Mszana i Obłoga

5 lutego 2019 Wyłączono przez admin

Najmłodszy rezerwat przyrody, który obejmuje szczytowe partie dwóch gór od których wziął swoją nazwę. Miejsce chroni jedne z największych złoży bazaltu w regionie, których śladem są okazałe słupy. Oprócz dużych wartości geologicznych, jest to także cenne miejsce pod względem przyrodniczym. zbocza porastają lasy klonowo-lipowe oraz grądy z wieloma rzadkimi gatunkami roślin jak czosnek niedźwiedzi, buławnik mieczolistny czy lilia złotogłów.

Typ ochrony: leśny

Data utworzenia: 2015

Powierzchnia: 99,92 ha

Powiat: Jaworski

Gmina: Męcinka, Paszowice

Nadleśnictwo: Jawor

Położenie: Rezerwat położony jest na szczytowych partiach Muchowskich Wzgórz w przedziale wysokościowym 380-475 m n.p.m. obejmując wierzchołek i zachodnie stoki Mszanej (475 m n.p.m.) oraz wierzchołek z odchodzącymi ku północy stokami Obłogi (442 m n.p.m.). Całość położona jest w środkowej części Paku Krajobrazowego Chełmy, około 700 m od ostatnich zabudowań miejscowości Muchów, we wschodniej części Pogórza Kaczawskiego w Sudetach Zachodnich.

Budowa: Obie góry stanowią wierzchołki dawnych wulkanów, których śladem są liczne tu bazaltowe słupy. Słupy są bezpośrednim efektem efektem działalności wulkanicznej. Owa aktywność wulkanu była spowodowana zachodzącymi tu alpejskimi ruchami górotwórczymi z okresu mioceńskiego. Ruchy te spowodowały przedostanie się gorącej magmy na powierzchnię ziemi, która stopniowo zastygała tworząc bardzo twardą skałę bazaltową. Ostałe słupy w wierzchołkowej części gór stanowią zaledwie fragment dawnego wulkanu. To tzw. nek, czyli forma skalna, która jest pozostałością komina, zbudowana z najtwardszych i odpornych na erozje skał, będących zastygniętą i przeobrażoną magmą. W czasie wybuchów wulkanu, gorąca magma przedostawała się na powierzchnie przez komin. Po wygaśnięciu wulkanu, pozostawiona w kominie magma zastygła i nabrała wyjątkowej twardości. W czasie kolejnych epok, miększe i podatniejsze na erozję skały ulegały wykruszeniu, odsłaniając głębsze warstwy w postaci owych słupów. Dodatkowo właściwości skał wulkanicznych powodują, że tutejsze gleby są słabo kwaśne i bardzo żyzne. Pokłady bazaltu pod Muchowskimi Wzgórzami należą do jednych z największych na Pogórzu Kaczawskim.

Słupy bazaltowe najlepiej wyeksponowane są w podszczytowej partii Mszanej, gdzie można podziwiać je nieczynnych wyrobiskach w postaci łomów z dobrze widoczną słupową podzielnością. Część z nich nachylona jest pod kątem 70°, wskazują kierunek z którego wypływała magma. W części szczytowej widoczne są natomiast grzędy bazaltowe (czyli najwyższe fragmenty dawnego komina), z widocznymi śladami erozji i uszkodzeń. Są one spękane i częściowo skruszałe o mocno zniekształconym formach, które mało przypominają już regularne 5 lub 6 ścienne słupy. Oprócz samych słupów na wzgórzach zachowały się liczne pokrywy lawowe (głównie na stokach Obłogi), które są zastygłą lawą wypływającą z pobliskich stożków lub sąsiadującymi z nimi pęknięć w wierzchnich warstwach. Poza bazaltem na terenie rezerwatu występują zieleńce oraz osady glacjalne i fluwioglacjalne.

