Bukowa Kalenica

Bukowa Kalenica

19 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Bukowa Kalenica należy do starych rezerwatów, który obejmuje jedne z najcenniejszych fragmentów Gór Sowich z siedliskami górskiej buczyny. Jest ona szczególnie atrakcyjna wizualnie w połowie jesieni, kiedy lasy bukowe mienią się kolorami czerwieni. Dodatkowego uroku temu miejscu nadają drewniane posążki nawiązujące do słowiańskich tradycji oraz wieża widokowa dająca możliwość ujrzenia pięknej górskiej panoramy. 



Typ ochrony: leśny

Data utworzenia: 1962

Powierzchnia: 28,78 ha

Powiat: Dzierżoniowski

Gmina: Bielawa

Nadleśnictwo: Świdnica


Położenie: Rezerwat znajduje się w środkowo-zachodniej części Gór Sowich w Sudetach Środkowych, obejmując swym zasięgiem strome zachodnie i północno-zachodnie zbocza szczytów Kalenica  (964 m n.p.m.) i Słoneczna (949 m n.p.m.). Położony jest na Obszarze Chronionego Krajobrazu Gór Bardzkich i Sowich. Najbliżej położoną miejscowością jest Jugów, położony na zachód od rezerwatu. Obejmuje oddziały leśne 263c,d; 269a, c, f i 270c na terenie nadleśnictwa Świdnica.

Budowa: Szczyty zbudowane są z prekambryjskich gnejsów i migmatytów, a miejscami pokryte rumowiskami skalnymi, tworząc efektowne twory, często posiadające własne nazwy. Z bardziej efektownym można wymienić Dzikie Skały, będące grupą 6-7 metrowej wysokości skał gnejsowych, znajdujących się w zachodniej części rezerwatu na stokach Kalenicy. Składają się one z dwóch dużych tworów skalnych otoczonych kilkunastoma mniejszymi skałkami. Najbardziej rozpoznawalne skały na Kalenicy, tzw. Dzikie Skały oraz Słoneczne Skały na Słonecznej, leżą już poza obrębem rezerwatu, który wbrew pozorom nie obejmuje szczytowych partii gór a więc także owych grup skalnych i wieży widokowej.

Słoneczne Skały zlokalizowane są na głównym grzbiecie, około 100-250 m na północny-zachód od szczytu Kalenicy w oddziałach leśnych 37c, 38c nadleśnictwa Jugów oraz 269c nadleśnictwa Świdnica. Stanowią grupę kilkunastu mniejszych i kilku większych skał gnejsowych tworzących wychodnię z poszarpanych i nieregularnych bloków skalnych o ciosanych bokach. U ich podstawy pojawia się niewielkie blokowisko kamieni. Obecnie postuluje się o utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego na tym terenie o powierzchni 1,01 ha. Zlokalizowane na drugim szczycie Dzikie Skały stanowią grupę gnejsowych skał położonych po szczytem Kalenicy na wysokości ok. 950-960 m n.p.m. Składają się one z 2 większych tworów o wysokościach 6-7 m i kilkunastu mniejszych. Dawniej był to punkt widokowy, oo którego istnieniu świadczą resztki po metalowych klamrach i pozostałościach poręczy. Obecnie przysłonięty przez drzewa.


