Głazy Krasnoludków

22 października 2019 Wyłączono przez admin

Na skraju Gór Stołowych, w ich północnej części zwanej Zaworami zlokalizowany jest niezwykły rezerwat pełen monumentalnych tworów skalnych jak grzyby, baszty, ambony i mury skalne. Wszystkie one dumnie stoją na stromym zboczu niewielkiej doliny. Mowa tu o Skałkach Gorzeszowkich objętych ochroną w ramach rezerwatu przemianowanego na Głazy Krasnoludków.

Typ ochrony: przyroda nieożywiona

Data utworzenia: 1970

Powierzchnia: 9,04 ha

Powiat: Kamiennogórski

Gmina: Kamienna Góra

Nadleśnictwo: Kamienna Góra

Położenie: Rezerwat znajduje się 2 km na południowy-zachód od Gorzeszowa, na terenie Sudetów Środkowych w północno-zachodniej części Gór Stołowych określanych jako Zawory. Dokładniej na bezimiennych, południowych stokach opadających do potoku Jawiszówka (dopływ Zadrnej) na długości 1200 m, licząc od drogi leśnej przy której znajduje się leśny parking prowadzący do rezerwatu. Całość zlokalizowana jest w oddziale leśnym 185 n-o nadleśnictwa Kamienna Góra.

Budowa: Liczne formacje skalne zlokalizowane na zboczu potoku Jawiszówka okreśne są jako Skałki Gorzeszowskie. Mimo tego rezerwat przyrody został nazwany zupełnie inaczej. Same skały zbudowane są z piaskowca o różnym stopniu twardości powstałego w okresie górnej kredy (ok. 80 mln lat temu). Piaskowce w rezerwacie sklasyfikowane zostały jako gruboławicowe piaskowce gruboziarniste i drobnokalibrowe zlepieńce kwarcowo-skaleniowe o zróżnicowanym spoiwie: ilastym, kalcytowym, żelazistym, fosforanowym lub krzemionkowym. W większości stanowią one denudacyjne ostańce tworzące wyraźnie zaznaczony próg morfologiczny o charakterze kuesty. Kuesta jest to stromy i asymetryczny stopień lub próg powstały na obszarze o różnej odporności warstw skalnych na erozję selektywną. Pierwotnie całość stoków i doliny utworzona była z rozległego piaskowca o różnym stopniu twardości w zależności od pochodzenia. Miększe fragmenty zostały stopniowo wymyte przez potok pozostawiając najbardziej odporne skały, szczególnie duży wpływ na obecny kształt miało zlodowacenie bałtyckie w końcowym okresie plejstocenu (115-11,7 tys lat temu).

Wśród owych skał najbardziej znana jest liczna grupa ostańców określanych jako skalne grzyby. Charakterystyczny kształt owe grzyby nabrały z powodu swojej warstwowej budowy, która miała duże znaczenie w czasie procesów erozyjnych. Dolne warstwy tworów skalnych, określane jako „nóżki” zbudowane są z wielu warstw porowatego piaskowca marglistego, podczas gdy „kapelusze” buduje jednorodny piaskowiec o spoiwie krzemionkowym pozbawiony spękań. Wielowarstwowość nóżek spowodowana jest stopniowym i powolnym odkładaniem się piaszczystego materiału, który był naniesiony z niszczenia okolicznych lądów. Naniesienie powoduje jednocześnie wytworzenie się rozbudowanej porowatej struktury, bardzo podatnej na erozję. Woda krążąc przez system porów znacznie szybciej przyczynia się do wymywania materiału skalnego. Górne warstwy grzybów są całkowitym przeciwieństwem dolnych warstw. Ich budulcem jest lity piaskowiec bez porów będący efektem bioturbacji. Proces ten powodowały morskie organizmy, które poprzez rycie w jeszcze luźnym piaszczystym podłożu doprowadzały do wymieszania się materiału i zatarcia jego wielowarstwowości. Ze względu na litą budowę, górne warstwy znacznie wolniej ulegały erozji. W końcowym efekcie szybszego wymywania dolnych porowatych warstw i wolniejszego litych warstw górnych powstały charakterystyczne grzybowe twory skalne.

