Torfowiska Doliny Izery

19 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Torfowiska Doliny Izery są jednym z najbardziej niezwykłych krajobrazów w Sudetach. Obejmują szczytowe i płaskie fragmenty Gór Izerskich, które wyglądem podobne są do syberyjskiej tundry. Zimą panują tu iście syberyjskie temperatury, dzięki czemu notuje się na Hali Izerskiej najniższe temperatury w kraju. Skrajny klimat wytrzymują tylko najsilniejsze torfowiskowe rośliny, jak rosiczki, wełnianki, kosodrzewina i żurawina.

Typ ochrony: Torfowiskowy

Data utworzenia: 2000

Powierzchnia: 529,36 ha

Powiat: lwówecki, jeleniogórski

Gmina: Mirsk, Szklarska Poręba

Nadleśnictwa: Świeradów, Szklarska Poręba

Położenie

Torfowiska zajmują centralne, szczytowe partie Gór Izerskich w zachodniej części Sudetów, ciągnąc się wzdłuż potoku Izera na długości około 3 km. Teren rozciąga się pomiędzy granicą polsko-czeską na zachodzie, szczytem Suchacz od północy oraz Kobyłą od południa. Od wschodu granicę wyznaczają ścieżki i nieutwardzone drogi. Obejmuje oddziały leśne nadleśnictwa Szklarska Poręba (123, 124, 126-133, 203, 204) oraz nadleśnictwa Świeradów (453, 460-469).

Budowa

Całość Hali Izerskiej podobnie jak większość tego pasma zbudowana jest z metamorfiku izerskiego należącego do jednostki zwanej blokiem karkonosko-izerskim. Są to głównie stare przeobrażone skały (gnejsy, granitoidy, łupki łyszczykowe) otoczone łukiem młodszego granitu krakowskiego. Znajdujące tu się skały tworzą swego rodzaju rozległą nieckę, zamknięta niemal ze wszystkich stron. Taki typ ukształtowania terenu sprzyja tworzeniu się licznych torfowisk, występują tu m.in.

Borowina, na północnym skraju, pomiędzy Izerą, potokiem Łącznik i granicą rezerwatu
Izerskie Bagno
Izerska Łąka, teren błędnie nazywany Halą Izerską, obejmuje największy obszar muraw i podmokłych młak w okolicy, gdzie Jagnięcy Potok wpada do Izery.
Wręgi, w północno-środkowej części, pomiędzy Izerą a szlakiem
Kobyla Łąka, w pd.-zach. części, gdzie Kobyła łączy się z Izerą

Oprócz tego wyróżnić tutaj można kilka jednostek, m.in.:

Dziczy Jar, zespół łąk i kosodrzewiny w południowej części
Dolina Izery, obszar kosodrzewiny na torfie oraz młak niskoturzycowych w południowym fragmencie rzeki Izera. Występują tu liczne, niewielkie oczka wodne.
Na Izerze, w środkowo-zachodniej części na północ od potoku Jarzębiak, obszar kosodrzewiny i zastoisk wodnych, w których powstały liczne oczka wodne.

Izera przepływająca przez rezerwat stanowi główną rzekę odwadniającą oraz jest prawym dopływem Łaby. Oprócz niej liczne są tutaj mniejsze lub większe strumienie i potoki, m.in. Jarzębiak, Izerski Potok, Łącznik, Tracznik, Kobyła, Kobyłka, Jagnięcy Potok i Zielnik. Wszystkie one należą do zlewni Morza Bałtyckiego, w przeciwieństwie do Izery, należącej (poprzez Łabę) do zlewni Morza Północnego.