Flora: Głównym składnikiem rezerwatu są tereny leśne, z niewielkimi przestrzeniami zbiorowisk źródliskowych. Łącznie naliczono około 85 gatunków roślin wyższych i 31 gatunków mszaków. Najważniejszym zbiorowiskiem leśnym jest kwaśna buczyna górska (Luzulo-nemorosae-Fagetum) porastająca większość rezerwatu, składająca się głównie ze skarłowaciałych form buka i sztucznie nasadzonej świerczyny, w dolnym partiach z domieszką jaworu i dębu. Buki ze względu na surowy klimat (ostre zimy, charakterystyczne dla Gór Sowich i porywiste wiatry) a także ubogie i skalne podłoże przybrały skarłowaciałe formy o poskręcanych i powyginanych konarach, czasem wręcz pokładających się po ziemi, stanowiąc bardzo efektowny widok. Drzewa o takim pokroju występują głównie w szczytowych i podszczytowych partiach. Im niżej tym drzewa nabierają kształtów coraz bardziej przypominające typowy pokrój buków o prostych i długich pniach oraz rozwiniętej koronie. Przeciętny wiek tutejszych drzew określono na 138 lat, w przy czym wiek najdorodniejszych buków szacuje się nawet na 150 lat. Udział gatunków liściastych wynosi 60% a iglastych 40%. Pomimo dużego udziału buka, który pierwotnie całkowicie panował na tym terenie, spory obszar rezerwatu jak i większości Gór Sowich porasta świerk. Został on tutaj wprowadzony w XIX i XX wieku, obecnie następują powolne zmiany składu gatunkowego na rzecz drzew liściastych. Warstwa podszytu jest bardzo słabo wykształcona, składająca się głównie z pojedynczych okazów leszczyny pospolitej, kruszyny pospolitej i młodych drzewek bukowych. Runo leśne jest stosunkowo bogate, jednak nie posiadające wybitnie rzadkich lub cennych gatunków. Występują tu stosunkowo pospolite taksony, spotykane w większości liściastych lasów wszystkich gór Sudetów. Do gatunków rzadkich lub chronionych należą: marzanka wonna, kopytnik pospolity, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, śnieżyca wiosenna, czosnek niedźwiedzi i przenęt purpurowy.

Wokół niewielkiego strumienia zwanego Bielawicą znajdują się zbiorowiska źródliskowe z zespołu turzycy rzadkokłosnej (Caricetum remotae), który wykształca się przede wszystkim w wysiękach oraz przy źródłach, z tego powodu teren jest zabagniony i porośnięty niską roślinnością pozbawioną drzew. Na stokach Słonecznej, w niewielkiej dolince na wysokości 882 m n.p.m. występuje ma swój początek właśnie ów strumień. W skład zbiorowiska oprócz wymienionej turzycy, tworzącej gęste darnie, można wyróżnić ciemiężycę zieloną, turzycę leśną i lepiężnika białego. Miejscami występują także niewielkie zakrzaczenia brzozy brodawkowatej oraz młode okazy świerka znoszące częściowe zabagnienie terenu. Jednym z ważniejszych siedlisk notowanym na terenie rezerwatu są ściany skalne i urwiska krzemianowe naskalnej roślinności mszysto-paprociowej ze zbiorowiskami Androsacion vandelii, głównie zespół paprotki pospolitej i rokietu cyprysowego (Hypno–Polypodietum) oraz zespół zanokcicy skalnej i paprotki pospolitej (Asplenio-Polypodietum). Liczne wychodnie skalne na wschodnich stokach stanowią ważną ostoję tego zbiorowiska na terenie Gór Sowich, które notowane jest bardzo licznie na większości gnejsowych wychodni skalnych występujących w zalesionych częściach zapewniających chłód i cień. Dominującymi gatunkami są paprocie, w tym paprotka zwyczajna, zanokcica skalna i paprotnica krucha, którym towarzyszą liczne gatunki mchów i wątrobowców a także pojedyncze kępy roślin wyższych jak dzwonek okrągłolistny, jastrzębiec blady i bodziszek cuchnący. W miejscach gromadzenia się większej ilości materii organicznej występują także kępy kopytnika pospolitego, konwalii majowej, przylaszczki wiosennej i kokoryczki wonnej. Wśród siedlisk typowo mszystych wyróżnia się zespół płonniczka (Pogonatum aloides) oraz zespół zespół prostoząbka górskiego i rokietu (międzylista) nitkowatego (Orthodicrano montani-Hypnetum filiformis), które występują niewielkimi płatami na zacienionych stanowiskach na kwaśnej, gliniastej lub próchniczej glebie. Często pomiędzy kamieniami lub w niewielkich wgłębieniach terenu, gdzie gromadzą się największe ilości opadów oraz porannej rosy.