Procesy erozyjne obserwowane na grzybach i innych formacjach skalnych określane są jako wietrzenie selektywne. Mimo iż wszystkie warstwy skał podlegają tym samym procesom, to ich tempo i efekt jest różny w zależności od budowy strukturalnej poszczególnych warstw. Wiele skalnych grzybów już nie istnieje z powodu owej selektywności. Dolne warstwy ulegające szybszej erozji i tworzące wąskie nóżki z czasem stają się na tyle cienkie iż nie są już w stanie podtrzymywać większych od nich kapeluszy i ulegają złamaniu. Wiele leżących w dole doliny skał piaskowca pierwotnie miało formę grzybów. Oprócz samych grzybów na zboczach doliny wyodrębniły się także inne formy jak skalne ściany, maczugi, ambony a także formacje, do których erozja i wymywanie wdarły się do środka tworząc niewielkie labirynty i okna. Wyróżnia się tutaj dwie grupy skał. W górnych partiach występują skały szczytowe powstające w trakcie selektywnego wietrzenia na cofające się stoki wzgórza. Dolne partie zajmują natomiast skałki podszczytowe powstałe w trakcie selektywnego wietrzenia samego stoku. Największe twory skalne obejmują ściany o wysokości 17 m ulokowane w początkowej (wschodniej) części rezerwatu, gdzie formują długi na 300 m mur rozdzielony niewielkimi przesmykami oraz charakterystycznymi pionowymi spękaniami. Skały te są ze sobą zrośnięte tylko u podstawy. W większości formacje skalne tworzą pas o szerokości 150 m na długości około 1200 m licząc od wschodniej granicy rezerwatu, gdzie znajduje się jednocześnie największe nagromadzenie skał.

Roślinność: Stosunkowo uboga lub nawet bardzo uboga, gdzie naliczono łącznie około 80 gatunków roślin. Rezerwat został powołany wyłącznie ze względu na walory geologiczne i z tego powodu nie brano pod uwagę przyrody ożywionej, która w większości stanowią ubogie drzewostany po dawnej gospodarce leśnej w postaci monokultur świerkowych. Owe świerczyny cechuje niewielki poziom naturalności lub naturalizacji. W klasyfikacji siedlisk określane są jako bory szpilkowe (Vaccinio-Piceetea). Są to acydofilne (kwaśne) i ubogie zbiorowiska leśne z przewagą drzew szpilkowych, głównie świerka pospolitego i sosny zwyczajnej z niewielkim udziałem innych drzew, m.in. brzozy brodawkowatej i buka zwyczajnego. Ten ostatni gatunek drzewa jest pozostałością po dawnych pierwotnych siedliskach porastających Zawory i generalnie całe Góry Stołowe jakimi były rozległe buczyny. Mimo wszystko występują tutaj pojedyncze okazy bardzo dorodnych buków o wymiarach pomnikowych. Warstwa podszytu jest bardzo słabo rozwinięta, składająca się głównie z młodych drzewek iglastych a także krzewów czeremchy zwyczajnej i kruszyny pospolitej. Warstwa runa leśnego jest uboga, wiele obszarów jest zupełnie pozbawionych roślinności, gdzie widoczna jest tylko gruba warstwa opadłego igliwia oraz pojedyncze kępy najodporniejszych roślin. W niektórych miejscach występuje warstwa kwasolubnych krzewinek jak borówka czarna, borówka brusznica, mącznica lekarska i wrzos zwyczajny z domieszką roślin zielnych (pszeniec leśny, pszeniec gajowy, siódmaczek leśny, przenęt purpurowy, naparstnica zwyczajna) oraz paproci. We fragmentach o dużym poziomie zacienienia przeważnie występuje naga ściółka z pojedynczymi kępami mchów i cienioznośnych paproci.

Oprócz siedlisk leśnych na obszarze Skalnych Grzybów licznie notowane są siedliska naskalnych paproci ze związku Potentilletalia caulescentis. Występuje on na większości ostańców i baszt skalnych, gdzie drobne płaty porastają zacienione a więc i wilgotniejsze fragmenty skał a także ich szczeliny i niewielkie półki. W przypadku niektórych zacienionych grzybów gęsta darń mchów i paproci występuje także na górnej powierzchni kapeluszy i baszt skalnych. W siedlisku tym dominuje głównie paprotka pospolita z niewielką domieszką innych paproci jak zachyłka trójkątnai paprotnica krucha, którym towarzyszy bardzo liczna flora mszaków i wątrobowców. Oprócz borów i siedlisk naskalnych w obszarze nie występują inne znaczące siedliska. W górnych partiach nastąpiły odsłonięcia po rębniach i wycinkach świerków, w które wkracza typowa roślinność porębowa tworząca tzw. zbiorowiska ziołorośli i traworośli porębowych na glebach ubogich (Epilobion angustifolii). W jej skład wchodzą zarówno zakrzaczenia jeżyn jak i zwarte darnie trzcinnika piaskowego. Poza tym notowana jest poziomka pospolita, szarota leśna. starce, jastrzębce, turzyce a także młodnik brzozowy. Jedynym gatunkiem chronionym jaki został stwierdzony na obszarze rezerwatu jest dziewięćsił bezłodygowy, występujący pojedynczo na nasłonecznionych skarpach na obrzeżach zadrzewień.