Flora

Roślinność jest zróżnicowana, a wytworzone w obrębie rezerwatu ekosystemy są jednymi z najcenniejszych w skali regionu jak i kraju. Większość torfowisk Gór Izerskich zaliczanych jest do typu przejściowego oraz wysokiego, mniej jest tutaj torfowisk niskich. Pomimo stosunkowo niewielkich wysokości n.p.m., panują tu warunki zbliżone klimatycznie do dalekiej północy. Spowodowane jest to głównie budową, której kształt ma charakter zamkniętej niecki. Spływającego do niej masy zimnego powietrza zatrzymują się tam a powstające zastoiska tworzą unikatowy klimat. Wystąpienia te mają miejsce najczęściej w czasie bezchmurnych nocy, przy wyżowej pogodzie. Dodatkowo budowa geologiczna umożliwiająca stagnację wody oraz duże opady atmosferyczne stwarzają idealne warunki do powstania tutaj rozległych ekosystemów torfowiskowych.

Pomimo wystąpienia słowa „torfowiska” w nazwie rezerwatu, stanowią one niespełna połowę jego powierzchni. Pełna lista zajmowanych powierzchni to: zbiorowiska leśne (ok. 385ha), zbiorowiska nieleśne (ok. 145ha). Same torfowiska, zarówno te leśne, jak i na otwartej przestrzeni zajmują ok. 234 ha. Można je podzielić na: mszary świerczynowe (ok. 106 ha), zarośla kosodrzewiny (68 ha), wysokotorfowiskowe zbiorowiska nieleśne (ok. 23 ha) oraz torfowiska przejściowe (ok. 36,5 ha). Jak więc widać, najcenniejsze zbiorowiska zajmują niecałe 60ha. Łącznie na terenie scharakteryzowano 15 zbiorowisk roślinnych.

Do cenniejszych ekosystemów nalezą niskoturzycowe torfowiska niskie i przejściowe (Scheuchzerio-Caricetea nigrae) występujące w pobliżu cieków wodnych. Występują na niej liczne chronione i rzadkie rośliny, charakterystyczne dla tego typu ekosystemów, m.in. wełnianka pochwowata, wełnianeczka darniowa, turzyca skąpokwiatowa, turzyca bagienna, sit cienki oraz żurawina drobnolistna, której kępy spotykane są prawie na całym terenie rezerwatu. Płaty kosodrzewiny na Hali Izerskiej są najniżej położonymi zbiorowiskami tej rośliny w kraju. Obejmują one głównie miejsca przy granicy rezerwatu, gdzie nie występują zastoiny wodne. Wokół nich rosną stosunkowo pospolite borówki (czarna, brusznica) a także siódmopalecznik błotny.

Południowe i obrzeżne tereny rezerwatu porasta mozaika torfowisk przechodzących w zarośla kosodrzewiny na torfie (Pino mugo-Sphagnetum) z licznie występującą tu kosodrzewiną, zwaną także kosówką. W runie można spotkać wełnianki a także borówkę bagienną, borówkę brusznicę, borówkę czarną, paproć podrzenia żebrowca, modrzewnicę zwyczajną a także sity (sit czarny, sit cienki) i turzyce (turzyca zaostrzana i dzióbkowata). Z drzew i krzewów, oprócz wcześniej wymienianej kosodrzewiny, rosną nielicznie, skarłowaciałe świerki oraz brzozy brodawkowate.

W najmniej wilgotnych obszarach, znajdujących się na obrzeżach rezerwatu rosną świerczyny ze stosunkowo ubogim runem, składającym się głównie z mchów, paproci, borówki czarnej i wrzosu zwyczajnego. Są to głownie bory świerkowe na torfie (Sphagno girgensohnii-Piceetum). Ich drzewostan charakteryzuje się stosunkowo dużym zwarciem tworzącym niemal jednolite gatunkowo świerczyny z domieszką brzozy omszonej. Warstwa podszytu zdominowana jest przez młode drzewka świerkowe i brzozowe.