Roślinność: Stosunkowo bogata ze względu na powierzchnię oraz żyzne gleby. Łącznie w rezerwacie stwierdzono około 200 gatunków, w znaczącej większości roślin związanych z siedliskami leśnymi. Największą powierzchnię zajmują lasy liściaste z dominującym tu siedliskiem grądu środkowoeuropejskiego (Galio-Carpinetum), który zajmuje większość stoków o małym nachyleniu. W drzewostanie dominuje dąb szypułkowy, grab pospolity i lipa drobnolistna z niewielkim udziałem innych drzew jak buk pospolity i sztucznie wprowadzony świerk. Runo leśne charakteryzuje duże bogactwo gatunkowe, składające się głównie z wczesnowiosennych geofitów jak łuskiewnik różowy, śnieżyczka przebiśnieg, kokorycz pusta, zawilec gajowy, podagrycznik pospolity, gajowiec żółty, przytulia wonna i żywiec cebulkowy. Z gatunków rzadkich lub chronionych notuje się czosnek niedźwiedzi, lilia złotogłów, orlik pospolity i wawrzynek wilczełyko. Siedlisko występuje głównie na fragmentach o ustabilizowanym podłożu i małym nachyleniu zboczy.

Szczytowe partie o stromych stokach i licznym rumoszu skalnym, porośnięte są zboczowym lasem lipowo-klonowym (Aceri-Tilietum) w kilku wariantach, zależnie od fragmentu w jakim występuje. W miejscach wilgotniejszych spotykany jest wariant paprociowy z dużym udziałem nerecznicy samczej, podczas gdy przy wierzchołku notuje się formę ubogą z charakterystycznym bodziszkiem cuchnącym, przypominającą częściowo kwaśną dąbrowę. Drzewostan bogaty gatunkowo, który buduje głównie lipa szerokolistna i klon zwyczajny z udziałem lipy drobnolistnej, grabu pospolitego, klonu jawora i obu dębów (dąb szypułkowy i bezszypułkowy). W runie leśnym spotykane są rzadkie lub chronione rośliny jak buławnik mieczolistny, paprotnik kolczysty i przylaszczka pospolita. Miejscami grądy i lasy lipowo-klonowe tworzą mozaikę z trudnymi do określenia granicami przebiegu konkretnego siedliska.

W niektórych miejscach występują fragmenty nieleśne, głównie w postaci wąskich pasów wydeptywanej roślinności na ścieżkach i wzdłuż dróg leśnych oraz w miejscach z większym prześwitem w drzewostanie. Siedliska te jednak nie mają dużego znaczenia w ogólnym podsumowaniu a tamtejsze gatunki nie są w dużej mierze inwazyjne, za wyjątkiem niecierpka drobnokwiatowego.

Fauna: Stosunkowo bogata. Rezerwat ma sporą powierzchnię i znajduje się w dużym kompleksie leśnym, w samym sercu parku krajobrazowego stanowiąc tym samym ostoję dla tutejszej zwierzyny, głównie ssaków i ptaków. Licznie spotykane są duże gatunki ssaków jak jeleń szlachetny, sarna, dzik, lis oraz gatunki mniejsze (jeże, wiewiórki, ryjówki i liczne drobne gryzonie).

Zagrożenia: Ze względu na bardzo młody charakter rezerwatu ciężko jest dokładnie określić istniejące zagrożenia. Z pewnością należy tu wymienić czynnik ludzki w postaci turystów zbaczających ze szlaków i poruszających się na dziko, mogących płoszyć zwierzęta i deptać roślinność runa leśnego. Należy mieć na uwadze, że sam rezerwat jest stosunkowo młody i szczególnie lokalna społeczność zapewne potrzebuje czasu by móc przyzwyczaić się do nowych, restrykcyjnych ograniczeń w swobodnym poruszaniu się jakie obowiązują w rezerwatach przyrody.

Potencjalnym zagrożeniem są bogate złoża bazaltu o powierzchni 73,5 ha i zasobności określanej na poziomie 67 tys. ton. Sklasyfikowane zostały jako surowiec przydatny do produkcji kruszyw łamanych drogowych i kolejowych. Ze względu na położenie na obszarze parku i rezerwatu (w trakcie opracowania dokumentacji był to teren projektowanego rezerwatu), tutejsze złoża określono jako „bardzo konfliktowe”. W najbliższej przyszłości zapewne nikt nie podejmie się działań lub prób wydobycia tutejszych złóż, szczególnie po utworzeniu rezerwatu. Jednak czasy się zmieniają i nie wiadomo jak zmieni się sytuacja geopolityczna oraz nastawienie społeczności do ochrony przyrody za 20, 30 lub 40 lat. Przypomnijmy, że w latach 70. zlikwidowano rezerwat na górze Połom w celu rozpoczęcia wydobycia tamtejszych złóż wapieni i marmuru. W przypadku Wilczej Góry, gdzie wydobywa się bazalt, w przeciągu pół wieku działalności tamtejszego kamieniołomu wnioskowano wielokrotnie o likwidacje rezerwatu.

