Jaskinia Niedźwiedzia cz.1
28 stycznia 2021Jaskinia Niedźwiedzia należy do największych i najpiękniejszych polskich jaskiń, która słynie ze znalezisk prehistorycznych stworzeń oraz licznych kolonii nietoperzy. Oprócz samej jaskini teren rezerwatu obejmuje cenne siedliska lasów bukowych oraz górnoreglowej świerczyny. Miejsce bardzo bogate w liczne storczyki oraz gatunki roślin karpackich, niespotykanych nigdzie indziej w Sudetach.
Typ ochrony: geologiczny
Data utworzenia: 1977
Powierzchnia: 233,4 ha (przed 02.01.2023 r. – 89,05 ha)
Powiat: Kłodzki
Gmina: Stronie Śląskie
Nadleśnictwo: Lądek Zdrój
Położenie: Rezerwat znajduje się w Masywie Śnieżnika, na terenie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego, w górnej części Doliny Kleśnicy na wysokości 725-990 m n.p.m. Sama jaskinia obejmuje zachodnie i północno-zachodnie zbocza góry Stroma (1166 m n.p.m.). Pierwotnie obszar okalał dwa nieczynne kamieniołomy, z których tylko jeden był objęty ochroną. Rezerwat przynależy do nadleśnictwa Lądek Zdrój, przed powiększeniem obejmował obręby leśne 270d-f, 302b-c, 303a-g, 304a-i, 305a-f, 312d-g, 313a-hi 314a-d,l. W dniu 02.01.2023 r. nastąpiło powiększenie rezerwatu. Po powiększeniu tereny chronione rozciągają się od kamieniołomu Kletno I po granicę sąsiedniego rezerwatu Śnieżnik Kłodzki, obejmując głównie lewobrzeżne stoki potoku Kleśnicy aż po szczytowe partie Stromej. Oprócz wcześniej wymienionych oddziałów, ochroną objęto oddział leśny 1a, 297-301, 306-307 i 311a-c. Do tego na prawobrzeżnej części doliny powołano otulinę o powierzchni 130,3 ha obejmującej oddziały 315-317, 335-337.
Opisy powiększonego fragmentu znajdują się w osobnych artykułach:
Budowa: Dzięki procesom górotwórczym i zlodowaceniom, występuje tu dość zróżnicowana budowa geologiczna oraz ukształtowanie. Całość obejmuje dolne partie doliny Kleśnicy, a powyżej 900 m n.p.m. rezerwat rozpościera się na zachodnie stoki Stromej (1167 m n.p.m.) po jej szczyt i dalej aż do granic sąsiedniego rezerwatu Śnieżnik Kłodzki. Różnice wysokości w nowych granicach wynoszą niemal 480 metrów, gdzie najniższy punkt zlokalizowany jest na poziomie około 740 m n.p.m. (wejście do rezerwatu od strony Kletna), podczas gdy najwyższy punkt znajduje się obecnie na styku niebieskiego szlaku turystycznego z rezerwatem Śnieżnik Kłodzki na wysokości 1216 m n.p.m. Stoki Stromej tworzą mocno opadające zbocza z licznymi wychodniami skalnymi. Wraz ze stokami sąsiedniego Żmijowca kształtują wąską i głęboką dolinę określaną w górnej części jako Gęsia Gardziel (niem. Gänsegurgel). Ta wąska dolinka nie ma określonego początku, jednak na większości map można przyjąć, że za jej początek uznaje się miejsce po mostku na Kleśnicy (obecnie zniszczony) na wysokości ok. 850 m n.p.m. Występuje tu naturalny bród. Powyżej tego miejsca potok Kleśnica nabiera wybitnie górskiego charakteru. Koryto potoku jest tutaj wąskie z bardzo licznymi progami i zalegającym rumoszem skalnym. Takie ukształtowanie jest efektem erozji dennej. Samą Gęsia Gardziel cechuje wysoka naturalność, gdzie duże stromizny spowodowały liczne osunięcia ziemi odsłaniające okoliczne skały. Na wysokości około 1050 m n.p.m. rzeźba jest szczególnie bogata w postaci zbiegających się kilkunastu rynien będących efektem spływów i erozji.