Grzyby: Mykoflora rezerwatu nie została do tej pory dobrze rozpoznana ani nie była przeprowadzana inwentaryzacja przyrodnicza pod tym kątem. Ze względu na liczną grupę dorodnych drzewostanów bukowych oraz sporą ilość butwiejącego drewna istnieje tu stosunkowo bogata szata grzybów, głównie saprotrofów lub bytujących w mikoryzie z bukami i świerkami. Do gatunków rzadkich lub chronionych należy m.in. siedzuń sosnowy, monetka bukowa i soplówka bukowa. W runie leśnym występuje wiele gatunków z rodziny borowikowatych jak borowik szlachetny, borowik ceglastopory, podgrzybek brunatny, podgrzybek aksamitny, podgrzybek zajączek i maślaki. Jednak należy pamiętać, że mimo obfitości gatunków jadalnych, z obszaru rezerwatu nie można pozyskiwać grzybów.

Fauna: Spis zadeklarowany na RDLP (wrocław.lasy.gov.pl) wykazuje, iż na terenie Bukowej Kalenicy odnotowano jedynie 4 gatunki ssaków, 9 gatunków ptaków oraz … 4 gatunki owadów. Liczby te wydają się bardzo zaniżone, szczególnie te dotyczące owadów. Jako że rezerwat stanowi integralną część wielkiego kompleksu leśnego Gór Sowich i Bardzkich, zwierzęta są tutaj przeważnie tymczasowymi gośćmi. Teren nie stanowi ostoi, ponieważ cały rozległy pas górski stanowi ważną ostoję dla sudeckiej zwierzyny. Mimo wszystko, na terenie rezerwatu można spotkać liczną faunę dużych ssaków jak jelenie, sarny, dziki, listy oraz muflony, będące gatunkiem obcego pochodzenia. Zostały one wprowadzone w XIX w. i na stały się bardzo rozpoznawalnym i trwałym elementem w krajobrazie Gór Sowich oraz samego rezerwatu przyrody. Z innych gatunków rzadkich lub chronionych warto wymienić popielicę szarą, która notowana jest w północnych fragmentach rezerwatu na stokach Słonecznej.

Stosunkowo dobrze poznana awifauna rezerwatu obejmuje kilka gatunków rzadkich i chronionych jak dzięcioł czarny, gołąb siniak, sowa włochatka oraz gil, sikorka bogatka i sikorka uboga.

Zagrożenia: Stosunkowo nieduże. Bukowa Kalenica nie stanowi terenu o wybitnym składzie rzadkich i cennych roślin, stąd też nie ma tutaj ryzyka grabieży przez kolekcjonerów lub turystów, który w przeważającej większości omijają rezerwat kierując się szlakiem. Wśród potencjalnych zagrożeń szczególnie groźne jest wkraczanie gatunków obcych siedliskowo. Dotyczy to głównie miejsc w przerzedzeniami drzewostanów na wskutek wiatrołomów lub naturalnego obumarcia drzewa, gdzie wkraczają gatunki światłolubne jak trzcinnik leśny, trzcinnik owłosiony i liczne krzewy jeżyn. Potencjalne zamieranie drzewostanów bukowych jest szczególnie zagrożone na eksponowanych miejscach (szczytowe partie), gdzie w znaczny sposób jest narażone na negatywne skutki z powodu silnego zanieczyszczenia powietrza.

Na najbliższe lata rezerwat nie posiada programu ochrony.