Inne: Mszana należy do tych fragmentów Pogórza, które uległo silnym przemianom. Pierwotnie większość góry była wylesiona i porośnięta łąkami. Rozpościerał się stąd widok na okolicę, sięgając przy dobrej pogodzie nawet po Karkonosze. Z tego względu w 1848 r. postawiono na jej szczycie wieżę widokową na polecenie hrabiego von Carlovitz i przebudowano w 1912 r. Sam budynek jest czworoboczny i stosunkowo niski (6 m), przez co obecny drzewostan znacznie przewyższa wieżę uniemożliwiając pełnienie jej funkcji jako wieży widokowej. Jednak w okresie od jesieni do wczesnej wiosny, kiedy nie ma liści na drzewach, wciąż można podziwiać okolicę wzgórza.

Przez sam rezerwat nie przebiega żaden szlak turystyczny a jedynie fragmentarycznie przy granicach poprowadzony został szlak zielony z Muchowa do Grobli i pomarańczowy Szlak Wygasłych Wulkanów. Dodatkowo z Muchowa wiedzie ścieżka dydaktyczna, która prowadzi przez zachodnią część rezerwatu i zahacza o wieżę widokową oraz słupy bazaltowe. W bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu, we wsi Muchów zlokalizowany jest pomnik przyrody Lipa drobnolistna „Anna” o obwodzie pnia 745 cm i wieku szacowanym na 300 lat. Jest to najgrubsza jednopienna lipa w województwie.

Wrażenia osobiste: Pozytywne. Mszana i Obłoga są jednym z kilku rezerwatów w parku. Chełmy, wraz z Parkiem Krajobrazowym Doliny Baryczy, leży w czołówce dolnośląskich parków pod względem liczby rezerwatów. Osobiście uważam, że nazywać się on powinien „Muchowskie Wzgórza”. Jest to znacznie lepiej brzmiąca nazwa. Sam rezerwat prezentuje się bardzo dobrze, jest porośnięty mozaiką lasów liściastych o bogatym gatunkowo runie leśnym, które jest szczególnie atrakcyjne wiosną, gdy ziemię pokrywają dywany kwiatów. Sama roślinność stanowi jeden z dwóch ważnych elementów, dla których powołano rezerwat. Drugim są pozostałości po wulkanicznej przeszłości tego terenu jakim są słupy bazaltowe i lawy poduszkowe. Szczególnie atrakcyjnie prezentują się łomy w nieczynnym kamieniołomie w części szczytowej Mszanej. Jest to jeden z częściej fotografowanych obiektów na terenie parku, mimo że jest stosunkowo mocno ukryty w lesie. Od 2015 roku jest to teren chroniony i należy pamiętać aby poruszać się jedynie po wyznaczonych szlakach i ścieżkach dydaktycznych.

Informacje praktyczne:

stosunkowo dobry dojazd, u stóp wzgórz, na odcinku drogi pomiędzy Muchowem i Nową Wsią Wielką, znajdują się parkingi leśne skąd poprowadzona jest ścieżka dydaktyczna
same wzgórza nie należą do ciężkich, ich zbocza są stosunkowo łagodne stąd nadają się na wycieczkę z dziećmi
w okolicy znajdują się liczne inne miejsca cenne przyrodniczo jak Muchowskie Łąki, Czartowska Skała oraz rezerwaty przyrody (Wąwóz Lipa, Wąwóz Myśliborski, Wąwóz Siedmicki, Nad Groblą)
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (wczesnowiosenne geofity), maj (buławnik), jesień (przebarwiające się liście, grzyby)