Ostrzyca Proboszczowicka

Ostrzyca Proboszczowicka

8 lipca 2018 Wyłączono przez admin

Ostrzyca zwana jest czasem polską górą Fudżi. Samotny, wygasły wulkan, którego charakterystyczny kształt widoczny jest nawet ze szczytów Karkonoszy. Unikalny mikroklimat oraz bazaltowe podłoże sprawiły, że na terenie rezerwatu rozwinęły się liczne siedliska z bardzo bogatą florą, w tym gatunki rzadkie i chronione (miodownik melisowaty, lilia złotogłów, zanokcica północna, buławnik mieczolistny, paprotnik kolczysty). Warto nadmienić, że swoje jedyne stanowisko miał tutaj czosnek sztywny. 


Typ ochrony: geologiczny, florystyczny

Data utworzenia: 1962

Powierzchnia: 3,81 ha

Powiat: Złotoryjski

Gmina: Pielgrzymka

Nadleśnictwo: Złotoryja


Położenie: Rezerwat obejmuje szczytowe partie Ostrzycy (501 m n.p.m.), powyżej 450 metrów aż po sam wierzchołek. Sama góra stanowi kulminacyjne wzniesienie mikroregionu Wysoczyzny Ostrzycy znajdującej się w północno-zachodnim fragmencie Pogórza Kaczawskiego w Sudetach Zachodnich. Izolowane wzgórze położone jest w niewielkim kompleksie leśnym otoczonym polami uprawnymi w połowie drogi pomiędzy miejscowościami Proboszczów i Bełczyna w gminie Pielgrzymka. Obejmuje fragmenty a-c oddziału leśnego 194 nadleśnictwa Złotoryja.

Budowa: Ostrzyca stanowi jeden z bardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych fragmentów Sudetów. Będąc najwyższą górą Pogórza Kaczawskiego jest dobrze widoczna z odległości kilkudziesięciu kilometrów. Obszar stanowi stosunkowo wyraźnie wyodrębnione samotne wzniesienie w kształcie stożka o stromych zboczach, szczególnie od południowej i wschodniej strony. Swój kształt zawdzięcza intensywnym procesom erozyjnym, które zdarły miększe warstwy pozostawiając tylko twardsze i wytrzymalsze skały. Dzięki podobnym procesom wyodrębniła się Ślęża, która jest często błędnie uważana za wygasły wulkan. Jednak to właśnie Ostrzyca jest pozostałością po dawnym wulkanie tarczowym (tzw. nek) z okresu miocenu, którego pozostałość stanowi rdzeń wypełniony zastygłą, niezwykle twardą skałą wulkaniczną oraz pokrywą lawową. Całość budowana jest ze skał zasadowych, głównie z bazanitu, skały zbliżonej do bazaltu, która wyróżnia się tutaj większą zawartością oliwinu i obecnością skaleniowców (grupa minerałów skałotwórczych skał magmowych).

W partiach szczytowych wytworzyły się gleby inicjalne, które charakteryzuje niski poziom miąższości oraz niewielka zawartość próchnicy. Odnotowuje się bardzo duży udział rumoszu skalnego, głównie skał wulkanicznych, który miejscami tworzy rozległe gołoborza bazaltowe, będące jednym z bardziej znanych tworów na zboczach góry. Niższe partie pokryte są utworami soliflukcyjnymi, a u samego podnóża występują osady glacjalne i fluwioglacjalne.  Zasadowe skały dzięki procesom erozyjnym stopniowo zasilają kwaśne gleby brunatne znajdujące się poniżej góry, powodując znaczony wzrost żyzności tamtejszych terenów uprawnych.


Roślinność: Stosunkowo bogata. Góra dzięki charakterystycznemu ukształtowaniu, wulkanicznym glebom oraz  specyficznemu mikroklimatowi cechuje się wysoką bioróżnorodnością siedlisk i zasiedlających je gatunków. Zinwentaryzowano około 260 gatunków roślin, z czego około 50% to gatunki związane ze zbiorowiskami leśnymi, ok. 20% stanowią rośliny siedlisk naskalnych (murawowe, szczelinowe i rumoszowe) a po ok. 10% stanowią gatunki łąkowe oraz ciepłolubnych zarośli i okrajków. Średnia temperatura roczna jest wysoka jak na warunki podgórskie (8,6°C), co skutkuje dużym udziałem gatunków ciepłolubnych w runie leśnym.

Do największych powierzchniowo należą zboczowe lasy klonowo-lipowe (Aceri-Tilietum) obejmujące prawie 50% rezerwatu, głównie na północnych i wschodnich stokach. Drzewostan jest stosunkowo młody, albowiem w okresie II wojny światowej został w większości wycięty. Mimo zniszczeń odtworzone płaty nie odbiegają składem od typowych. Buduje je w większości lipa szerokolistna i klon zwyczajny z domieszką dębu szypułkowego, klonu jawora i lipy drobnolistnej. Runo leśne stosunkowo bogate mimo obecności dużych połaci rumoszu. Z ciekawszych i bardziej charakterystycznych roślin można wymienić m.in. kokorycz pusta, dzwonek pokrzywolistny, marzanka wonna, szczyr trwały, lilia złotogłów, buławnik mieczolistny, paprotnik kolczysty oraz rzadka ułudka leśna.