Największą powierzchnię na terenie rezerwatu zajmują łupki łyszczykowe i paragnejsy określane jako struktury zachodniosudeckie (mimo położenia geograficznego w Sudetach Wschodnich) przynależne do metamorfiku lądecko-śnieżnickiego. Budują one stoki zachodnie opadające do Kleśnicy oraz wciskają się niewielkim pasem pomiędzy dwa wyrobiska kamieniołomów Kletno I i Kletno II. Na stokach Stromej występują staropaleozoiczne kwarcyty i łupki kwarcytowe formacji strońskiej. Jednak najważniejszymi skałami, dzięki którymi powstały tutejsze jaskinie, są marmury kalcytowe i dolomitowe starszego paleozoiku, występujące w postaci soczew. Tworzą one wschodnie stoki opadające do doliny Kleśnicy oraz występują w postaci dwóch złóż po zachodniej stronie. Złoża te zostały w dużej mierze wyeksploatowane czego pozostałością są dwa kamieniołomy. Bogactwo skał wapiennych spowodowała, iż bardzo liczne są tutaj zjawiska krasowe, dzięki którym powstały liczne, ponory, wywierzyska, szczeliny, rzeźby skalne oraz rzecz jasna jaskinie, w tym najważniejsza Jaskinia Niedźwiedzia, która została odkryta w 1966 r. Oprócz niej na terenie rezerwatu występuje:
- Jaskinia Miniaturka
- Jaskinia Sądejowa Szczelina
- Jaskinia Dudnisko
- Jaskinia Biały Kamień
Dzięki bogactwu minerałów działały tutaj liczne kopalnie, głównie marmuru i wapienia. Na północ od rezerwatu istniała kopalnia uranu, która nazwę swą zawdzięcza tym, iż w czasie swojej wielowiekowej działalności przez kilka lat XX wieku wydobywano tutaj radioaktywny uran. Obecnie jest to chronione stanowisko dokumentacyjnie „Sztolnia nr. 18 w Podziemnej Tracie Turystyczno-Edukacyjnej w Starej Kopalni Uranu w Kletnie”.
Do najważniejszych tworów geologicznych, głównie ze względów botanicznych, należy skała Pulinka, jest to mało znana formacja skalna położona w górnej części nieczynnego wyrobiska określanego jako kamieniołom Kletno II, na wysokości około 870 m n.p.m. Skała zbudowana ze skał wapienia krystalicznego starszego paleozoiku w obrębie którego występują kalcytowe szczotki i żyły fluorytu. Sama skała składa się z kilku mniejszych wychodni o ekspozycji południowo-zachodniej z bardzo bogatą rzeźbą, najwyższe ściany mierzą około 20-25 m wysokości, gdzie występuje bogata rzeźba. U podnóża zalega liczny rumosz skalny, którego część opadają znacznie niżej po stromym zboczu aż na dno kamieniołomu. Za czasów administracji niemieckiej, twór nazywany był Haustein. Obecnie funkcjonuje nowa nazwa, Pulinka, która została nadana na cześć Mariana Puliny, profesora Uniwersytetu Śląskiego. Osoba bardzo zasłużona dla polskiej nauki, był to wysokiej klasy geograf, grotołaz, legenda wrocławskiej i polskiej speleologii. Sama skała jest niestety niewidoczna przez większą część roku, szczególnie z dołu, z powodu gęstej roślinności oraz zadrzewień. Ze względu na wysoką bioróżnorodność oraz występowanie wielu unikatowych gatunków, skałka nie jest udostępniona do zwiedzania oraz nie prowadzi do niej szlak lub ścieżka dydaktyczna. Prawdopodobnie Pulinka była dawniej chroniona jako pomnik przyrody pod nazwą Skała Wapienna (powołany w 1982 r. decyzją nr 7140/617/82). Więcej informacji w dalszej części opisu, w dziale „Inne”
Flora: Bardzo bogata ze względu na zróżnicowane podłoże i ukształtowanie terenu. Pomimo iż rezerwat utworzono głównie dla zjawisk krasowych, flora rezerwatu jest bogata i należy do jednych z najbardziej wartościowych wśród dolnośląskich rezerwatów przyrody. Odnotowano tu 282 gatunki roślin naczyniowych, w tym kilkanaście objętych ochroną oraz kilka mające swoje sudeckie stanowiska wyłącznie na terenie rezerwatu. Do największych powierzchniowo zbiorowisk leśnych należy naturalny, dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy (Abieti-Piceetunn montanum) ze stanowiskami sudeckiej odmiany świerka a także jodły, modrzewia oraz buka i jawora. Świerk sudecki jest bardzo rzadki, ginący w skali całego pasma Sudetów. Oprócz rezerwatu Jaskinia Niedźwiedzia, można go podziwiać w sąsiednich rezerwatach (Nowa Morawa i Puszcza Śnieżnej Białki). Runo leśne pokrywa gruba warstwa igliwia i liści, pomiędzy którymi rosną licznie borówka czarna, paprocie, barwinek pospolity, bluszcz pospolity, widłak wroniec i widłak jałowcowaty, marzanka wonna, arnika górska, szarota norweska, wawrzynek wilczełyko oraz leśne gatunki traw.
