leśny, florystyczny

Data utworzenia: 2001

Powierzchnia: 8,76 ha

Powiat: Złotoryjski

Gmina: Świerzawa

Nadleśnictwo: Złotoryja

Status: Rezerwat został powołany Rozporządzeniem Wojewody Dolnośląskiego z 8 lutego 2001 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (DZ.U. Woj. Doln. nr 10, poz.96 z 2001 r.) oraz zarządzeniem RDOŚ we Wrocławiu z dn. 17.04.2014 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Buczyna Storczykowa na Białych Skałach” ( Dz. Urz. Woj. Dol. z dnia 18 kwietnia 2014 r. poz. 2021. Rezerwat według głównego przedmiotu ochrony został sklasyfikowany do typu fitocenotycznego i podtypu zbiorowisk leśnych, natomiast pod względem typu środowiska został określony jako typ lasów i borów, podtyp lasów górskich i podgórskich.

Położenie: Obszar rezerwatu znajduje się na Grzbiecie Południowym Gór Kaczawskich w Sudetach Zachodnich, na górze Maślak (715 m n.p.m.), obejmując północne stoki w zakresie wysokości 455-550 m n.p.m. Na terenie występuje kilka form geologicznych jak dolomitowe ostańce zwane Białymi Skałami oraz Jaskinia Walońska. Całość porastają nawapienne lasy bukowe o charakterze naturalnym. Góra jest dobrze widoczna ze wsi Podgórki, skąd prowadzi jedna z dróg do rezerwatu. Rezerwat obejmuje oddział leśny 333 a,b,c nadleśnictwa Złotoryja.

Budowa: Góra Maślak przynależy do metamorfiku kaczawskiego. Większa część góry zbudowana jest ze skał metamorficznych, głównie zieleńców, łupków zieleńcowych i diabazów z wkładkami keratofirów i marmurów. Tereny, gdzie występuje największe nagromadzenie wkładek marmurowych objęto ochroną. Tutejsze marmury składają się z wapieni krystalicznych, głównie z kalcytów i dolomitów, gdzie zawartość węglanu wapnia w skałach dochodzi do 92%. Podstawę zbocza stanowią liczne wapienne skały i kilkumetrowe wychodnie o nazwie Białe Skały (od których wziął się drugi człon nazwy), składające się głownie z wapieni prekambryjskich i wojcieszowskich. W obrębie marmurów wyróżniamy osiem litotypów zbudowanych z dwóch kompleksów osadowych zależnie od sedymentacji (gromadzenie osadów tworzących pod wpływem ciśnienia skały). Owe skały powstały w okresie, gdy teren Gór Kaczawskich stanowiło płytkie morze szelfowe czyli płaska przybrzeżna część dna oceanu. Prawdopodobnie proces zachodził na wyniesieniu wulkanicznym w znacznej odległości od lądu. Marmury Wojcieszowskie są masywne, nieuławicowe w kolorze białym do kremowego. Towarzyszą im łupki o czerwonawym i różowawym zabarwieniu. W niektórych fragmentach skały uległy skrzemionkowieniu (silifikacja), co przejawia się wzbogaceniem skał krzemionką kwarcową. Marmury ulegające silifikacji są znacznie twardsze oraz mają ostrokrawędziste brzegi w momencie rozkruszania.

Na terenie rezerwatowych wapieni występuje odmiana zaliczana do litotypu A, gdzie po przełamaniu skały widać kremowy odcień. Wapień ten cechuje także masywna tekstura, pod mikroskopem widoczna jest struktura granoblastyczna. Z powodu erozji, której efektem jest odłamywanie fragmentów skalnych, duże połacie runa leśnego zostało usiane znaczną ilością rumoszu wapiennego. Same skały są dość strome, w niektórych miejscach na tyle, że nie utrzymuje się na nich żadne podłoże a tym samym nie są obrośnięte roślinnością, uwidaczniając nagie skały w białawym kolorze (stąd nazwa). Tworzą one liczne ambony, niskie baszty, progi skalne o wysokości 3-10 metrów. Skały są na tyle efektowne, że przed wojną jedna z nich była objęta ochroną jako pomnik przyrody. Przy północnym wejściu do rezerwatu, za tabliczką informacyjną można napotkać duży i dość głęboki kocioł o stromych, niemalże pionowych brzegach. Jest to pozostałość po dawnej działalności górniczej.

