Krokusy w Górzyńcu

19 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Niezwykły, drobny rezerwat powołany dla ochrony śródleśnej polany stanowiącej jedno z kilku znanych stanowisk krokusów w polskiej części Sudetów. Mimo, że badania dowodzą o antropogenicznym pochodzeniu szafranowej populacji, obszar jest nieprzerwanie chroniony od ponad pół wieku. Oprócz krokusów rośnie tu wiele innych rzadkich lub chronionych roślin (arnika górska, podrzeń żebrowiec, wawrzynek wilczełyko).

Typ ochrony: florystyczny

Data utworzenia: 1962

Powierzchnia: 3,9 ha

Powiat: Jeleniogórski

Gmina: Stara Kamienica

Nadleśnictwo: Szklarska Poręba

Położenie i Budowa

Rezerwat znajduje się na północnym zboczu Grzbietu Wysokiego w paśmie Gór Izerskich w Sudetach Zachodnich, około 1,5 km na północ od Szklarskiej Poręby. Obszar położony jest w zakresie wysokości 620-650 m n.p.m. na przecięciu Drogi Rezerwatowej i Drogi na Kasztana, ta druga wyznacza jednocześnie południową granicę rezerwatu. Obszar obejmuje oddział leśny 189h w nadleśnictwie Szklarska Poręba.

Podłoże zbudowane jest z granitognejsów i skał metamorficznych. Całość należy do bloku karkonosko-izerskiego.

Flora

Roślinność jest umiarkowanie zróżnicowana, ogólnie w granicach rezerwatu stwierdzono występowanie około 171 gatunków roślin i 13 gatunków mchów, znaczną część stanowią gatunki łąkowe ograniczone do niewielkiej śródleśnej polanki o powierzchni 0,22 ha. Rezerwat powstał głównie dla ochrony jednej z ostatnich znanych populacji krokusa (szafranu) wiosennego w Sudetach.

Większość obszaru rezerwatu zarósł las mieszany, sklasyfikowany jako kwaśna buczyna górska (Luzulo luzuloidis-Fagetum) z bukiem i świerkiem jako gatunkami dominującymi oraz mniejszym udziałem innych drzew (brzoza brodawkowata, klon jawor). Runo leśne jest stosunkowo ubogie. Dominują w nim paprocie, trawy i liczne mchy. Głównym powodem wykształcenia się wariantu kwaśnego buczyny są tutejsze warunki siedliskowe. Stoki Gór Izerskich budują głównie kwaśne skały granitowe a tutejsza gleba jest uboga. Dodatkowo wcześniejsza gospodarka leśna oraz specyficzne warunki klimatyczne stworzyły siedlisko głównie dla gatunków preferujących takie warunki.

Zależnie od miejsca runo kwaśnej buczyny może charakteryzować się różnym stopniem rozwoju roślinności. W miejscach chłodnych z dużym udziałem świerka warstwa runa jest praktycznie naga z bardzo nielicznymi i pojedynczymi kępkami traw lub turzyc. W sąsiedztwie potoków wytworzył się wariant żyzny i wilgotny, gdzie w drzewostanie spotkać można klony jawory, natomiast runo leśne jest bogatsze w gatunki wilgociolubne (śledziennica naprzeciwlistna) lub nawiązujące składem do górskich ziołorośli. Kwaśna buczyna stanowi dominujące siedlisko lasów liściastych w regionie i jest fragmentarycznie spotykana niemal we wszystkich fragmentach Gór Izerskich.

Na niewielkich bezleśnych obszarach zachował się bardzo rzadko notowany płat sudeckiej łąki wszewłogowej (Meo-Festucetum), zbiorowiska znanego w Polsce tylko z Sudetów Zachodnich. Łąka ta słynie z licznej populacji krokusów wiosennych, głównego przedmiotu ochrony rezerwatu. Dodatkowo warto odnotować występowanie w siedlisku rzadkiej wszewłogi górskiej, która w Polsce notowana jest tylko z Sudetów. Oprócz krokusów na łące oraz ogólnie w całym rezerwacie notuje się wiele rzadkich i cennych roślin, m.in. arnika górska, goryczka trojeściowa, dziewięćsił bezłodygowy, wawrzynek wilczełyko, podrzeń żebrowiec, śledziennica naprzeciwlistna, kukułka plamista, orlik pospolity i fiołek trójbarwny a także ostrożeń dwubarwny, który jest ujęty na liście roślin zagrożonych w Karkonoszach i Górach Izerskich. Łąki wszewłogowe są siedliskiem bardzo rzadkim i zanikającym w całych Sudetach Zachodnich. Dawniej tworzyły rozległe murawy na stokach doliny Kamieńczyka, obecnie płat w rezerwacie jest ostatnim jaki zachował się do dnia dzisiejszego.