Obok lasów świerkowych zachowała się tutaj żyzna buczyna w 2 zespołach. Większą powierzchnię zajmuje żyzna buczyna sudecka (Dentario enneaphylli-Fagetum) z bogatym runem leśnym. Drzewostan jest niemal jednogatunkowy składający się z dorodnych okazów buka z niewielką domieszką świerka, jodły, jaworu i brzozy brodawkowatej. Runo leśne należy do bardzo bogatych, gdzie stwierdzono wiele rzadkich lub chronionych roślin m.in. wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, przylaszczka pospolita, czworolist pospolity, tojad sudecki, gnieźnik leśny, buławnik wielkokwiatowy, podkolan biały, pierwiosnek wyniosły, lilia złotogłów, żywiec bulwkowaty, kostrzewa leśna, zawilec gajowy i kokoryczka wonna. Licznie występuje żywiec dziewięciolistny, miesiącznica trwała i przytulia wonna, tworzące duże powierzchniowo kobierce. W wilgotniejszych fragmentach spotyka się kępy czosnku niedźwiedziego, śnieżyczki przebiśnieg i ziarnopłonu wiosennego a także łuskiewnika różowego i gnieźnika leśnego. Żyzna buczyna występuje głównie w dolnej części doliny oraz naokoło nieczynnych kamieniołomów. Drugim zespołem jest górska buczyna eutroficzna (Mercuriali perennis-Fagetum sylvaticae) występująca na żyznych glebach z dużym udziałem węglanu wapnia oraz próchnicy typu mull. Oprócz buka, w drzewostanie notowany jest także jesion wyniosły, klon jawor, lipa drobnolistna oraz świerk pospolity i jodła pospolita. Runo leśne jest bogate, gdzie wśród roślin charakterystycznych można spotkać takie gatunki jak czosnaczek pospolity, kruszczyk szerokolistny i szczyr trwały.
Drugi wariant to uboższa kwaśna buczyna górska (Luzulo nemorosae-Fagetum), rosnąca na skalistych zboczach o płytkiej i ubogiej glebie. Drzewostan składa się niemal wyłącznie z buków oraz niewielkiego udziału świerka pospolitego, będącego efektem dawnych nasadzeń. Jej runo jest stosunkowo ubogie, mające najczęściej postać trawiasto-mszystą i składające się głównie z mchów, paproci wietlicy samczej i nerecznicy oraz pospolitych taksonów typowych dla acydofilnych górskich buczyn jak kosmatka gajowa, borówka czarna, wrzos zwyczajny, przenęt purpurowy, siódmaczek leśny, starzec Fuchsa oraz liczne mchy i wątrobowce. Z gatunków chronionych występuje tu widłak jałowcowaty i wroniec widlasty. Buczyny w obrębie rezerwatu, szczególnie te w bardziej niedostępnych częściach rezerwatu, sklasyfikowano, jako bardzo dobre i doskonałe, jeśli chodzi o ich stan. Przypuszcza się, że przy dalszym braku użytkowania, z czasem nastąpi ich samoistna renaturalizacja mająca cechy lasu naturalnego (puszczańskiego).