Warto wspomnieć, że w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu znajdują się bardzo cenne siedliska nieleśne obejmujące młaki niskoturzycowe ze związku Caricion davallianae z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae oraz łęgi olszowe porastające wąski pas pomiędzy lasami, który powstał w celu poprowadzenia linii energetycznej. Jest to obszar o wysokim poziomie wód gruntowych, w którym występuje cały szereg rzadkich lub chronionych gatunków roślin, takich jak turzyca Davalla, kruszczyk błotny, kukułka szerokolistna, śnieżyca wiosenna, listera jajowata Listera, pierwiosnek wyniosły i pełnik europejski. Obszar jest regularnie wykaszany przez miejscowe organizacje ekologiczne, dzięki czemu nie wkracza tu sukcesja leśna mogąca wyprzeć cenne gatunki.

Fauna: Fauna rezerwatu nie była nigdy inwentaryzowana, jednak ze względu na niewielkie rozmiary rezerwat nie stanowi typowej ostoi zwierząt. Są one tutaj bardziej tymczasowymi gośćmi aniżeli stałym elementem. Dotyczy to zwłaszcza gatunków przemierzających dziennie znaczne odległości jak duże ssaki i większość ptactwa. Wśród herpetofauny można spotkać tutaj pojedyncze osobniki padalca zwyczajnego i żmii zygzakowatej.

Zagrożenia: Umiarkowane. Obiekt nie został powołany dla ochrony przyrody ożywionej, która to jest najbardziej podatna na różnego rodzaju zagrożenia. Wszelkiego rodzaju twory skalne podlegają znacznie mniejszej presji związanej z działalnością człowieka i ta sama zasada tyczy się Gorzeszowskich Skałek. Obiekt położony jest na uboczu przez co odwiedza go stosunkowo niewiele osób, choć dojazd do rezerwatu jest bardzo dobrze oznaczony. Niewielki wpływ presji turystycznej uwidacznia się w postaci niskiego poziomu zaśmiecania czy celowego niszczenia. W planach zagospodarowania gmin i innych środowisk nie ma planów ingerencji w sam twór geologiczny, dzięki czemu może on dalej cieszyć oko odwiedzających go osób. W niektórych fragmentach rezerwatu widać ingerencję w drzewostan. Miejscami został on usunięty tworząc prześwity, w które wkracza roślinność porębowa (trawy, jeżyny). Głównymi zagrożeniami jest niszczenie przyrody ożywionej poprzez schodzenie ze szlaków i deptanie roślinności. W rezerwacie wyraźnie widać bardzo wiele wydeptanych dzikich ścieżek w kierunku bardziej widowiskowych skałek. Efekt chodzenia na dziko widać szczególnie wyraźnie jesienią, kiedy to rozdeptywane są wyrastające owocniki różnego rodzaju grzybów.

Inne: Jest to miejsce o stosunkowo dobrze zagospodarowanej przestrzeni pod turystykę. Od wschodniej strony istnieje niewielka polana wraz z zapleczem w postaci kilku wiat turystycznych, ławek i miejsc do biwakowania a także miejscem do zaparkowania samochodów. Całość połączona jest z główną drogą, gdzie zamontowano wiele tablic nakierowujących w stronę rezerwatu. Nawet ulica prowadząca do rezerwatu nosi nazwę Droga do Głazów Krasnoludków. Istnieją tu także dwa szlaki turystyczne:

czerwony szlak, będący krótkim szlakiem łącznikowym pomiędzy miejscowością Gorzeszów a rezerwatem
żółty szlak, biegnący z Chełmska Śląskiego przez rezerwat i dalej na północ w kierunku Kamiennej Góry
ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna Dobromyśl, ścieżka poprowadzona na południe od rezerwatu, w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Tworzy ona pętlę naokoło górki Lisiec (601 m n.p.m.)

