Lasy Doliny Strzegomki

9 kwietnia 2025 Wyłączono przez admin

Jest to jeden z pierwszych rezerwatów przyrody, jakie powstały po najdłuższej przerwie w historii powoływania rezerwatów w województwie. Wszystko związane było z obchodami 100-lecia Lasów Państwowych, które to zechciały uczcić rocznicę w postaci powołania kilkuset rezerwatów w całej Polsce. Sam rezerwat obejmuje jedną z największych krajowych populacji śnieżycy wiosennej rosnącej w dojrzałym i dobrze wykształconym grądzie. Cała ta roślinność występuje w malowniczej dolinie silnie meandrującej rzeki Strzegomki na styku Sudetów i Niziny Śląskiej.

Typ ochrony: rezerwat przyrody

Data utworzenia: 2025

Powierzchnia: 75,54 ha

Powiat: Świdnicki

Gmina: Żarów

Nadleśnictwo: Świdnica

Położenie i Budowa

Rezerwat położony jest na Przedgórzu Sudeckim, w południowo-zachodnim fragmencie Wzgórz Strzegomskich. Obejmuje fragment doliny potoku Strzegomka o długości około 2 km, na odcinku pomiędzy miejscowościami Kruków i Pyszczyn (gmina Żarów, powiat świdnicki). Całość stanowi oddziały leśne 11 a, 12 j-k, 13 a-d,f, 15 a-i, 16 a-g nadleśnictwa Świdnica. Dodatkowo wytyczono otulinę w oddziałach 11 i 12.

Omawiany tu południowy fragment mezoregionu Wzgórz Strzegomskich zbudowany jest ze skał metamorficznych i granitu, których pokrywę tworzą utwory pylaste. Wykształciły się tu urodzajne gleby pszenno-buraczane, które w samej dolinie zostały dodatkowo pokryte żyznymi madami i glebami gliniastymi.

Rzeczka Strzegomka zwana także Strzygłowską Wodą ma swój początek w zachodniej części Gór Wałbrzyskich, gdzie obszar źródliskowy znajduje się na stokach Łysicy (600 m. n.p.m.) na wysokości ok. 600 m. n.p.m. Początkowo skromny potok, stopniowo rozszerza swoje koryto i przepływa przez Pogórze Bolkowsko-Wałbrzyskie, a następnie przez Przedgórze Sudeckie. W regionie tym rzeka przepływa przez płaskie fragmenty. Strzegomka zachowała w stosunkowo dobrym stanie swój naturalny kształt i przebieg, stanowiąc dobry przykład doliny płaskodennej. Dolina charakteryzuje się urozmaiconym ukształtowaniem terenu, łącząc obszary nizinne z pagórkowatymi, co tworzy interesujący krajobraz typowy dla Przedgórza Sudeckiego. Występują tu liczne klasycznie wykształcone koryta z równie licznymi meandrami. Większość z nich jest już pozbawiona wody tworząc bardzo urozmaicony krajobraz.

Dodatkowo rzeka na omawianym odcinku ma dobrze zachowany systemem płaskich teras zalewowych zbudowanych z mułków, piasków i żwirów pokrytych madami powodziowymi. Przy wysokich wodostanach wody powodziowe zalewają terasy. Ich profil poprzeczny charakteryzuje się zwykle tym, że w pobliżu koryta rzeki ich powierzchnia wznosi się wyżej (jest to tzw. naspa), natomiast w miarę oddalania się od koryta opada. Poniżej rezerwatu Strzegomka wypływa na Równinę Wrocławską i staje się lewobrzeżnym dopływem Bystrzycy.

Roślinność

Dominuje roślinność leśna, głównie eutroficznych i mezotroficznych lasów liściastych, z czego najważniejsze to lasy grądowe i łęgowe tworzące prawdziwą mozaikę z ciężką do wytyczenia granicą pomiędzy siedliskami.

Dominującym typem lasu występującym na bardziej suchych lecz wciąż wilgotnych glebach jest grąd środkowoeuropejski (Galio sylvatici-Carpinetum), mający dobrze zachowany układ piętrowy lasu o bardzo bogatym runie leśnym z dominującym w drzewostanie grabem, dębem oraz lipą drobnolistną a także domieszką innych drzew jak klon jawor i buk zwyczajny. Miejscami wiele płatów cechuje zniekształcenie składu gatunkowego z powodu dawnej gospodarki leśnej. Chodzi tu o faworyzowanie drzew świerkowych kosztem drzew liściastych, czego efektem jest duży udział świerka, szczególnie w granicznych fragmentach rezerwatu.