Na dolomitowych ścianach i wychodniach skalnych notowane są zbiorowiska roślin naskalnych Potentilletalia caulescentis z bogatą populacją zanokcicy zielonej, zanokcicy murowej i paprotnicy kruchej. Siedlisko stwierdzono m.in. na ścianach nieczynnego kamieniołomu Kletno II, gdzie graniczą lub tworzą mozaikę z innymi zbiorowiskami muraw naskalnych i nawapiennymi murawami wysokogórskimi. Siedlisko wyrasta na cienkiej warstwie próchnicy i glebie typu inicjalnego litosolu zalegających w szczelinach skalnych, gdzie roślinność czerpie wodę wyłącznie opadową oraz ze zbierającej się porannej rosy. W górnej części kamieniołomu wytworzyły się niewielkie płaty określane jako naturalne murawy wysokogórskie na podłożu wapiennym z klasy Seslerietea variae. Jest to unikatowe siedlisko w skali Sudetów, notowane w Sudetach Wschodnich tylko tutaj, gdzie występuje kilka gatunków znanych na Dolnym Śląsku wyłącznie ze skały Pulinka położonej ponad wyrobiskiem nieczynnego kamieniołomu Kletno II. Na wierzchowinie skały stwierdzono m.in. rzadkie lub chronione gatunku jak czosnek skalny, widłak jałowcowaty, kruszczyk rdzawoczerwony a także gatunki unikatowe, występujące w Sudetach wyłącznie tutaj: driakiew lśniąca, kostrzewa bruzdkowana, przytulia nierównolistna i sesleria tatrzańska.
Kolejnym siedliskiem nieleśnym występującym na ścianach skalnych nieczynnych kamieniołomów są skały wapienne i neutrofilne z roślinnością pionierską (Alysso-Sedion) sklasyfikowane jako zespół skalnicy trójpalczastej i wiechliny spłaszczonej (Saxifrago-Poetum compressae). Jest to ekosystem krótkotrwały z natury, który porasta nagie półki skalne, piargi i utrwalony rumosz skalny. W ciągu kilku-kilkunastu lat ulegają stopniowej sukcesji, zarastając wyższą roślinnością, głównie trawami i bylinami a następnie krzewami, tworząc zarośla typowe dla miejsc pokopalnianych. Roślinność pionierska notowana na niemal nagich i pozbawionych podłoża wapiennych ścianach kamieniołomów nie jest zagrożona z powodu sukcesji leśnej albowiem występuje w skrajnym środowisku uniemożliwiającym wzrost innym gatunkom roślin. W siedlisku tym notowanych jest kilka charakterystycznych gatunków m.in. czosnek skalny, skalnica trójpalczasta, wiechlina spłaszczona, czyścica drobnokwiatowa i zanokcica murowa a także bardzo rzadka rogownica drobna (jedyne stanowisko w Sudetach). U podnóża skał stwierdzono niewielkie fragmenty zbiorowiska piargów wapiennych (Thlaspietalia rotundifolii) określane w systemie Natura 2000 jako podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne (8160). Są to drobne płaty tworzone przez zwały rumoszu wapiennego i dolomitowego u podstawy skał, przez co są one częściowo ocienione i wilgotne. W efekcie gromadząca się tam woda daje odpowiednie warunki do rozwoju roślinności pionierskiej w skład której wchodzi m.in. zachyłka Roberta, paprotnica krucha, fiołek kosmaty i kłosownica pierzasta. Siedlisko to jest bardzo rzadkie w Sudetach, stąd płat na terenie rezerwatu jest szczególnie ważny dla zachowania bioróżnorodności siedliskowej w tej części kraju.
W miejscach źródliskowych oraz wzdłuż potoków w miejscach o dobrym dostępnie światła utworzyły się cenne wysokogórskie ziołorośla i traworośla z klasy Betulo-Adenostyletea, charakteryzujące się obecnością okazałych bylin dwuliściennych i wysokich traw, często z udziałem niższych krzewów. Występują głównie w niższych partiach regla dolnego, gdzie spływająca woda utworzyła żyzne i wilgotne podłoże. Licznie notowane są tutaj gatunki rzadkie lub występujące wyłącznie w górach, m.in. jaskier platanolistny, szczaw górski, bodziszek leśny, zerwa kłosowa, starzec gajowy, trzcinnik leśny a także chroniona ostróżka wyniosła (jedno z 2-3 znanych obecnie stanowisk w Sudetach) i rzadka rzeżucha gorzka Opiza. Poza obrębem rezerwatu ziołorośla przechodzą stopniowo w łopuszyny oraz bogate gatunkowo wilgotne łąki kośne.
