Góra Ślęża

19 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Szczyt Ślęży należy do popularniejszych miejsc weekendowych wycieczek, głównie z powodu bliskości miasta Wrocławia. Oprócz pięknych widoków, góra ta oferuje także bardzo ciekawą historię jako miejsce pradawnego kultu słońca oraz piękną i bogatą przyrodę. Jest to jeden z najwcześniej powołanych rezerwatów, dzięki czemu tutejsza przyroda od ponad pół wieku cieszy się względnym spokojem i możliwością swobodnego rozwoju.

Typ ochrony: krajobrazowy

Data utworzenia: 1954

Powierzchnia: 161,43 ha

Powiat: Wrocławski

Gmina: Sobótka

Nadleśnictwo: Miękinia

Położenie: Obszar rezerwatu zajmuje szczytowe obszary najwyższej góry (718 m n.p.m.) w Masywie Ślęży na Przedgórzu Sudeckim. Całość obejmujące swym zasięgiem obiekty budowlane jak Dom Turysty im. Romana Zamorskiego i Kościół Nawiedzenia NMP oraz obiekty geologiczne m.in. Skalna Perć, Skały Husyckie, Zbójnickie Skały, Wiszące Skały i Olbrzymki. Granice rezerwatu wyznacza Ścieżka pod Skałami, która okala szczyt. Niedaleko znajdują się dwa inne rezerwaty Masywu: Góra Radunia i Łąka Sulistrowicka. Całość obejmuje oddziały leśne 1-10, 19a nadleśnictwa Miękinia. Pierwotnie powierzchnia rezerwatu wynosiła 142,70 ha, jednak w 2003 r. powiększono go do 161,56 ha a następnie dokonano szczegółowej korekty granic i ostateczna powierzchnia wynosi obecne 161,43 ha.

Budowa: Bardzo zróżnicowana dla całego masywu Ślęży, składająca się głównie z granitów i gabra a także olofitu będącego pozostałością dna morskiego sprzed 350 mln lat. Teren rezerwatu zbudowany jest głównie z gabra tj głębinowe skały zasadowe o średniej lub grubej ziarnistości. Obejmujące skalę barw od zieleni, poprzez szarozieloną, zielono-czarną do prawie czarnej. Poza tym można natrafić na niewielkie ilości innych skał takich jak skały osadowe, podmorskie bazalty, serpentynity i perydotyty.

Do największej kulminacji skalnej należy zachodnie zbocze rezerwatu obejmujące liczne twory zbudowane z gabra i granodiorytów w postaci wychodni skalnych, stromizn, ostańców i bardzo rozległego gołoborza, na które składają się zarówno drobny rumosz jak i większe głazy. Tutejsze formacje ze względu na bardzo urozmaicony kształt, przypominający miejscami wysokogórskie turnie nazwano Skalną Percią. W jej skład wchodzi także formacja skalna Olbrzymi, położona na wysokości 662 m n.p.m. Skalne formy mają swoją dalszą kontynuację na zachodnim zboczu, gdzie ich największa kulminacja została objęta ochroną w postaci zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Skalna.

Flora: Umiarkowanie bogata ze względu na charakterystyczną i wyizolowaną formę terenu oraz kwaśne i ubogie podłoże. Mimo dużej powierzchni występuje tutaj niewielka liczba zbiorowisk leśnych, wśród których wyraźnie dominują warianty kwaśnej buczyny obejmującej ponad 80% rezerwatu. Łącznie na terenie rezerwatu stwierdzono 181 gatunków roślin nasiennych i 12 gatunków paprotników (2 gat. skrzypów i 10 gat. paproci).