Wg map GDOŚ na terenie rezerwatu zlokalizowany jest pomnik przyrody będący porfirową skałką objętą ochroną w 1994 r. Dokładniej obiekt znajduje się w dolnej partii stoku w środkowej części rezerwatu, jednak jest to jedyna informacja o owym pomniku na tym terenie. Wg każdego innego źródła podawana jest inna lokalizacja. Na mapie z serii Sygnatura pomnik umiejscowiony jest 2,5 km na zachód, na skraju niewielkich zalesień w południowej części wsi Jawiszów. Wg nadleśnictwa skałka zlokalizowana jest jeszcze dalej bo w oddziale 317b w obrębie ewidencyjnym miejscowości Uniejów. Z powodu bardzo dużych rozbieżności nie możemy dokładnie określić jej lokalizacji. W samym rezerwacie nie udało nam się odnaleźć owej skały.

Wrażenia ogólne: Pozytywne. Rezerwat nigdy nie był obszarem o bogate przyrodzie ożywionej i z tego też powodu nie podlega ona tutaj ocenie, choć fragmenty z wyciętymi drzewami i wkraczającą roślinnością porębową budzą pewien niesmak. Nie wiem czy ów zabieg był podyktowany zapewnieniem ochrony lub bezpieczeństwa w skutek wystąpienia potencjalnego wiatrołomu, lub czy po prostu nastąpił w skutek chęci lepszego wyeksponowania tworów skalnych. Na szczęście rębnie dotyczą tylko niewielkiego fragmentu rezerwatu, w pozostałej części występują drzewostany wraz z niewielkimi płatami roślinności. Sam rezerwat prezentuje rozległe i bardzo widowiskowe twory skalne, które od razu przywodzą na myśl rozległe skalne rzeźby i urwiska z Gór Stołowych. Być może powodem takiego stanu rzecz jest to, że Głazy Krasnoludków leżą w obrębie owego pasma o czym bardzo wiele osób nie zdaje sobie sprawy. Góry Stołowe zostały osobliwie przecięte granicą polsko-czeską, powodując że centralna część przypadła Czechom, natomiast większe fragmenty południowe oraz północny skrawek przypadł Polsce. To właśnie na tym północnym skrawku, określanym jako Zawory znajduje się rezerwat. Bardzo wiele osób uważa, że ten fragment przynależy do Gór Kamiennych co jest niewłaściwym założeniem.

Jednak wracając do samego rezerwatu należy zauważyć przede wszystkim bardzo dobre zagospodarowanie terenu. Jest on ulokowany daleko od głównych dróg, jednak udostępniono dla ruchu niewielką polną drogą prowadzącą wprost pod sam rezerwat, gdzie umiejscowiono także parking i miejsce do biwakowania. Już od parkingu widać rozległe i monumentalne ściany skalne, które ciągną się wzdłuż całego rezerwatu. Szlak turystyczny poprowadzony jest na większości trasy tuż przy samych skałach, gdzie możemy podziwiać liczne skalne grzyby, ciosane mury, baszty i ambony. Dalej szlak wiedzie w kierunku Kamiennej Góry, jednak osoby chcące zwiedzić tylko rezerwat mogą wracać ulokowaną na dnie dolinki leśną drogą. W ten sposób nie muszą podążać tą samą ścieżką tylko zrobić pętlę.

Informacje praktyczne:

bardzo dobry dojazd, jak już wcześniej wspomnieliśmy, pod rezerwat prowadzi droga z Gorzeszowa. W samej wsi ulokowano szereg drogowskazów nakierowujących na rezerwat
w ulotu do rezerwatu znajduje się parking a także wiaty i miejsca do biwakowania, dzięki temu można zaplanować tu wycieczkę dla całej rodziny lub większej grupy osób
teren stosunkowo łatwy do zwiedzania, choć szlak wiedzie zboczem to jest ono na tyle łagodne iż nadaje się do poruszania dla osób niewprawionych w górskich wycieczkach. Do tego trasa jest stosunkowo krótka
w bezpośredniej okolicy nie ma innych obszarów chronionych, nie licząc Natury 2000 Góry Kamienne, która zastępuje dawniej proponowany park krajobrazowy Gór Kamiennych i Zaworów. W odległości ok 6 km (w linii prostej) zlokalizowany jest rezerwat Kruczy Kamień. Istnieje tu kilkadziesiąt pomników przyrody, głównie drzewa w pobliskim Krzeszowie i Chełmsku Śląskim. W odległości kilku kilometrów ulokowane są dwa pomniki przyrody nieożywionej (Diabelska Maczuga i Czartowskie Skałki).
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: brak terminów ze względu na nikłe walory przyrody ożywionej. Same skały można tak naprawdę podziwiać przez cały rok, niezależnie od pory roku