W najwilgotniejszych fragmentach występują niskoturzycowe torfowiska niskie i przejściowe (tzw. mszysto-turzycowe torfowiska darniowe) z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae. Samo siedlisko ograniczone jest do okolicy potoku w północnej części, gdzie podłoże charakteryzuje się bardzo wysokim stopniem uwilgocenia, najczęściej jest mocno przesycone wodą. Bogata i dobrze rozwinięta flora mszaków i torfowców reprezentowana jest m.in. przez takie gatunki jak torfowiec błotny, torfowiec nastroszony, płonnicz alpejski i płonnik pospolity. Z roślin wyższych stwierdzono m.in. starzec Fuchsa skrzyp leśny i wietlica samcza.

Na obszarze wykazano występowanie kilku gatunków rzadkich lub chronionych, należą do nich:

Arnika górska (Arnica montana), wieloletnia bylina osiągająca 20-60 cm wysokości. Wyróżnia się stosunkowo dużymi koszyczkami kwiatowymi w żółtych kolorach. Jest to rzadki gatunek, objęty ochroną ścisłą, umieszczony w kategorii VU (narażony na wyginięcie). Pojedyncze kępy spotykane są na śródleśnej murawie. Roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową.
Goryczka trojeściowa (Gentiana asclepiadea), stosunkowo duża bylina tworząca łukowato wygięte łodygi o wysokości do 80-100 cm, zakończone serią kwiatów w formie zrośniętego kielicha o ciemnolazurowej lub błękitnej barwie. Jest to gatunek rzadki, ograniczony w województwie wyłącznie do Sudetów Zachodnich, w tym do niewielkiej populacji w graniach rezerwatu. Od 2014 roku gatunek podlega ochronie częściowej, wcześniej w latach 2004-2014 objęty był ochroną ścisłą.
Podrzeń żebrowiec (Blechnum spicant), średniej wielkości paproć, tworząca rozetę 20-50 cm długości liści. Same liście są skórzaste, mające równowąskolancetowaty kształt o zaostrzonym końcu i zaostrzonej nasadzie. Występują w kwaśnych siedliskach lasów mieszanych i borów iglastych. Pojedyncze kępy można spotkać w rezerwacie jak i jego sąsiedztwie. Gatunek był objęty w Polsce od 1983 roku ścisłą ochroną gatunkową, jednak w 2014 roku został przeniesiony do ochrony częściowej.
Starzec Fuchsa, s.jajowaty (Senecio ovatus), duża bylina tworząca wzniesioną do 1,5 m wysokości łodygę zakończoną podbaldachem koszyczkowatych kwiatów w kolorze siarkowym lub siarkowożółtym. Jest to gatunek górski, pospolity w Sudetach ale bardzo rzadki na niżu. Występuje na terenach porębowych, wzdłuż szlaków oraz na obszarach źródliskowych i w pobliżu potoków.
Śledziennica naprzeciwlistna (Chrysosplenium oppositifoliu), drobna bylina tworząca rozległe kobierce o wysokości 10-15 cm. Wytwarza delikatną łodyżkę zakończoną kilkoma drobnymi, zielonożółtymi kwiatami pozbawionymi płatków. Cechą charakterystyczną, odróżniającą od drugiego gatunku, jest układ liści na łodydze, które są ułożone naprzeciwlegle. Gatunek w Polsce występuje jedynie na Pomorzu Zachodnim i w Sudetach, gdzie zasiedla bardzo wilgotne (podmokłe) gleby w śródleśnych źródliskach i na brzegach potoków.
Wiciokrzew czarny, suchokrzew czarny (Lonicera nigra), krzew osiągający w dogodnych warunkach do 2 m wysokości. Tworzy cienkie pędy zakończone dwukwiatowym kwiatostanem o kwiatach w kolorze białym lub różowobiałym. Późnym latem dojrzewają charakterystyczne czarne nibyjagody z niebieskim nalotem. Gatunek typowo górski, spotykany w widnych borach świerkowych i kwaśnych buczynach, a także na obrzeżach ziołorośli.
Wszewłoga górska (Meum athamanticum), zielna roślina osiągająca 30-50 cm, tworząca charakterystyczne, silnie pierzaste liście oraz baldachy złożone skupiające setki drobnych, białych kwiatów. Roślina wyróżnia się silnie korzennym zapachem. W Polsce rośnie niemal wyłącznie w Sudetach Zachodnich, gdzie spotkać ją można na górskich łąkach, w tym na śródleśnej polanie w rezerwacie.