Spośród kilku podzespołów i wariantów, w rezerwacie dominuje bogaty florystycznie grąd niski w podzespole określanym jako grąd kokoryczowy (Galio-Carpinetum betuli corydaletosum). Ten typ lasu występuje na najbardziej żyznym i wilgotnym podłożu. Występują tutaj takie gatunki roślin jak: kokorycz pusta, zawilec gajowy, jasnota biała, poziewniki, śnieżyca wiosenna, śnieżyczka przebiśnieg, czosnek niedźwiedzi, przetacznik górski, groszek wiosenny i czworolist pospolity. Jest to najbardziej rozpoznawalna forma grądu, która w szczycie kwitnienia kokoryczy tworzy miejscami ogromne, jednolite dywany kwiatów.

W mniej żyznych i suchszych fragmentach występuj grąd typowy, który wciąż należy do stosunkowo bogatych florystycznie, a w drzewostanie znaczny udział ma buk i dąb. Stwierdzono tu takie gatunki jak czosnek zielonawy, czworolist pospolity, czyściec leśny, dąbrówka rozłogowa, gajowiec żółty, gwiazdnica pospolita, jasnota biała, kokoryczka wielokwiatowa, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kuklik zwisły, miodunka ćma, mozga trzcinowata, piżmaczek wiosenny, podagrycznik pospolity, pokrzywa zwyczajna, przetacznik ożankowy, świerząbek gajowy, szczawik gajowy, ziarnopłon wiosenny i złoć mała. Do gatunków diagnostycznych należy gwiazdnica wielkokwiatowa i fiołek leśny. Latem runo leśne jest częściowo zdominowane przez gatunki inwazyjne, takie jak niecierpek drobnokwiatowy.

Przy samym korycie rzeki Strzegomki wykształciły się lasy łęgowe (Ficario-Ulmetum). Jest to wilgociolubny ekosystem leśny, który rozwija się na wyjątkowo żyznych, nadrzecznych siedliskach. O jego unikalnym charakterze i strukturze decydują przede wszystkim warunki wodne oraz rodzaj podłoża. Podobnie jak inne żyzne lasy liściaste, ten typ ekosystemu wyróżnia się niezwykłym bogactwem gatunkowym. W wielopiętrowym drzewostanie dominują wiązy pospolite i jesiony wyniosłe. Towarzyszą im dęby szypułkowe, wiązy górskie, graby, lipy drobnolistne, klony zwyczajne i polne. Warstwa podszytu jest umiarkowanie rozwinięta, gdzie prym wiedzie czeremcha, współwystępująca z bzem czarnym, trzmieliną pospolitą, dereniem świdwą i porzeczką czerwoną.

Runo łęgowe w rezerwacie zachwyca różnorodnością i wyraźną sezonowością. Wczesną wiosną ziemię pokrywa barwny kobierzec geofitów, wśród których dominuje śnieżyca wiosenna. Ma ona tutaj jedną z największych dolnośląskich populacji. Śnieżycom towarzyszą śnieżyczki przebiśnieg, zdrojówki rutewkowate i miodunki wiosenne. W kolejnych tygodniach dno lasu pokrywa się kolejną falą wiosennych roślin, jak ziarnopłon wiosenny, złoć żółta oraz zawilce – żółty i gajowy. Latem krajobraz zmienia się, gdy do głosu dochodzą charakterystyczne dla wilgotnych lasów liściastych byliny: czyściec leśny, czartawa pospolita, niecierpek pospolity i kostrzewa olbrzymia.

Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum), gatunek umiarkowanie rzadki w Sudetach, który charakteryzuje się tworzeniem rozległych płatów pokrywających nieraz wiele hektarów. W dolinie występuje w postaci kilkunastu mniejszych i większych płatów rozmieszczonych wokół meandrującego potoku. Roślina objęta ochroną częściową.
Kokorycz wątła (Corydalis intermedia), jeden z rzadszych taksonów rosnący wyspowo zarówno w łęgu jak i grądzie. Posiada niewielkie bulwki z których wyrasta krucha łodyga z dłoniasto złożonymi liśćmi oraz zwisłym, zbitym kwiatostanem liczącym 1-6 liliowopurpurowych kwiatów.
Miodunka ćma (Pulmonaria obscura), niewielka bylina posiadająca charakterystyczne liście pokryte szorstkimi szczecinkami oraz kwiaty, które zmieniają barwę wraz z wiekiem. Młode są różowoczerwone, starsze czerwonofioletowe lub prawie niebieskie. Wyrastają na krótkich, silnie gruczołowato owłosionych szypułkach.
Śnieżyca wiosenna (Leucojum vernum), najbardziej charakterystyczny akcent rezerwatu. Na początku wiosny gatunek tworzy jednolity łan o powierzchni kilku hektarów liczący miliony kwiatów. Najliczniej śnieżyca występuje bezpośrednio wzdłuż rzeki, jednak jej kępy rozsiane są po całym obszarze. Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce ochroną częściową, wcześniej podlegała ochronie ścisłej. Na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski śnieżyca została umieszczona w kategorii NT (bliski zagrożenia).
Zdrojówka rutewkowata (Isopyrum thalictroides), filigranowa, niewielka bylina kłączowa, która tworzy wzniesioną łodygę zakończoną 5-10 kwiatami o śnieżnobiałych płatków i licznych, żółtych pręcikach. Tworzy liczne kępy w grądzie. Na terenie rezerwatu występuje zachodnia granica zasięgu występowania. Mimo stosunkowej rzadkości, gatunek nigdy nie podlegał ochronie.

Fauna

Nowo powstały rezerwat nie miał do tej pory przeprowadzonej inwentaryzacji faunistycznej, ponieważ głównym czynnikiem dla ochrony była bogata flora. Kompleks leśny zlokalizowany w otoczeniu terenów użytkowanych rolniczo stanowi istotny element lokalnego systemu ekologicznego. Funkcjonuje jako typowa ostoja, zapewniający warunki bytowe dla zróżnicowanych gatunków ssaków i ptaków. Struktura warstwowa drzewostanu umożliwia koegzystencję ssaków leśnych, awifauny oraz herpetofauny. Oczka wodne i podtopione zagłębienia terenu wzdłuż rzeki tworzą mikrosiedliska niezbędne dla rozrodu płazów, m.in. ropuchy szarej, żaby trawnej, traszki zwyczajnej i traszki grzebieniastej.

Dolina Strzegomki stanowi ważny korytarz ekologiczny dla okolicznej fauny, co umożliwia przepływ genów między subpopulacjami oraz sezonowe migracje zwierząt. Łączy ona lasy Przedgórza Sudeckiego z doliną Bystrzycy i w dalszej kolejności także z doliną Odry. W kontekście postępującej fragmentacji habitatów naturalnych, przedmiotowy obszar leśny pełni funkcję biocenotycznej wyspy, kluczowej dla zachowania różnorodności biologicznej w skali regionalnej. Gmina bowiem stanowi typową gminę rolniczą z przewagą pól uprawnych, gdzie zwarte lasy występują tylko w nielicznych miejscach.

Zagrożenia

Do niedawna obszar stanowił miejsce wyjątkowo zagrożone. To tu bowiem nadleśnictwo dokonywało wycinek w dolinie Strzegomki, dokonując tego oczywiście w szczycie kwitnienia śnieżycy wiosennej i innych wiosennych roślin. Skutkiem były niezliczone okazy rozjeżdżonych i zmiażdżonych roślin, które w przejechaniu wielotonowych maszyn nie miały szans odrosnąć, ich cebulki zostały po prostu sprasowane na miazgę. Do tego doszło wycięcie 80-100 letniego drzewostanu w dojrzałym lesie oraz planowane były kolejne rębnie.

Przeprowadzenie wycinki drzewostanu w ekosystemie lasu grądowego skutkuje wielowymiarowymi zmianami strukturalno-funkcjonalnymi siedliska. Drastycznemu przekształceniu ulega mikroklimat wnętrza lasu poprzez zwiększoną penetrację promieniowania słonecznego. Intensyfikacja nasłonecznienia prowadzi do podwyższenia temperatury gleby oraz redukcji wilgotności przypowierzchniowej warstwy gleby, co wywołuje efekt kserofilizacji siedliska czyli zmiana w zbiorowiskach roślinnych w kierunku gatunków odpornych na suszę, która może być reakcją na zmiany klimatu.

Zmiana warunków świetlnych powoduje niekorzystne zaburzenie fenologii gatunków runa leśnego, szczególnie geofitów wczesnowiosennych o statusie ochronnym, takich jak śnieżyca wiosenna, czosnek niedźwiedzi czy śnieżyczka przebiśnieg. Gatunki te, zaadaptowane ewolucyjnie do specyficznych warunków świetlno-termicznych panujących pod zwartym okapem drzew, wykazują obniżoną żywotność w warunkach zwiększonego doświetlenia.