Bardzo dobrze rozwinięte jest runo leśne choć nie występuje tu duże bogactwo gatunkowe ograniczone do typowo kwasolubnych gatunków jak borówka czarna, borówka brusznica, siódmaczek leśny, skrzyp leśny oraz różnego rodzaju trawy, turzyce i paprocie. Siedlisko wytworzyło się w miejscach powiązanych z obniżeniem terenu wypełnionego kwaśnym torfem, gdzie poziom wody gruntowej przypada przeciętnie na głębokości 20-80 cm. Świerczyny występujące na torfowisku wykazują szereg podobieństw do borelanych lasów świerkowych rosnących na dalekiej północy, przez co lasy w rezerwacie wyglądem oraz wegetacją przypominają obszary leśne Syberii i Skandynawii.

Charakterystyczny chłodny klimat miał znaczny wpływ na skład roślinności, którą można tu spotkać. Odnotowuje się gatunki typowe dla różnych stref geograficznych, głównie górskich, atlantyckich oraz północnej Europy. Występują tu m.in. typowo północnoeuropejska bażyna czarna, bażyna obupłciowa, żurawina drobnolistna, brzoza karłowata, wełnianeczka darniowa, sit cienki oraz typowo atlantycka rosiczka pośrednia i widłacz torfowy. Warto podkreślić stosunkowo liczną populację brzozy karłowej, którą szacuje się na około 500 osobników. Krzew ten ma w Polsce zaledwie trzy stanowiska, wszystkie objęte ochroną rezerwatową (oprócz Torfowisk Doliny Izery także Torfowisko pod Zieleńcem w Górach Bystrzyckich oraz Linje na Pojezierzu Chełmińskim).

Na terenie rezerwatu stwierdzono dotychczas 110 gatunków, w tym 54 gat. roślin zarodnikowych i 56 gat. roślin naczyniowych. Wśród nich można spotkać liczne chronione lub rzadkie gatunki, oprócz wcześniej wymienionych należy odnotować: wierzba borówkolistna, malina moroszka, bagnica torfowa, bażyna czarna, rosiczka okrągłolistna, widłaczek torfowy, wroniec widlasty, fiołek dwukwiatowy, sosna błotna, jałowiec pospolity halny, modrzewnica zwyczajna, kukułka plamista, arnika górska, podrzeń żebrowiec, paprotka pospolita, arcydzięgiel litwor, wierzba płożąca i kosmatka sudecka.

Ostatnią i jedną z najbardziej wartościowych grup są liczne mchy i wątrobowce, zwłaszcza gatunki z rodzaju torfowiec (Sphagnum), będące jednym z głównych składników torfowisk, charakteryzuje je duża chłonność wody, którą stopniowo uwalniają. Właśnie, między innymi dzięki nim torfowiska charakteryzują się tak dużą chłonnością wody. Na terenie rezerwatu i w jego bezpośredniej bliskości stwierdzono kilka gatunków m.in. torfowiec bałtycki, torfowiec spiczastolistny, torfowiec brunatny, torfowiec brodawkowaty, torfowiec magellański, torfowiec czerwonawy i torfowiec Russowa.

Wśród innych roślin występujących na terenie rezerwatu warto wspomnieć:

Borówka bagienna (Vaccinium uliginosum), najrzadsza z dolnośląskich borówek, występująca głównie w Borach Dolnośląskich i wyższych partiach Sudetów. Na Dolnym Śląsku jest to gatunek stosunkowo rzadki.
Jałowiec pospolity halny (Juniperus communis var. saxitalis), wysokogórska, karłowa forma jałowca. Tworzy niskie, płożące krzewy, zwykle nie przekraczające 10 cm wysokości (maksymalnie do 50–70 cm). Występuje na wysokogórskich obszarach Sudetów i Karpat. Poza tym jako relikt glacjalny bywa notowany na torfowiskach na obszarach nizinnych.
Malina moroszka (Rubus chamaemorus), drobna, płożąca roślina dwupienna osiągająca 10-15 cm wysokości. Tworzy dwuletnie pędy zakończone kwiatami o białych lub różowych barwach. Jest to rzadki gatunek, notowany w Sudetach wyłącznie z Karkonoszy i omawianego rezerwatu, gdzie rośnie na podmokłych torfowiskach.
Modrzewnica zwyczajna (Andromeda polifolia), niewielka torfowiskowa krzewinka o rzucających się w oczy różowych kwiatach. Zasiedla wilgotne fragmenty o bogatej warstwie mszystej, zarówno otwarte torfowiska jak i te zarastające. Gatunek bardzo rzadki na Dolnym Śląsku, ograniczony do Borów Dolnośląskich oraz najwyższych partii Sudetów.
Podbiałek alpejski (Homogyne alpina), drobna bylina o niepozornym, różowo-białych kwiatostanie rosnąca w suchszych fragmentach rezerwatu porośniętych przez świerczynę. Gatunek rzadki w skali kraju, jednak występujący dosyć pospolicie w wyższych partiach gór.
Przytulia hercyńska (Galium saxatile), niska bylina tworząca rozległe ale niskie kobierce pełne drobnych, białych kwiatów. Występuje głównie w wilgotnych i cienistych fragmentach.
Szarota norweska (Gnaphalium norvegicum), górska roślina o drobnych, żółto-brązowych kwiatostanach zebranych w kątach szarozielonych liści. Występuje w wielu fragmentach, zarówno na murawach, traworoślach jak i w widniejszych miejscach borów świerkowych i zarośli kosodrzewiny.
Wełnianki (Eriophorum spp.), grupa kilku podobnych w wyglądzie turzyc o bardzo charakterystycznych puchowych kwiatostanach. W rezerwacie stanowią bardzo licznie występującą grupę, która masowo zakwita wczesnym latem na większości otwartych obszarów torfowiska. Szczególnie widowiskowe płaty znajdują się przy drewnianej kładce poprowadzonej w ramach ścieżki dydaktycznej przez część otwartą torfowiska.
Żurawina błotna (Oxycoccus palustris), jest to także dosyć pospolity gatunek na torfowisku, który wraz z modrzewnicą tworzy gęstą sieć cienkich, płożących się pędów pośród mszaru. Jesienią tworzą duże, ciemnoczerwone owoce utrzymujące się przez całą zimę aż do wiosny.

Fauna

Stosunkowo bogata. Mimo naturalnej bariery, jaką są góry i podmokłe tereny, w Górach Izerskich wyginęły duże ssaki takie jak wilki, rysie czy niedźwiedzie. Przetrwały tylko te, które są stosunkowo pospolite na całym obszarze kraju (jelenie, zające, sarny, lisy). Oprócz dużych gatunków, można tutaj napotkać liczne mniejsze jak gryzonie i owadożerne (nornik bury, nornik zwyczajny, karczownik, ryjówki). Łącznie stwierdzono 13 gatunków ssaków.

Uboga jest herpetofauna, którą reprezentują jedynie żmija zygzakowata, traszka górska i pospolita żaba trawna. W wodach potoków i strumieni na terenie rezerwatu nie stwierdzono występowania ryb. Jedyną stosunkowo bogatą grupą zwierząt są ptaki, których naliczono tu 71 gatunków lęgowych. Wśród nich można wymienić skrajnie rzadkie, takie jak cietrzew, puchacz, głuszec, włochatka, sóweczka i czeczotka. Ciekawostką jest duża grupa ptaków, które mają na terenie Torfowisk w Dolinie Izery najwyżej stwierdzone stanowisko w kraju (bielik, siewieczka rzeczna, żuraw, dla którego jest to jedyne górskie miejsce występowania) lub regionie (bocian czarny, dymówka, jerzyk, lelek, bekas). Inne rzadkie gatunki ptaków to m.in. świergotek nadwodny, siewierniak, zimorodek.

Zagrożenia

Obecnie niewielkie. Całość kompleksu torfowisk jest objęta ochroną zarówno rezerwatową jak i obszaru Natura 2000. Szlaki turystyczne przebiegają głównie wzdłuż granicy rezerwatu lub daleko od najcenniejszych elementów rezerwatu.