Najważniejszym elementem rezerwatu jest oczywiście szafran wiosenny (Crocus vernus). W kraju szafrany uznawane za naturalny składnik polskiej flory występują na Podhalu (szafran spiski). Wszystkie pozostałe populacje mają niejednoznaczny status. Dotyczy to właśnie sudeckich populacji ostałych na kilku izolowanych stanowiskach w Karkonoszach i Górach Izerskich, w tym populacja chroniona w omawianym rezerwacie, która znana była już w 1811 roku. Nie tylko naturalność budzi kontrowersje ale nawet ich pozycja taksonomiczna jest przedmiotem dyskusji. Część badaczy klasyfikuje populację z rezerwatu jako szafran karpacki (C. heuffelianus) argumentując to budową roślin m.in. pręciki wyraźnie krótsze od słupka oraz rurkowato podwinięte brzegi liści (Szczęśniak 2023).

Krokusy najprawdopodobniej nie są naturalnym składnikiem tutejszych łąk i przywędrowały wraz z ludzkim osadnictwem, gdzie okoliczni mieszkańcy sadzili bulwy krokusów w przydomowych ogrodach. Te z czasem ulegały zdziczeniu i samorzutnie rozsiewały się po najbliższej okolicy. Jednak istnienie stabilnych i licznych populacji od ponad dwóch wieków, świadczy o pełnej aklimatyzacji do panujących tutaj ciężkich, górskich warunków.

Liczbę kwitnących egzemplarzy szacuje się na około tysiąc, z tablicy informacyjnej ustawionej przed rezerwatem, można wyczytać, że w 1999 roku naliczono 1350 osobników, z czego zdecydowana większość stanowiły okazy kwitnące. Obecnie populacja jest znacznie skromniejsza (250 osobników – 2012 rok, 150 kwitnących osobników – 2023 rok). Istnieją podejrzenia, że szafran wiosenny mógł być w przeszłości znacznie częstszym elementem łąk w Sudetach Zachodnich. Obecna populacja na niewielkim skrawku śródleśnej łąki może być pozostałością po dawniej rozciągających się w tej okolicy rozległych powierzchniach pastwisk, łąk i nieużytków.

Fauna

Obecnie nie ma sporządzonej dokładnej inwentaryzacji tutejszej fauny. Rezerwat położony jest w ogromnym kompleksie leśnym oraz jest na tyle mały iż spotykane tam zwierzęta stanowią raczej tymczasowych gości aniżeli stały element. Śródleśna polana jest miejscem, które często odwiedzają zarówno duże ssaki jak i okoliczna ornitofauna.

Zagrożenia

Umiarkowane pod warunkiem regularnych zabiegów pielęgnacyjnych w obrębie rezerwatu. Do największych zagrożeń należy zarastanie łąk przez młody podrost drzew i krzewów oraz ekspansywniejsze gatunki traw. Górskie łąki są szczególnie zagrożone przez naturalną sukcesję leśną. Powstały one głównie dzięki ekstensywnemu wypasowi owiec, który był bardzo rozpowszechniony przed epoką uprzemysłowienia rolnictwa. W dzisiejszych czasach owce nie są wypasane w Górach Izerskich, ten rodzaj hodowli ostał się głównie na Podhalu i w Bieszczadach, gdzie stanowi ważny element ochrony biotopów łąkowych. Dzięki temu szafran spiski jest na Podhalu w miarę częstym akcentem (w Dolinie Chochołowskiej łany krokusów liczą setki tysięcy kwitnących egzemplarzy).