Flora: Pomimo niewielkich rozmiarów, rezerwat cechuje bogaty skład gatunkowy flory składająca się m.in. z licznych roślin z rodziny storczykowatych. Taka różnorodność spowodowana jest głównie dzięki występowaniu żyznych, wapiennych gleb inicjalnych, co sprawia, że występuje tu pięć różnych zespołów i zbiorowisk roślinnych. Największy areał obejmuje ciepłolubna buczyna storczykowa (Cephalanthero-Fagenion), jest to rzadki i ginący typ siedliska w skali Dolnego Śląska. Dominuje w większości rezerwatu, zwłaszcza w centralnej i północnej części. Oprócz charakterystycznych form buka, które cechuje karłowatość a także powyginane i powykręcane konary, możemy tutaj wyróżnić kilka innych gatunków drzew jak lipa szerokolistna, wiąz górski, klon jawor i jesion wyniosły. Las obejmuje głównie strome zbocza północne z licznymi wychodniami oraz rumoszem skalnym. Drzewostan nie jest zwarty, dzięki do warstwy runa leśnego dociera więcej światła niż w innych lasach bukowych a roślinność jest wyjątkowo bujna. W runie leśnym dominują liczne gatunki z rodziny storczykowatych (kruszczyk szerokolistny, listera jajowata, buławnik wielkokwiatowy, podkolan biały). Z innych gatunków charakterystycznych dla siedliska notuje się m.in. czyścica storzyszka, ciemiężyk białokwiatowy, dzwonek brzoskiwniolistny i żywiec cebulkowy. Dawniej z rezerwatu podawano także obuwika pospolitego, jednak od kilkunastu lat prace naukowe nie potwierdzają tej informacji.

Oprócz tego typu buczyny, fragmentami można wyróżnić żyzną buczynę sudecką (Dentario enneaphylli-Fagetum) z domieszką świerka pospolitego, klonu jawora, dębu szypułkowego i grabu. Drzewa są często krępe, o nisko osadzonych koronach, i mają niewielką wartość gospodarczą. Spowodowane jest to trudnymi warunkami środowiskowymi, na które składa się płytkie i kamieniste podłoże o dużym kącie nachylenia a także górski klimat charakteryzujący się ostrymi zimami i silnym wiatrem. Runo charakteryzuje mniejsza liczba gatunków z rodziny storczykowatych, lecz większa różnorodność wiosennych geofitów jak czworolist pospolity, fiołek Rivina, dąbrówka rozłogowa, gajowiec żółty, groszek wiosenny, gwiazdnica pospolita, jasnota biała, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kuklik zwisły, kupkówka Aschersona, miodunka ćma, piżmaczek wiosenny, podagrycznik pospolity, pokrzywa zwyczajna, śnieżyczka przebiśnieg, świerząbek gajowy, szczawik gajowy, zawilec gajowy, zawilec żółty, ziarnopłon wiosenny i złoć mała. Późną wiosną i latem w runie występują także inne gatunki jak lilia złotogłów (bardzo liczna populacja), orlik pospolity i żywiec bulkwowaty. Roślinność runa leśnego jest mniej bujna niż w sąsiedniej ciepłolubnej buczynie, głównie ze względu na większe zwarcie koron oraz strome stoki. Flora jest najlepiej rozwinięta na granicach lasu (obrzeża dróg i samego drzewostanu), gdzie dociera najwięcej słońca. Cechą charakterystyczną jest bardzo liczna populacja szczyru trwałego, tworzącego w wielu miejscach rozległe płaty.