Warto dodać, że w pobliżu Jaskini Niedźwiedziej odnaleziono stanowisko storczyka kukawki. Jest to obecnie jedyne znane miejsce na Dolnym Śląsku, gdzie rośnie ten gatunek storczyka. Pierwotnie występował w całym paśmie Sudetów na kilkunastu stanowiskach, niestety w XX wieku wyginął na nich wszystkich. Istnieją przypuszczenia, że zachowały się pojedyncze stanowiska w Górach Kaczawskich, jednak brak oficjalnych doniesień na ten temat. Podsumowując teren rezerwatu i jego najbliższej okolicy stanowi jedno z najbogatszych florystycznie miejsc w całych Sudetach, gdzie wiele gatunków ma tu swoje jedyne znane stanowiska w Sudetach, Sudetach Wschodnich lub województwie. Wśród najcenniejszych roślin warto wymienić:
- Driakiew lśniąca, gatunek wysokogórski stwierdzony w Sudetach tylko w obrębie rezerwatu na skale Pulinka, gdzie stwierdzono występowanie około 100 kęp (zależnie od sezonu) porastających odsłonięte i nasłonecznione fragmenty wychodnie skalne.
- Fiołek dwukwiatowy, bardzo rzadki gatunek na terenie Sudetów, którego można spotkać nielicznie w widnych i wilgotnych miejscach wzdłuż potoków oraz rowów melioracyjnych.
- Kostrzewa bruzdkowana, mało znany gatunek kostrzewy, który występuje na ścianach nieczynnego kamieniołomu. Jest to jedyne znane stanowisko w obrębie Sudetów.
- Kruszczyk rdzawoczerwony, skrajnie rzadki w Sudetach gatunek storczyka, który w rezerwacie posiada jedno stanowisko w niedostępnym dla turystów fragmencie buczyn okalającym od północy i wschodu nieczynny kamieniołom. Populacja liczy kilkanaście kwitnących osobników i 3-4 razy tyle pędów wegetatywnych
- Kukułka Fuchsa, najpospolitszy gatunek storczyka, rosnący na terenach otwartych rezerwatu, w tym licznie przy ubitej drodze w kierunku jaskini, gdzie występuje wraz z innymi łąkowymi taksonami roślin. Liczbę kwitnących osobników ocenia się na kilka tysięcy sztuk.
- Ostróżka wyniosła, wybitnie dekoracyjny gatunek o wysokich kwiatostanach, występujący na brzegach potoków i w górskich ziołoroślach. Na terenie rezerwatu posiada jedno z ostatnich znanych stanowisk w Sudetach.
- Przytulia nierównolistna, w polskich Sudetach rośnie tylko w Dolinie Kleśnicy na murawie porastającej skałę Pulinka ponad ścianami kamieniołomu.
- Rzeżucha gorzka Opiza, odmiana notowana tylko w wyższych położeniach górskich, gdzie porasta brzegi strumieni oraz miejsca źródliskowe. Stanowisko w rezerwacie jest jednym z zaledwie kilku w Sudetach.
- Sesleria tatrzańska, gatunek wysokogórski stwierdzony w Sudetach tylko w obrębie rezerwatu na skałach Pulinka, gdzie na tamtejszych skałach rośnie kilkaset kęp (zależnie od sezonu).
- Tojad sudecki, rzadki gatunek mający kilka stanowisk poza szlakami w górnej części rezerwatu w ekosystemie określanym, jako monokultury świerka na siedliskach buczyn.
- Wyblin jednolistny, skrajnie rzadki gatunek, który obecnie w Sudetach znany jest z jednego stanowiska liczącego kilkanaście osobników w dolinie potoku Kleśnica. Brak jest obecnie aktualnych danych czy populacja dalej występuje na tym obszarze.