Do najcenniejszych siedlisk należą zbiorowiska nieleśne obejmujące szczytowe partie, gołoborza oraz wychodnie skalne. Występuje tutaj kilka siedlisk ze zbiorowiska Androsacetalia vandellii, z czego najważniejsze to zbiorowiska paproci naskalnych z zespołu Asplenietum septentrionalis, zasiedlających skały i wychodnie o ekspozycji południowej, wschodniej i zachodniej. Występuje tu szereg rzadkich gatunków, głównie paproci: zanokcica skalna, zanokcica północna oraz ich mieszaniec, bardzo rzadka zanokcica niemiecka. Północne i zacienione skały orz rumosz bazaltowy zostały zasiedlone przez gatunki preferujące stanowiska cieniste o odczynie zasadowym z zespołu paprotnicy kruchej Bartramio-Cystopteridetum, gdzie poza tytułowym gatunkiem możemy wyróżnić także pokrzywę zwyczajną, dzwonka okrągłolistnego i liczne mchy. Na północnych i północno-zachodnich stokach występuje także zespół Hypno-Polypodietum, zasiedlający zacienione szczeliny i półki skał o dużym nachyleniu (50-90°). Z gatunków charakterystycznych występuje paprotka zwyczajna oraz jej bardzo rzadki pentaploidalny mieszaniec, paprotka Mantona. Poza tym notuje się liczne mchy, w tym rokiet cyprysowy, knotnik zwisły i widloząb miotlasty.

Na nasłonecznionych fragmentach wytworzyły się płaty muraw pannońskich ze zbiorowiska Festuca cinerea-Vincetoxicum hirundinaria, wśród których dominuje kostrzewa blada z domieszką innych gatunków (ciemiężyk białokwiatowy, rozchodnik wielki, lepnica rozdęta, lepnica zwisła oraz mech zęboróg czerwonawy). Murawy występują głównie w szczytowej części Ostrzycy oraz na niektórych wychodniach skalnych w obrębie podszczytowym. Miejscami siedlisko wkracza na tereny leśne porośnięte szczątkowymi płatami świetlistej dąbrowy z dominującym w drzewostanie dębem szypułkowym. W runie leśnym oprócz licznych kęp kostrzewy notuje się gatunki termofilne: kokoryczka wonna, miodownik melisowy, naparstnica zwyczajna i ciemiężyk białokwiatowy.

Fauna: Rezerwat ze względu na niewielkie rozmiary oraz występowanie dużych kompleksów leśnych wokół, nie stanowi typowej ostoi zwierząt. Większość z nich jest tymczasowymi gośćmi. Mimo wszystko notuje się tutaj liczne ssaki:  dzik, jeleń, sarna, lis, kuna leśna, zając szarak, wiewiórka, łasica oraz gryzonie: mysz leśna i mysz zaroślowa. Z gnieżdżącego ptactwa zaobserwowano m.in.: sójka, orzechówka, kukułka, myszołów zwyczajny, jastrząb, bażant, sowa uszata oraz kilku przedstawicieli dzięciołowatych i drozdowatych. Ze względu na liczny rumosz skalny w rezerwacie żyje rzadki w Sudetach maleńki ślimak świdrzyk oraz dwa gatunki motyli: Aplota kadeniella i Bryotropha basaltinella, które mają na Ostrzycy jedyne na stanowiska Dolnym Śląsku. Niestety na terenie rezerwatu nie prowadzono jak dotąd kompleksowej inwentaryzacji faunistycznej.


Zagrożenia: Obecnie niewielkie. Siedliska rezerwatu utrzymują się w sposób prawidłowy, w tym lasy klonowo-lipowe, które pomimo wojennej dewastacji, nie odbiegają zbytnio od typowych płatów. Do poważniejszych zagrożeń można zaliczyć pojawianie się gatunków inwazyjnych jak niecierpek drobnokwiatowy oraz intensywny rozrost gatunków rodzimych, głównie pokrzywy i jeżyn. Ludzka penetracja ogranicza się zazwyczaj do schodów oraz do samego szczytu, gdzie wydeptywaniu może ulegać tamtejsza roślinność naskalna.

Największe zniszczenia dokonano jednak w okresie II wojny światowej. Prace inwentaryzacyjne w drugiej połowie XX wieku nie wykazały 10 gatunków rzadkich, w tym buławnika czerwonego, języcznika zwyczajnego, cisa pospolitego, przetacznika górskiego czy róży kutnerowatej. W późniejszych latach z terenu Ostrzycy zanikły kolejne gatunki, w tym czosnek sztywny, mający tutaj jedyne znane stanowisko w kraju.