Drugim zagrożeniem może być wzmożony ruch turystyczny. W rezerwacie jest wyraźnie wytyczona ścieżka do zwiedzania, ograniczona płotkiem, jednak niektórzy „miłośnicy” roślin zechcą przejść przez płot dla lepszych widoków lub lepszego ujęcia i mogą podeptać wyrastające z ziemi krokusy oraz uszkodzić młode pędy innych chronionych geofitów, które w tym okresie są dopiero w pączkach, łatwych do przeoczenia i zdeptania. Krokusy w Górzyńcu są jedynym rezerwatem w najbliższej okolicy, zlokalizowanym obok dwóch dużych ośrodków turystycznych (Szklarska Poręba i Świeradów Zdrój). Może to powodować wzmożony ruch, szczególnie w okresie kwitnienia krokusów. Widowisko to jest stosunkowo dobrze znane w tej części Sudetów i zachęca wiele osób do zwiedzania rezerwatu.

Rezerwat jest jednym z niewielu, gdzie wdrażane są regularne zadania ochrony czynnej, polegającej m.in. na zatrzymaniu sukcesji naturalnej poprzez wykaszanie powierzchni łąkowej, która to ma nie tylko usunąć podrost drzew ale także poprawić warunki świetlne. Poprawa i zwiększenie dostępu światła dotyczy pasów łąki graniczących z lasem, gdzie prowadzone jest usunięcie drzew iglastych i niektórych liściastych w pasie o szerokości do ok. 20 m wokół powierzchni łąkowej i w jej obrębie oraz cięcia pielęgnacyjne większych gałęzi drzew liściastych zwisających nad powierzchnią łąkową. Wszystko to ma zapewnić jak najbardziej optymalne warunki do rozwoju roślinności łąkowej.

Pomimo objęcia terenu ochroną rezerwatową populacja krokusa systematycznie maleje. Ma to związek z brakiem prowadzenia odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych we wcześniejszych latach. Śródleśna polana jest zacieniana przez drzewa, które systematycznie wkraczały na łąkę zmniejszając jej areał oraz tworząc grubą warstwę z opadłych liści. W efekcie liczba krokusów spadła 10-krotnie w ciągu 24 lat, z 1350 osobników w 1999 r. do zaledwie 150 w 2023 r. (Szczęśniak 2023). Ważnym elementem jest izolacja genetyczna. Krokusy rosną na niewielkiej polance, odizolowane od dziesiątek lat od innych populacji. Wszystkie te czynniki powodują stopniowe zmniejszanie się ilości kwitnących krokusów.

Inne

Teren posiada niewielkie zagospodarowanie turystyczne w postaci mostu-kładki rozciągającej się nad polaną, która ma zabezpieczać krokusy przed rozdeptywaniem. Oprócz tego zamontowano także tablice dydaktyczne. Co dziwne, nie prowadzi tutaj żaden szlak turystyczny ani ścieżka dydaktyczna.

Informacje praktyczne:

brak dojazdu, rezerwat leży w środku lasu, gdzie dojść można tylko pieszo lub dojechać na rowerze.
w pobliżu przebiega Droga Sudecka, skąd prowadzi kilka leśnych dróg, m.in. z parkingu przy Skale Teściowej czy parkingu przy Zakręcie Śmierci. Należy pamiętać, że oba parkingi leżą znacznie wyżej od rezerwatu, różnica wysokości wynosi około 250 m, należy mieć to na uwadze albowiem najważniejszy element rezerwatu (krokusy) kwitną wczesną wiosną, kiedy to leśne drogi są często pokryte błotem lub nawet lodem
w bezpośredniej bliskości nie ma rezerwatów przyrody, najbliższy to rezerwat Torfowiska Doliny Izery położony w sercu Gór Izerskich, kilkanaście km na zachód. Poza tym w niedalekiej odległości zlokalizowany jest Karkonoski Park Narodowy, w tym jego enklawa Wodospad Szklarki
ze względu na specyfikę gór zbudowanych z granitu, są one bardzo bogate w przeróżne formacje skalne ale ubogie w przyrodę ożywioną. W pobliżu rezerwatu występuje wiele ciekawych lub wręcz imponujących skał jak formacje przy Sudeckiej Drodze (Skała Teściowej, Skała Synowa), przy żółtym szlaku (Czerwone Skałki, Dzwonnica, Kozie Skały), punkt widokowy na Wysokim Kamieniu i Zbójeckie Skały przy czarnym szlaku
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (krokusy), czerwiec (arnika, storczyki, wszewłoga), jesień (przebarwiające się liście, grzyby).