W południowo-zachodnim fragmencie Białych Skał wykształciła się rzadka górska jaworzyna ziołoroślowa z lepiężnikiem białym (Aceri-Fagetum), porastająca wilgotny (wręcz bagienny) teren o niewielkim stopniu nachylenia zboczy. Siedlisko należy do górskich lasów wilgotnych, którego drzewostan buduje głównie lipa szerokolistna, wiąz górski, klon jawor oraz buk pospolity, który przenika do owego siedliska głównie z powodu jego powszechności w sąsiednich drzewostanach. Oprócz lepiężnika notuje się tu stosunkowo pospolite wysokie byliny tworzące ziołorośla jak bodziszek, szczaw i oset.

Oprócz zbiorowisk typowo leśnych, na wychodniach skalnych w środkowej i północnej części wyróżnia się zbiorowiska paproci szczelinowych ze związku Potentilletalia caulescentis, m.in. zespół zanokcicy murowej (Asplenietum trichomano-rutae-murariae) z charakterystycznymi przedstawicielami jak zanokcica murowa, paprotnica krucha i paprotka zwyczajna a także oman szlachtawa. Porastają one strome i zacienione fragmenty wapiennych baszt i wychodni skalnych. To rzadkie w skali Sudetów siedlisko notowane jest na skałach wapiennych o silny nachyleniu. W wielu miejscach graniczą lub tworzą mozaikę z innymi zbiorowiskami muraw naskalnych. Wyrastają na cienkich warstwach próchnicy i glebach typu inicjalnego litosolu zalegających w szczelinach skalnych. Wśród ciekawszych gatunków notowane są tutaj: gęsiówka wieżyczkowata, zanokcica murowa, paprotka zwyczajna, bodziszek cuchnący, pięciornik wiosenny, wierzbownica górska i rzadki gatunek krzewu, irga pospolita. Drugim nieleśnym zbiorowiskiem są górskie żyzne łąki na świeżych glebach mineralnych z rzędu Arrhenatheretum elatioris, które porastają obrzeża rezerwatu na północnej części przy leśnej drodze, gdzie notuje się liczne rzadkie rośliny jak gółka długoostrogowa, kukułka szerokolistna, listera jajowata, pierwiosnka lekarska, goryczuszka orzęsiona, krwawnik pospolity i stokłosa miękka.

W runie leśnym rezerwatu można spotkać łącznie około 140 gatunków, z czego 19 to gatunki chronione, w tym wspomniane wcześniej storczyki, m.in. buławnik wielkokwiatowy, gnieźnik leśny, listera jajowata, kruszczyk szerokolistny, podkolan biały, podkolan zielonawy a niektóre źródła podają także obuwika pospolitego, choć jest to raczej wątpliwe. Występował on tutaj w przeszłości, jednak było to kilkadziesiąt lat temu. Obecnie teren Maślaka jest jego potencjalnym siedliskiem bez oficjalnego potwierdzenia, że gatunek ten występuje na terenie rezerwatu.

Wśród ciekawszych gatunków roślin warto wymienić:

Buławnik wielkokwiatowy (Cephalanthera damasonium), rzadki gatunek storczyka, który występuje stosunkowo często w rezerwacie oraz generalnie w nawapiennych buczynach Gór Kaczawskich. Spotkać go można w widniejszych fragmentach bogatych w rumosz skalny.
Irga zwyczajna (Cotoneaster integerrimus), rzadki krzew będący gatunkiem interglacjalnym. Występuje na obszarach skalistych, gdzie porasta miejscami skrajnie strome stoki oraz szczeliny skalne z niewielką warstwą inicjalnej gleby. Na Maślaku rośnie głównie na szczytowych partiach wychodni skalnych, gdzie dociera największa ilość światła.
Lilia złotogłów (Lilium martagon), jest to jeden z częstszych gatunków zarówno w rezerwacie jak i generalnie w Górach Kaczawskich. Występuje najczęściej w chłodniejszych i wilgotniejszych fragmentach rezerwatu, gdzie gleba jest żyzna z grubą warstwą próchnicy.
Przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), drobna i wcześnie kwitnąca bylina leśna o jaskrawoniebieskich kwiatach pojawiających się już w marcu i kwietniu. Pojedyncze kępki rozlokowane są w ciepłolubnej buczynie okalającej na północnych stokach wzniesienia.
Szczyr trwały (Mercurialis perennis), mało wyróżniający się gatunek z rodziny wilczomleczowatych wyrastający wczesną wiosną na stromych stokach góry. Przeważnie występuje masowo tworząc rozległe kobierce o soczyście zielonych liściach i niepozornych kwiatach.
Zanokcica murowa (Asplenium ruta-muraria), stosunkowo częsta zanokcica występująca na niemalże nagich skałach wapiennych. W rezerwacie występuje na stokach północnych zapewniających chłód i wilgoć.

Grzyby: W rezerwacie, jako jednym z niewielu, przeprowadzono inwentaryzację grzybów makroowocnikowych. Odnotowano około 70 gatunków, w tym gatunki rzadkie i zagrożone wymarciem w skali kraju jak borowik gładkotrzonowy, pieniążkówka jodłowa, purchaweczka łatkowata, smardz jadalny. Ze względu na występowanie wapiennych buczyn istnieje prawdopodobieństwo spotkania także innych grzybów związanych z tego typu siedliskiem jak gwiazdosze czy koronica. Jednak z powodu specyficznego trybu życia grzybów, potrzebne są dalsze badania i obserwacje aby potwierdzić występowanie kolejnych gatunków.

Fauna: Obejmuje około 22 gatunków, z czego 7 objętych ochroną całkowitą (m.in. ryjówka szlachetna, kret, ryjówka malutka, gronostaj, łasica łaska, jeż zachodni). Najbardziej charakterystycznym gatunkiem rezerwatu jest popielica, której obfite występowanie było jednym z głównych powodów na utworzenie obszaru chronionego. Licznie występujące tutaj buki stanowią główną bazę pokarmową dla tego gatunku, a strome zbocza i stosunkowo duża niedostępność tego terenu sprawiają, że jest to ważna ostoja popielicy.

Inne większe gatunku jak dzik, sarna, list, borsuk są w rezerwacie tylko tymczasowymi gośćmi, jako że powierzchnia Białych Skał jest zbyt mała, by stanowiła ostoję dla dużych gatunków. Dodatkowo strome zbocza nie są ulubionym terenem dla dzików i saren, które preferują bardziej płaski grunt.

Zagrożenia: Stan rezerwatu ocenić można jako dobry, zarówno pod względem stanu lasu jak i występujących w nim roślin. Zawdzięcza to m.in. położenia na odludziu z dość ciężkim do odnalezienia dojazdem. Nieutwardzona droga, prowadząca do rezerwatu często nie jest uwzględniania na mapach. Buczyna Storczykowa na Białych Skałach jest na tyle ukryta i młoda (utworzony dopiero w 2001 roku), że nawet spora część okolicznych mieszkańców nie wie o jej istnieniu. Dzięki temu można tam ujrzeć jeszcze wiele rzadkich i chronionych roślin. Na teren rezerwatu, głównie w okolicach dróg i fragmentów przygranicznych odnotowuje się gatunki synantropijne, m.in. niecierpek drobnokwiatowy, dąb czerwony i nawłoć kanadyjska.