Największe połacie terenu zajmuje zbiorowisko kwaśnej buczyny górskiej (Luzulo-Fagetum) o zróżnicowanej formie, od typowej po naskalną. Ta pierwsza forma charakteryzuje się dominacją buka w drzewostanie z niewielką domieszką innych gatunków jak klon jawor i świerk pospolity. Obejmuje ona głównie tereny z niewielką ilością rumoszu skalnego, głównie północne i wschodnie zbocza. Runo leśne charakteryzuje się skąpą roślinnością, często większość podłoża pokryta jest tylko grubą warstwą liści z pojedynczymi kępami traw i paproci. Najczęściej występujące gatunki w runie to m.in. borówka czarna, konwalijka dwulistna, szczawik zajęczy, kosmatka owłosiona i trzcinnik leśny. Buczynę naskalna można spotkać na gołoborzach i miejscach z rumoszem skał gabrowych. Charakteryzuje się bukami o niskim wzroście z powykręcanymi konarami oraz domieszką gatunków drzew odpornych na ciężkie warunki jak jarzębina pospolita, dąb bezszypułkowy, brzoza brodawkowata i sosna pospolita. W szczytowych fragmentach wyodrębniono niewielkie fragmenty żyznej buczyny górskiej (Dentario enneaphylli-Fagetum) z bogatym runem leśnym, w którym występuje m.in. zawilec gajowy, miodunka ćma, marzanka wonna, kokoryczka wielkokwiatowa, lilia złotogłów i orlik pospolity. Zbiorowisko to jest jednak mocno przekształcone, oprócz buka w drzewostanie notuje się niewielki udział jodły, świerka oraz w wilgotniejszych postaciach także jaworu i wiązu górskiego. Warstwa podszytu słabo rozwinięta i ograniczona głównie do młodych drzewek wcześniej wymienionych gatunków.

Rozległa powierzchnia wychodni i blokowisk skalnych stanowią miejsce występowania licznych płatów z siedlisk naskalnych, m.in. siedliska roślinności ścian skalnych i urwisk krzemianowych ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii, które obejmują roślinność naskalną porastającą liczne powierzchnie, zarówno pionowe powierzchnie większych głazów jak i rumosz w runie leśnym. Zbiorowisko paproci naskalnych najczęściej rośnie w miejscach cienistych i półcienistych, gdzie skały bywają wilgotne przez dłuższy okres czasu, m.in. dzięki porannym mgłom. Roślinność naczyniowa często egzystuje bezpośrednio na warstwie mszaków dających, oprócz miejsca do zakorzenienia się, także stosunkowo korzystny rezerwuar wody w okresie opadów atmosferycznych. Na powierzchniach siedliska zidentyfikowano liczne gatunki paproci oraz mchów, wątrobowców i niektórych roślin kwiatowych. Do najważniejszych należą m.in. paprotka pospolita (gatunek dominujący), paprotnica krucha, nerecznica samcza, gajowiec żółty, biedrzeniec mniejszy, zanokcica skalna oraz bardzo liczny gatunek inwazyjny – niecierpek drobnokwiatowy. W miejscach nasłonecznionych, m.in. w górnych partiach występują także gatunki światłolubne jak kostrzewa blada, smółka pospolita, rozchodnik wielki i pięciornik wiosenny.

Liczna flora reprezentowana jest przez szereg ciekawych lub chronionych gatunków, jednak znaczna część jest dość pospolita w całym kraju. Do najcenniejszych należą m.in. paprocie naskalne: zanokcica północna, gatunek umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski, uznany za narażony na wyginięcie, paprotnica krucha, wietlica samicza a także inne gatunki roślin jak kopytnik pospolity, zawilec gajowy, jaskier ostry, czosnaczek pospolity, śledziennica skrętolistna, miodunka ćma, łuskiewnik różowy, lilia złotogłów, czworolist pospolity i kokoryczka okółkowa. Obecność licznych wychodni skalnych, skał, gołoborzy a także duża ilość butwiejącego drewna spowodowała, że w rezerwacie występuje bardzo bogata flora roślin niższych, m.in. 200 gatunków mchów i 70 gatunków wątrobowców a także innych grup jak śluzowce (47 gatunków) i porosty (78 gatunków). Te ostatnie są szczególnie częste we fragmentach o dużej ilości skał i rumoszu skalnego, głównie na Skalnej Perci w zachodniej części oraz w szczytowych fragmentach na terenie ruin dawnego zamku i wieży widokowej. Wśród chronionych porostów stwierdzono m.in. chrobotek leśny, chrobotek reniferowy, kruszownica wielolistkowa, mąklik otrębiasty, płaskotka rozlana, płucnica islandzka i tarczownica skalna.