- Żłobik koralowy, niewielki gatunek storczyka występującego w nawapiennych buczynach. Na Dolnym Śląsku jest bardzo rzadki, znany zaledwie z kilkunastu stanowisk, z czego jedno zlokalizowane jest w rezerwacie powyżej jaskini.
Grzyby: Mykoflora rezerwatu nie została nigdy dokładnie przebadana. Ze względu na górski charakter terenu, liczne cieki wodne zapewniające wilgoć nawet w największe susze, duża ilość butwiejącego drewna oraz dobrze zachowane buczyny na wapiennym podłożu sprawiają, że występują tutaj bardzo licznie rzadkie i ciekawe gatunki grzybów. Do najważniejszych należy chroniona soplówka bukowa oraz potencjalnie zagrożony wymarciem maczuźnik bojowy.
Fauna: Bogata. Podobnie jak w przypadku flory, rezerwat został powołany dla ochrony jaskiń, jednak stanowi on ważną ostoję dla dzikiej zwierzyny. Dzięki pierwotnemu i dzikiemu charakterowi lasów okalających jaskinię, występuje tutaj mnogość gatunków.
Bardzo liczne są ssaki, reprezentowane przez dziki, jelenie, sarny, muflony, borsuki, lisy, gronostaje. Żyją tutaj zagrożone wyginięciem nadrzewne gryzonie popielice i orzesznice. Dzięki mnogości jaskiń i szczelin bardzo bogata jest rodzina nietoperzy, będąca reprezentowana przez podkowca małego, mopka, nocka dużego, nocka Bechsteina, nocka orzęsionego, mroczka pozłocistego czy nocka orzęsionego, którego zimująca populacja dochodzi do 600 osobników. Cechą unikalną na skalę regionu są stada kozic odwiedzające rezerwat. W latach 90. na terenie Masywu Śnieżnika odnotowano ślady bytowania niedźwiedzia brunatnego, który był jednak jednorazowym epizodem. Prawdopodobnie przywędrował z Karpat.
W wodach płynących przez dolinę licznie występują pstrągi potokowe, głowacze i minogi strumieniowe. Wiosną skrzek składają okoliczne płazy, m.in. salamandra plamista, traszki, żaby brunatne, ropuchy. Awifauna jest reprezentowana przez skrajnie rzadkiego głuszca a także liczne dzięcioły, jarząbka, bociana czarnego, puchacza, czeczotkę, mysikrólika, drozda, sójkę czy pluszcza.
Jaskinia: Jedna z najbardziej unikatowych jaskiń w skali kraju i całej Europie. Składa się z licznych korytarzy i odnóg, które łącznie mają ponad 3,5 km i rozłożone są na trzech poziomach. Występują tu liczne zjawiska krasowe od niezliczonej ilości stalaktytów, stalagmitów, po ogromne kolumny stalagnatów, misy martwicowe czy draperie naciekowe. Mimo rozmiarów jaskinia nie była znana do 1966 r., kiedy na wysokości ok. 800 m n.p.m. odkryto otwór wejściowy podczas eksploatacji wyrobiska „Kletno III” przez Bystrzyckie Zakłady Kamienia Budowlanego wydobywające w tej okolicy marmur metodą odkrywkową. W czasie pierwszych oględzin znaleziono liczne kości, co dla niemających naukowej wiedzy górników nasunęło myśl o zbiorowej mogile. W czasie badania jaskini odkryto w niej tysiące szkieletów prehistorycznych zwierząt z okresu plejstocenu m.in. lwa jaskiniowego, niedźwiedzia jaskiniowego, ślady bytowania hieny jaskiniowej. Sama jaskinia stanowi miejsce nocowania i zimowania kilku gatunków nietoperzy. W 2012 r. odkryto nowe partie, nazwane Salą Mastodonta. Obecnie trwają liczne prace badawcze i naukowe, które pozwolą na stworzenie licznej dokumentacji. W przyszłości, być może, nowe fragmenty jaskini zostaną udostępnione do zwiedzania. Sama jaskinia cechuje się bardzo stałym i niezmiennym mikroklimatem, którego najważniejszą cechą jest stała temperatura (ok. 4-6 °C), która utrzymuje się niezależnie od warunków panujących na zewnątrz (mroźna zima, upalne lato).