Inne: Sama góra posiada bardzo bogatą historię, z którą wiążą się także i legendy. W okresie reformacji okolicę licznie zamieszkiwał protestancki odłam schneckfeldystów. W tamtych czasach konflikty pomiędzy odłamami religijnymi były bardzo częste. Legenda mająca na celu oczernianie protestantów głosiła, że pierwotnie diabeł pozbierał wielu innowierców z okolic Legnicy i niósł ich w wielkim worze na koniec świata, gdzie znajdować się miało piekło. W czasie podróży leciał jednak zbyt nisko i zawadził niechcący o szczyt Ostrzycy powodując rozprucie się worka i rozsypał sektę protestantów po całej okolicy.

W okresie międzywojennym, w 1926 roku, ówczesne władze niemieckie utworzyły na szczycie rezerwat mający chronić tamtejszą florę i faunę. Niestety po wybuchu II wojny światowej i wzmożeniu działań wojennych na Dolnym Śląsku uznano górę za strategiczny punkt obronny. Rozpoczęto masową wycinkę drzew w celu odsłonięcia przedpola dla wznoszonych stanowisk ogniowych oraz poprowadzono linię okopów, której ślady widoczne są po dzień dzisiejszy. Po przejęciu ziem przez Polskę, w drugiej połowie lat 40. XX wieku stacjonowały tutaj oddziały partyzanckie dowodzone przez Jana Bogdziewicza ps. „Czarny Janek”.

Pomimo burzliwej przeszłości, obecnie teren należy do jednych z najważniejszych obiektów turystycznych regionu. Przechodzą tędy liczne szlaki turystyczne: żółty fragment Szlaku Wygasłych Wulkanów prowadzący z Myśliborza do Złotoryi, zielony fragment Szlaku Zamków Piastowskich prowadzący z Wlenia do Zamku Grodziec oraz rozpoczyna się tutaj szlak czerwony kończący się w miejscowości Dworek. U podnóża kompleksu leśnego ulokowany jest parking wraz z zapleczem w postaci miejsca do rozpalenia ogniska i biwakowania. Od parkingu ku Ostrzycy prowadzi niewielka aleja zabytkowych lip, a na sam szczyt można wejść po oryginalnych bazaltowych stopniach.

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Teren mimo niewielkich rozmiarów zostawia bardzo dobre wrażenie zarówno pod względem przyrodniczym jak i zaplecza turystycznego. Chociaż wspinaczka po schodach może wydawać się mało atrakcyjna i nie mieć nic wspólnego z dziką przyrodą, to jednak człowiek wchodząc po bazaltowych stopniach nie odnosi takiego wrażenia. Są one bardzo wiekowe, utworzone z lokalnych skał, dzięki czemu dobrze wtapiają się w krajobraz a obrośnięcie stopni mchem i paprociami tylko dodaje im uroku. Sam wierzchołek pełni miejsce bardzo dobrego punktu widokowego w kierunku południowym, gdzie otrzymujemy piękną panoramę na Karkonosze i Góry Kaczawskie. W bliskiej odległości znajdują się także inne atrakcje, głównie geologiczne, jak Łomy w Lubiechowej, Organy Wielisławskie, Wzgórza Sokołowskie i Wilcza Góra. Na Ostrzycy każdy znajdzie coś dla siebie, przyrodnicy odkryją bogatą przyrodę, geolodzy ciekawe twory skalne a zwykli turyści piękne widoki.


Informacje praktyczne:

  • dobry dojazd, na wschód od rezerwatu położony jest parking (dojazd od Proboszczowa) z zapleczem turystycznym w postaci tablic dydaktycznych i wiaty. Stąd można w ciągu kilku minut dojść do wygasłego wulkanu
  • teren o zróżnicowanym stopniu trudności. U podnóża znajdują się kamienne schody prowadzące na sam szczyt, które w znaczący sposób ułatwiają wejście. Dobre miejsce na wycieczki z dziećmi
  • w bezpośredniej bliskości nie ma innych rezerwatów przyrody lub innych chronionych obszarów. W sąsiednim Proboszczowie zlokalizowana jest grupa pomnikowych drzew. Do najbliższych obiektów należy rezerwat Góra Zamkowa oraz pomnik przyrody Organy Wielisławskie
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (wczesnowiosenne geofity), maj (wiosenne geofity), lato (paprocie, murawy pannońskie)

BIBLIOGRAFIA


  • Anioł-Kwiatkowska J. 1992. Flora i roślinność rezerwatu Ostrzyca Proboszczowicka oraz jego otoczenia. Acta Univ. Wrat., Prace Bot. 48: 45-115.
  • Kwiatkowski P. 2000. Notatki florystyczne z Gór Kaczawskich i ich Pogórza. (Sudety Zachodnie). Fragm. Flor. Geobot., ser. Polonica. 7: 105-116.
  • Liberacka i inni, Rezerwaty przyrody województwa dolnośląskiego, Wrocław: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2017, ISBN 978-83-64233-26-5, OCLC 995458161.
  • Bodziarczyk J. 2010. Jaworzyny i lasy lipowo-klonowe na stromych stokach i zboczach (Tilio-platyphyllis – Acerion pseudoplatani). W: Mróz W. (red.) Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny, cz. 1. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa. s.199-215.