Ze względu na objęte tego obszaru ochroną trwającą wiele dekad a także generalnie niewielkie zainteresowanie tutejszymi drzewostanami przez gospodarkę leśną, wiele drzew w obrębie rezerwatu osiągnęło imponujące rozmiary, w tym rozmiary pomnikowe. Niektóre okazy są proponowane do objęcia ich dodatkową ochroną jako pomniki przyrody, m.in. dwa klony jawory (Acer pseudoplatanus) o obwodzie odpowiednio 360 i 345 cm oraz wysokościach 26 i 24 m, oba drzewa rosną w oddziale 1k obr. Sobótka, dokładniej przy żółtym szlaku na granicy lasu i polany na szczycie Ślęży. Drzewa charakteryzują się dobrą kondycją ze śladami odłamań niektórych konarów w związku z ciężkim mikroklimatem.

Na terenie rezerwatu występują także inne drzewa warte uwagi jak:

buk pospolity, na terenie rezerwatu rośnie co najmniej kilkadziesiąt buków o wymiarach pomnikowych, szczególnie dużo dorodnych okazów występuje w południowej części wzdłuż Ścieżki pod Skałami a także przy Świętym źródle, wokół schroniska i przy czerwonym szlaku
lipa drobnolistna, rosnąca przy polanie po lewej stronie od schroniska. Posiada ona bardzo rozłożystą koronę o długich konarach.
klon polny (paklon), jest to grupa 3 lub 5 drzew zrośniętych pniami, które znajdują się tuż przy figurce niedźwiedzia. Ich liczba jest ciężka do określenia ze względu na zrośnięcie i wytworzenie wielu pni

Fauna: Stosunkowo bogata. Masyw Ślęży stanowi dość ważną ostoję zwierząt ze względu na to, że jest zieloną wyspą pośród wielu kilometrów pól. Gatunki występujące w całym masywie często zachodzą i na teren rezerwatu. Można tutaj spotkać pospolite gatunki jak sarny, jelenie, lisy, liczne małe gryzonie i jeże. Poza tym odnotowuje się także rzadsze gatunki: popielica szara, orzesznica leszczynowa, ryjówka górska a także liczne nietoperze: mopek zachodni, karlik malutki, borowiec leśny. Do bardzo cennych elementów świata zwierzęcego należy izolowana populacja ryjówki górskiej, podlegającej od 2011 r. ochronie częściowej. Awifauna również stosunkowo bogata, reprezentowana m.in. przez dzięcioły, mysikrólika, drozda, paszkota, kwiczoła, kukułkę, sójkę, muchówki, sikory, sowy.

Zagrożenia: Umiarkowane. Sam rezerwat ma głównie charakter archeologiczny i historyczny. Stanowiący ważne dziedzictwo kulturowe dla regionu. Przyroda stanowi tutaj tak naprawdę tło. Na terenie rezerwatu praktycznie nie występują żadne skrajnie zagrożone gatunki, lub wymagające szczególnej ochrony. Sam teren należy do jednych z najczęściej odwiedzających rezerwatów na całym Dolnym Śląsku, konkurować z nim może chyba tylko Jaskinia Niedźwiedzia i Śnieżnik Kłodzki. Murawa występująca na samym szczycie jest bardzo zdeptana przez umęczonych wspinaczką turystów. Rosną na niej tylko najwytrzymalsze rośliny takie jak pospolite trawy, mniszek czy glistnik. Okoliczne lasy są ubogie w zwierzynę ze względu na ruch turystyczny, który generuje duży hałas odstraszający sarny i dziki, wolące się skryć w lasach naokoło rezerwatu, z dala od szlaków.