Przed wejściem do jaskini, utworzono pawilon, w którym można znaleźć liczne informacje o jaskini, modele plejstoceńskich zwierząt oraz ich szkielety.
Zagrożenia: Niewielkie. Pomimo że rezerwat jest bardzo licznie odwiedzany przez turystów (szacuje się, że nawet 100 tys. rocznie), którzy jednak poruszają się głównie do jaskini, omijając okoliczne lasy. Dzięki ukierunkowaniu w stronę najważniejszej atrakcji rezerwatu, przyroda ożywiona nie jest narażona na niepokojenie. Roślinność jest rzadko zrywana lub wykopywana a zwierzyna nie jest nękana czy przepłaszana przez głośno zachowujących się turystów. Najważniejsze składniki rezerwatowej flory ulokowane są poza szlakami, często na niedostępnych i mało znanych fragmentach. Wśród potencjalnych zagrożeń pochodzenia naturalnego można wymienić sukcesję leśną, która szczególnie niebezpieczna jest w przypadku skały Pulinki, gdzie występuje siedlisko cennych muraw. Ze względu na niskie położenie w obrębie piętra reglowego, okoliczne drzewa osiągają tutaj swoje naturalne rozmiary. Częściowo przysłaniają one skałę, co powoduje wycofywanie się roślin na wyżej położone fragmenty o nasłonecznionej wystawie. Podobna sytuacja występuje w nieckach kamieniołomów, gdzie postępuje sukcesja leśna, szczególnie widoczna w kamieniołomie Kletno I znajdującym się od 2023 r. w obrębie rezerwatu.
Sama Jaskinia Niedźwiedzia nie jest narażona na zniszczenie, jako że przestrzegane są tam rygorystyczne zasady zwiedzania. M.in. ograniczona liczba osób na jedno wejście, by ciepłota ludzkich organizmów zbytnio nie ogrzewała jaskini. Zbyt wysoka temperatura negatywnie wpłynęłaby na jej unikalny mikroklimat. Innym sposobem na ochronę jest opłata za robienie zdjęć, by ograniczyć ilość fleszy niepokojących nietoperze. Dodatkowo udostępniona jest tylko część korytarzy. Do pozostałych odcinków jaskini wstęp mają tylko naukowcy i osoby uprawnione, co ma znikomy wpływ na tamtejszy mikroklimat.
Inne: „Biała Marianna” to nazwa, nadana marmurom wydobywanym dawniej w rezerwacie na cześć Marianny Orańskiej. Księżnej wybitnie zasłużonej w historii Kotliny Kłodzkiej, która bardzo dbała o rozwój miast przy jednoczesnym zachowaniu racjonalnej gospodarki, która w znacznym stopniu oszczędziła unikalną przyrodę kotliny.
Plan Ochrony Środowiska gminy Stronie Śląskie podaje iż na terenie rezerwatu znajduje się pomnik przyrody nieożywionej „Skałka Wapienna”. Jest to ostaniec wapienia krystalicznego w obrębie, którego występują kalcytowe szczotki i żyły fluorytu. Skała ma być położona w dolinie Kleśnicy pomiędzy nieczynnymi kamieniołomami wapieni i dolomitów krystalicznych Kletno I i Kletno II. Niestety POŚ gminy jest jedynym źródłem podającym informacje o istnieniu takowej pomnikowej skały. Nie udało mi się znaleźć informacji o skale w żadnym innym źródle ani na żadnej mapie. Nie wiadomo czy obiekt dalej istnieje lub czy też został zniszczony w trakcie eksploatacji kamieniołomów. Być może ochrona pomnikowa została zniesiona w momencie powołania rezerwatu. Z dużą dozą prawdopodobieństwo owym pomnikiem mogła być skała Pulinka, która przed XXI w. nie posiadała nazwy. Jednak bez dodatkowych informacji ów pomnik przyrody jest na razie tylko tajemniczą ciekawostką.