Przerwanie ciągłości drzewostanu intensyfikuje ponadto proces synantropizacji siedliska poprzez ułatwioną inwazję gatunków światłolubnych, w tym taksonów ruderalnych i segetalnych, prowadząc do degeneracji oryginalnej struktury florystycznej lasu grądowego i utraty jego bioróżnorodności gatunkowej.

Inne

Na chwilę obecną obszar nie posiada żadnego zagospodarowania turystycznego, być może po powołaniu rezerwatu nastąpi tu jakieś ożywienie w postaci tablic edukacyjnych i miejsc do odpoczynku. Na chwilę obecną brzegiem lasu prowadzi jeden z odcinków szlaku krajoznawczo-historycznego „Gmina Żarów jakiej nie znacie”.

Wrażenia Osobiste

Dosyć pozytywne, szczególnie mając na uwadze wcześniejszą historię tego miejsca. Lasy śnieżycowe wzdłuż Strzegomki były słynne od dawna, jednak mimo tego nadleśnictwo organizowało w nich wycinki. Wycinki w szczycie sezonu kwitnienia śnieżyc powodując rozległe szkody dla środowiska. Nie wiemy jakie zniszczenia poczyniono i ile lat będzie trwała odbudowa zniszczonych fragmentów, jednak ostałe i objęte ochroną lasy stanowią botaniczną perłę regionu.

W szczycie kwitnienia śnieżyc można podziwiać rozległe po horyzont kobierce tych rzadkich roślin. Występuje tutaj jedna z największych krajowych populacji. Być może nawet największa dolnośląska populacja, ale nikt nigdy fachowo nie zliczył tego. Gatunkowi towarzyszą inne wiosenne rośliny, głównie kwitnące na biało co tylko dodaje niesamowitości. Nie ma śniegu a jednak całe runo leśne jest białe. Sam spektakl trwa krótko, do około 3 tygodni. Potem biel ustępuje miejsca innym kolorom, głównie fioletowi kokoryczy i fiołków, żółci zawilców, złoci i ziarnopłonów oraz niebieskości przetaczników i niezapominajek. Latem natomiast jest tu zielony gąszcz przypominający dżunglę, typowy krajobraz łęgów.

Miejsce warte odwiedzenia, szczególnie w momencie kwitnienia śnieżycy, dla której rezerwat został przede wszystkim powołany. Nie ma tutaj szlaków, tylko leśne drogi i ścieżki. Jednak trzeba mieć na uwadze, że większość z nich już mocno zarosła i wiosną pełno jest na nich śnieżycy. Trzeba bardzo uważać by ich nie podeptać. Obszar ma duży potencjał dla rozwoju turystyki pieszej i rowerowej dzięki malowniczym ścieżkom wiodącym wzdłuż rzeki.

Informacje praktyczne:

bardzo dobry dojazd, rezerwat umiejscowiony jest pomiędzy dwiema miejscowościami, gdzie można zostawić samochód i ruszyć w drogę. Dodatkowo całość leży tuż obok drogi krajowej nr 5 co tylko ułatwia dojazd
jest to obszar wilgotnego, żyznego lasu, więc w okresie wczesnowiosennym ziemia może być często błotnista i lepiąca, warto zabrać odpowiednie obuwie. Teren jest płaski z nielicznymi dołkami po dawnym korycie rzeki, miejsce nadaje się na spacer z dziećmi jak i dla osób o kiepskiej kondycji
w bezpośrednim sąsiedztwie nie ma innych rezerwatów przyrody, ani nawet jakichkolwiek obszarów chronionych. Najbliższym będzie Park Krajobrazowy Doliny Bystrzycy, dokładniej Jezioro Mietkowskie, na wschodzie i Krzyżowa Góra na północnym-zachodzie
Mimo braku obszarów chronionych, w regionie występuje duże bogactwo przyrodnicze, ograniczone głównie do doliny Strzegomki na całej swojej długości, gdzie występują grądy, łęgi a także łozowiska i łąki kośne. Dodatkowo w pobliskim Żarowie zlokalizowane jest Jezioro Kryształ (zbiornik pokopalniany), gdzie dokonano reintrodukcji marsylii czterolistnej (Marsilea quadrifolia)
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: marzec (śnieżyca, śnieżyczka), kwiecień (kokorycz, zdrojówka, wiosenne geofity)