Inne: Dość dobrze rozpoznawalnym elementem rezerwatu jest wieża widokowa znajdująca się na szczycie Kalenicy. Metalowa konstrukcja, osiągająca 20 metrów wysokości, została wybudowana przez niemieckie Towarzystwo Sowiogórskie (Eulengebirgsverein) w roku 1932 na cześć marszałka Hindenburga (Hindenburgturm). Przy dobrej pogodzie można dostrzec większość pasm wokół Kotliny Kłodzkiej, Góry Sowie, Masyw Ślęży i Góry Bardzkie. Góry Sowie są bardzo dobrze zagospodarowane turystycznie, w tym istnieje tutaj gęsta sieć szlaków. Część z nich obejmuje także rezerwat:

  • czerwony szlak, stanowiący odcinek Głównego Szlaku Sudeckiego, biegnie od PTTK Zygmuntówka poprzez dwa szczyty rezerwatu (Słoneczna, Kalenica) i dalej w kierunku Gór Bardzkich
  • zielony szlak biegnący od wschodniej części rezerwatu, gdzie ma jednocześnie swój początek na Bielawskiej Polance
  • żółty szlak biegnący z Bielawy poprzez Trzy Buki i przebiegający koło rezerwatu tą samą trasą co szlak czerwony
  • ścieżka przyrodniczo-edukacyjna Z Leśnego Dworku na Kalenicę, która obejmuje serię przystanków z tablicami dydaktycznymi o okolicznej przyrodzie, lasach, Górach Sowich oraz samym rezerwacie

Wrażenia ogólne: Stosunkowo pozytywne. Rezerwat położony jest na całkowitym odludziu w szczytowych partiach gór, gdzieś pośród setek hektarów rozległych lasów. Mimo iż w odległości kilkudziesięciu minut drogi od granic rezerwatu ulokowany jest duży parking to większość parkujących tam osób kieruje się w stronę Wielkiej Sowy lub schroniska. Osoby, które jednak zdecydują się na podróż czerwonym szlakiem w kierunku Kalenicy przeważnie ograniczają się do wizyty na wieży widokowej i tamtejszych Dzikich Skałek. Od drugiej strony rezerwatu praktycznie nikt nie zagląda choć prowadzi tamtędy szeroka leśna droga przystosowana do poruszania się samochodami terenowymi nadleśnictwa. Powodem takiego stanu rzeczy jest być może brak szlaku pieszego a jedynie szlaków rowerowych. Jednak od tej strony rezerwat prezentuje bardzo dobrze rozwinięte drzewostany bukowe z dorodnymi okazami buków, klonów i dębów, w tym okazy o wymiarach pomnikowych. Dlatego dla osób chcących jak najlepiej zwiedzić rezerwat polecam pętlę parking na przeł. Jugowskiej-czerwony szlak pieszy-Bielawska Polana-żółty szlak rowerowy-parking na przeł. Jugowskiej. Pętla ta zajmuje 2-3 godziny (zależnie od tempa piechurów).


Informacje praktyczne:

  • brak dojazdu, rezerwat położony na szczytowych partiach gór, gdzie można jedynie dojść pieszo lub dojechać rowerem. Jednak w odległości 20-30 min spacerem od rezerwatu znajduje się regionalna droga łącząca Bielawę i Jugów, gdzie istnieje parking na Przełęczy Jugowskiej
  • sam parking stanowi jedno z popularniejszych miejsc ze względu na bliskość schroniska Zygmuntówka. Poza tym jest to jeden z punktów startowych na Wielką Sowę. Osobiście polecam wybierać się na ten parking poza weekendami lub o bardzo wczesnej porze
  • teren mimo dużej wysokości jest łatwy w poruszaniu się i polecany dla rodzin z dziećmi lub osób niedoświadczonych w górskich wycieczkach
  • w bezpośredniej bliskości nie istnieją inne rezerwaty przyrody lub użytki ekologiczne. Sam rezerwat znajduje się w obrębie parku krajobrazowego oraz sieci Natura 2000 Ostoja Nietoperzy Gór Sowich. W odległości kilku-kilkunastu kilometrów zlokalizowane są pomniki przyrody nieożywionej (Siedem Sówek, Niedźwiedzia Skała, Diamentowe Skałki) oraz pomnikowe drzewa w Leśnym Dworku
  • najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: maj (wiosenne geofity), czerwiec (lilie), jesień (przebarwiające się liście)