Mimo iż rezerwat położony jest w prawdziwym zagłębiu turystycznym, nie istnieje tu gęsta sieć szlaków, które w większości omijają ten fragment Masywu Śnieżnika. Jedynym szlakiem jest żółty szlak prowadzący z Kletna na Halę pod Śnieżkiem, biegnący asfaltową drogą aż do budynku Jaskini Niedźwiedziej. Następnie biegnie on drogą leśną i na wysokości rozwidlenia dróg szlak skierowany jest na wąską, górską ścieżkę. Na trasie szlaku umieszczono także liczne tablice dydaktyczne o tutejszej przyrodzie i geologii regionu. Po powiększeniu rezerwatu w 2023, jego północną granicą biegnie niebieski szlak pieszy.
Wrażenia osobiste: Bardzo pozytywne. Jaskinia Niedźwiedzia jest jednym z najlepiej zachowanych rezerwatów pod względem florystycznym, gdzie tutejsza flora nie uległa pogorszeniu a wręcz polepszeniu. Specyficzne warunki klimatyczne, glebowe i środowiskowe panujące w dolinie spowodowały iż istnieje tu wiele rozmaitych siedlisk od żyznych buczyn, poprzez ziołorośla, murawy naskalne, torfowiska, młaki węglanowe oraz siedliska wodno-błotne. W niemal każdym miesiącu wegetacji można tu znaleźć rzadkie i ciekawe rośliny, które w dużej mierze rosną tuż przy szlakach, wyjątkiem są jedynie niektóre gatunki zasiedlające skałę Pulinka. Szczególnie efektowny jest lipiec, kiedy to cała dolina (także poza rezerwatem) rozkwita tysiącami kukułek Fuchsa. Jest to chyba najbogatsza sudecka populacja, która rozciąga się na przestrzeni 2-3 km wzdłuż doliny. Oprócz kukułki występuje tu bardzo wiele rzadkich roślin jak ostróżka, sesleria, driakiew, kruszczyki, tojady, rzeżuchy i gatunki wodno-błotne (te ostatnie występują w kamieniołomie). Aby w pełni poznać całą florę Jaskini Niedźwiedziej trzeba przyjechać przynajmniej kilka razy o różnych porach wegetacji. Warto także wybrać się do samej jaskini oraz wielu innych atrakcji przyrodniczych jakie oferuje nam Masyw Śnieżnika.
Informacje praktyczne:
- dobry dojazd, tuż przed rezerwatem znajdują się płatne parkingi lub w niewielkiej odległości także darmowe (głównie powyżej rezerwatu przy drodze w kierunku kopalni Uranu)
- teren o różnym stopniu trudności, szlak w kierunku pawilonu jest bardzo łatwy, poprowadzony po asfaltowej drodze, szlak niebieski (rowerowy) także jest stosunkowo łatwy. Jedynie żółty szlak ma charakter typowego szlaku górskiego poprowadzone po stromym zboczu na kamienistej drodze. Największe tłumy występują głównie na trasie parking-jaskinia, im dalej od jaskini tym mniej ludzi spotyka się na drodze
- rezerwat stanowi jeden z punktów na gęstej sieci szlaków jakie powstały w tym regonie Ziemi Kłodzkiej, które łączą Jaskinię z innymi atrakcjami turystycznymi jak Śnieżnik Kłodzki, Wodospad Wilczki, Żmijowiec, Trójmorski Wierch, Puszcza Śnieżnej Białki, kamieniołom Kletno I, Biała Marianna etc.
- w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu znajduje się nieczynne wyrobisko ogromnego kamieniołomu, które jest chronione od 2023 r. po powiększeniu rezerwatu. Posiada bardzo bogatą florę (kukułki, kukawki, skrzyp pstry, świetliki, wierzbówki etc.)
- najcenniejszy florystyczny element rezerwatu, czyli skała Pulinka, znajduje się poza szlakami i nie ma do niej poprowadzonej drogi. Ulokowana jest na północno-zachodnich ścianach kamieniołomu Kletno II (ten mniejszy kamieniołom, będący już w obrębie rezerwatu). Dojście po stromym zboczu porośniętym lasem bukowym, tylko na własną odpowiedzialność!
- najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: maj (czosnek, wiosenne geofity), czerwiec (sesleria, kukawka, rzeżucha gorzka Opiza, lilia złotogłów, gnieźnik, listera), lipiec (kruszczyki, kukułki, driakiew, ostróżka, tojad sudecki), cały sezon (jaskinia)