Inne: Na szczycie znajduje się kilka budowli i obiektów będących dziełem człowieka. Do najbardziej znanych należy rzeźba Niedźwiedzia, będąca jednym z kilku posągów rozsianych po całym masywie. Jest to prawdopodobnie celtycki posąg pełniący funkcję kultu religijnego, który po okresie chrystianizacji uległ znacznym uszkodzeniom. W tamtych czasach uznawany za symbol zła, był często obrzucany kamieniami lub innymi przedmiotami w celu odkupienia grzechów. Tuż obok posągu znajduje się kamienna tabliczka z wyrytym napisem „Starożytna Rzeźba Kultowa”.

Drugą, młodszą budowlą był klasztor wzniesiony na Ślęży. Założony w XII wieku, pełnił funkcję jako klasztor augustianów, który ze względu na znaczne oddalenie od siedzib ludzkich szybko stracił na znaczeniu i został przeniesiony kilkanaście lat później do pobliskiej wsi Górka a następnie w 1153 roku do Wrocławia. Klasztor to nie jedyny obiekt sakralny w rezerwacie. Prócz niego, w 1852 roku wybudowano na najwyższym wzniesieniu kościół pod wezwaniem Nawiedzenia NMP. Obecnie służy on praktykom religijnym. W przeszłości odbywały się tutaj za liczne prace archeologiczne.

Do innych budowli rezerwatu należą ruiny zamku (znajdują się pod podłogą kościoła), hotel Olimp (obecnie Dom Turysty PTTK im. Romana Zamorskiego), dwunastometrowa wieża widokowa oraz wieża RTV o wysokości 136 metrów, widoczna z odległości dziesiątek kilometrów. Szczyt słynie z licznych magicznych, ezoterycznych i mitologicznych opowieści. Poczynając od kultu Słońca przez Prasłowian, kończąc na opowiadaniach o zakopanym tutaj Świętym Graalu, magicznych czakramach czy skarbach wywiezionych przez nazistów w czasie II wojny światowej.

Na terenie Masywu Ślęży istnieje gęsta sieć źródlisk i cieków wodnych (łącznie około 90), głównie dzięki specyficznemu klimatowi. Znaczne wywyższenie masywu powoduje intensywniejsze zbieranie się chmur deszczowych oraz mgieł a tym samym ilości opadów są wyższe. Średnio suma opadów na szczycie Ślęży jest o 20-30% wyższa niż w miejscowościach położonych u podnóża góry. Do bardziej znanych źródeł na terenie rezerwatu należy:

źródło Beyera, znajduje się w południowej części przy Ścieżce pod Reglami, niedaleko Zbójeckiej Pieczary. Cechuje się zmienną wydajnością w granicach <0,01-0,04 [dm3/s] oraz temperaturą w granicach 5,9-6,9°C.
źródło Święte, ulokowane w części szczytowej, na wschód od budynków przy czerwonym szlaku. Cechuje się wydajnością rzędu 0,04 [dm3/s] oraz względnie stałą temperaturą 6,4-6,8°C. Jest to miejsce kultu z ustawionym tu drewnianym posążkiem.
źródło św. Anny, będące już poza granica rezerwatu jednak w jego bezpośredniej bliskości przy ścieżce edukacyjnej. Cechuje się niską wydajnością 0,01 [dm3/s] oraz temperaturą 8,1-8,7°C.
źródło św. Jana, ulokowane w północno-zachodniej części przy Ścieżce nad Reglami, niedaleko jaskini Koliba, na zachód od niebieskiego szlaku. Cechuje się wydajnością rzędu 0,03 [dm3/s] oraz temperaturą 6,3-7,8°C.

Szczyt Ślęży należy do najpopularniejszych miejsc turystycznych w Sudetach, szczególnie popularny wśród mieszkańców Wrocławia. Z tego powodu istnieje tu bardzo gęsta sieć szlaków, z których większość kieruje się na wierzchołek góry. Możemy tu wyróżnić:

żółty szlak przeł. Tąpadła-Ślęża-Wiezyca, będący najpopularniejszym szlakiem, który w okresie weekendów jest pełen ludzi
czerwony szlak Rozdroże Holtei’a-Ślęża-Sobótka, mniej uczęszczany szlak obejmujący liczne formy skalne m.in. Panna z Rybą, Dzik, Plasterki
niebieski szlak przeł.Tąpadła-Skalna-Ślęża-Źródło Klasztorne-Sobótka Górka, najrzadziej uczęszczany szlak, który prowadzi przez malownicze formacje w ZPK Skalna i Skalnej Perci
szlak archeologiczny Sobótka – Ślęża – Sobótka Strzeblów, oznaczony symbolem ślężańskiego 'niedźwiadka’ poprowadzony jest wzdłuż niebieskiego szlaku (do szczytu) i dalej szlakiem żółtym
ścieżka edukacyjna Przeł. pod Wieżycą – Źródło Anny – Przeł. pod Wieżycą, która poprowadzona jest wzdłuż żółtego szlaku od strony Wieżycy i zahacza o północno-wschodnią granicę rezerwatu
ścieżka edukacyjna Przeł. Tąpadła – Ślęża, poprowadzona wzdłuż żółtego szlaku od strony Tąpadły, gdzie umiejscowiono przystanek nr 5 (Ptaki Ślęży) i nr 6 (Szczyt Ślęży)

Wrażenia osobiste: Umiarkowane. Rezerwat jest jednym z większych na terenie Sudetów, obejmując szczytowe partie masywu z wieloma siedliskami o bogatej roślinności oraz bardzo reprezentatywne twory skalne. Niestety dużo uroku odbiera rezerwatowi bardzo silna presja turystyczna. Jest to jedno z najpopularniejszych miejsc w Sudetach na weekendowe wypady, gdzie tabuny ludzi gromadnie idą rozpalić ognisko i zjeść kiełbaskę na szczycie. Istnieje tu liczna zabudowa, która całkowicie zabija urok tego miejsca, rozpoczynając od kościoła a kończąc na wieży RTV. Kilka lat temu rozpoczęto instalować kolejne elementy religijne w postaci drogi krzyżowej. Działania takie tylko obierają uroku temu miejscu, które od wieków było symbolem słowiańskich wierzeń. Jedynym pocieszeniem jest to, że większość „niedzielnych turystów” idzie jednym szlakiem, który przypomina bardziej drogę (żółty szlak z przełęczy Tąpadła). Dla osób, które mimo wszystko chcą zdobyć Ślężę ale wolą omijać tłoki, polecam niebieski szlak, który wiedzie przez Zespół Przyrodniczo-Krajobrazy Skalna oraz bardzo malowniczą Skalną Perć (mało znany fragment rezerwatu).

Informacje praktyczne:

do samego rezerwatu nie ma poprowadzonej drogi umożliwiającej dojazd autem, jednak ze względu na dużą popularność góry, istnieje wiele parkingów naokoło, z czego najpopularniejsze to parking na przeł. Tąpadła i parking przy Kamiennym Siodle (w pobliżu Wieżycy)
ze względu na ogromną popularność góry, nie zaleca się organizowania wycieczki w weekendy oraz święta albowiem szczyt jest wtedy bardzo oblegany. Dotyczy to w szczególności majówki oraz weekendów wakacyjnych. Najlepszymi terminami są dni robocze poza wakacjami i długimi weekendami
jak już wcześniej wspomniano, do najbardziej obleganych należy żółty szlak. Osobiście zalecam podejście na górę niebieskim szlakiem z przeł. Tąpadła, którym zwiedzimy ZPK Skalna i Skalną Perć a na samym szlaku spotkamy niewiele osób. Jest to trasa mało popularna, nawet w weekend
w bezpośredniej bliskości zlokalizowane są dwa pozostałe rezerwaty (Łąka Sulistrowicka, Góra Radunia), zespół przyrodniczo-krajobrazowy Skalna oraz seria użytków ekologicznych chroniących stanowiska paproci serpentynowych.
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: brak, teren nie należy do miejsc o bogatej szacie roślinnej. Głównymi atrakcjami są formy skalne i wysokie walory krajobrazowe. Polecić mogę zwiedzanie góry jesienią, gdy przebarwiają się liście i późną wiosną, gdy runo obfituje w kwitnące wtedy gatunki roślin