Inne: Na terenie rezerwatu znajduje się niewielka ale dość znana (zwłaszcza w XIX wieku) Jaskinia Walońska. Jest ona dość płytka (zaledwie 15 metrów długości), powstała w efekcie zjawisk krasowych w soczewie prekambryjskiego silnie przekształconego wapienia. Występują tu bardzo interesujące elementy związane ze zjawiskami krasowymi np. leje, zapadliska i wapienno–dolomitowe skałki. Według podań ludowych jej odkrycie wiąże się z walońskimi poszukiwaczami drogich kamieni i skarbów, którzy mieli w niej ukrywać swoje łupy podczas niebezpiecznych okresów.

Poza samą Buczyną Storczykową na Białych Skałach warto zwiedzić całą górę Maślak wraz z otaczającymi ją wzniesieniami, w których występują te same gatunki rzadkich i chronionych roślin co rezerwacie. Dotyczy to także pobliskich łąk. Niedaleko rezerwatu znajduje się projektowany użytek ekologiczny „Kapella”, który jest ostatnim znanym stanowiskiem storczyka drobnokwiatowego (Orchis ustulata) na Dolnym Śląsku. Najlepiej widać go przy tabliczce z nazwą rezerwatu. Rozpościera się stąd niewielka panorama na całą okolicę.

Wrażenia osobiste: Rezerwat jest ciekawym i atrakcyjnym miejscem, zwłaszcza dla miłośników roślin. Już przy wejściu można napotkać rzadkie i chronione rośliny (m.in. przebiśniegi rosnące przy tabliczce z nazwą rezerwatu, orliki, czworolisty). Storczyki, najważniejszy element obszaru, rosną wszędzie, uatrakcyjniając teren. Minusem jest brak ścieżek lub tablic informacyjnych, do rezerwatu można trafić poprzez nieutwardzone ścieżki. Cały teren jest bardzo atrakcyjny, rosnąca buczyna najpiękniej prezentuje się w maju i czerwcu, gdy świeżo wyrośnięte liście mają jeszcze jasnozielony kolor, a w podszycie rozpoczynają kwitnięcie storczyki i fioletowe orliki. Drugim, obok roślin, najważniejszym lub najsłynniejszym obiektem jest Jaskinia Walońska. Prowadzi do niej nieoznakowana ścieżka, co powoduje, że najlepiej w tamtejsze regiony wybierać się z dobrym obeznaniem terenu. Ogólna ocena jest bardzo dobra. Rezerwat zadbany, nie jest zniszczony lub zaśmiecony przez ludzi. Jedyną wadą jest słabe oznakowanie dojazdu oraz brak jakichkolwiek tablic informacyjnych, które uatrakcyjniłyby wizytę w rezerwacie.

Informacje praktyczne:

stosunkowo dobry dojazd, Białe Skały znajdują około 10 minut spacerem od głównej drogi prowadzącej przez wieś. Osoby posiadające samochody terenowe mogą podjechać polnymi drogami pod sam rezerwat
przez rezerwat nie przebiegają żadne szlaki turystyczne ani ścieżki edukacyjne. Istnieje jedynie oznakowana dróżka do Jaskini Walońskiej. Teren o sporym nachyleniu zboczy, polecany dla osób o dobrej sprawności fizycznej. Ewentualnie można zwiedzać rezerwat z poziomu drogi leśnej okalającej rezerwat, która nadaje się do poruszania bez względu na poziom sprawności fizycznej
w bezpośrednim sąsiedztwie nie ma innych obszarów chronionych, jedynie w sąsiedniej gminie znajduje się rezerwat Góra Miłek. Okoliczne góry obfitują natomiast w inne tereny cenne przyrodniczo jak przełęcz Widok, kamieniołom Gruszka, kamieniołom Silesia, kamieniołom Mysłów-Sobocin, góra Połom, Radostka i wyrobisko agatów pod Lubiechową
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (wczesnowiosenne geofity), maj (storczyki), czerwiec (lilie, storczyki), jesień (grzyby, przebarwiające się liście)