Celem ochrony jest zachowanie torfowisk typu wysokiego i przejściowego wraz z całą różnorodnością flory i fauny występującej na tym obszarze. Torfowiska Izerskie były od dawna znane naukowcom ze swojej unikatowości. Jako jeden z pierwszych opisywał je S. Topła w latach czterdziestych XX wieku. Pierwotnie na tym terenie istniał rezerwat ścisły Torfowisko Izerskie. Teren obejmujący zaledwie 44,74 ha powstał w 1969 roku.

Trzeba było czekać 4 kolejne dekady by na miejscu tego rezerwatu powstał nowy. W 2000 roku powołano obecnie znany rezerwat, którego obszar po połączeniu z rezerwatem Torfowisko Izerskie, obejmował 485 ha a w ciągu następnych lat powiększono go o kolejne torfowiska i podmokłe zbiorowiska roślinne do rozmiarów obecnych 529 ha. Wraz z czeskimi rezerwatami („Rašeliniště Izery”, „Rybí louky”, „Černou jezírke” oraz „Rašeliniště Jizerki) sąsiadującymi przez graniczną rzekę Izerę tworzą wielki kompleks torfowisk o naturalnym charakterze, jeden z największych w Europie. Czeski kompleks rezerwatów torfowiskowych obejmuje łącznie około 20 jednostek posiadających kompleksy subarktycznych ekosystemów o powierzchni ponad 500 ha. Zostały wpisane na listę Ramsar Sites jako Rašeliniště Jizery.

Inne

Rezerwat i jego bezpośrednia okolica posiadają bardzo dobre zagospodarowanie turystyczne. Występują tu szlaki turystyczne, seria tablic dydaktycznych, miejsca do odpoczynku oraz schronisko górskie Chatka Górzystów. 2 km na południe od rezerwatu umiejscowione jest schronisko Orle.

Przez rezerwat przebiegają trzy szlaki:

czerwony szlak turystyczny, prowadzący ze schroniska Orle ku Izerskiej Hali
niebieski szlak turystyczny Szklarska Poręba – Pasterka, zahaczający o północny fragment rezerwatu w kierunku Chatki Górzystów
żółty szlak turystyczny Rybnica – Schronisko na Stogu Izerskim, biegnący północnymi fragmentami rezerwatu

Przed wojną na terenie obecnego rezerwatu istniał przysiółek osady Groß Iser zwany Kobelhäuser, wg niektórych źródeł Koberhäuser, położony był on na Kobylej Łące (Kobelwiese) i na Hali Izerskiej. W miejscu tym istniało kilkanaście budynków, zarówno typowe górskie, drewniane bacówki jak i murowane domostwa. Większość z nich nie dotrwała do naszych czasów. Zaraz po wojnie funkcjonowała w nich placówka WOPu, później zostały doszczętnie zniszczone. Ostały się głównie pojedyncze fragmenty ścian i podłóg. Postawiono tu także tabliczkę pamiątkową po tej zanikłej miejscowości.

Informacje praktyczne:

brak dojazdu, rezerwat położony jest w sercu Gór Izerskich, kilka kilometrów od najbliższych parkingów i miejsc postojowych. Najbliższy parking położony jest na Polanie Jakuszyckiej oraz w Świeradowie-Zdroju
dojście do rezerwatu jest długie oraz wiąże się z pokonaniem znacznych wysokości. Sam rezerwat obejmuje jednak płaskowyż, gdzie teren jest płaski i łatwy w poruszaniu się. Jednak ze względu na dużą odległość do pokonania, obiekt zalecany jest głównie dla osób z dobrą kondycją
po polskiej stronie, nie ma innych rezerwatów przyrody w bezpośredniej okolicy, najbliższy to Krokusy w Górzyńcu. Po czeskiej stronie występuje cała seria obszarów chronionych w postaci rezerwatów, pomników przyrody i innych typów ochrony, m.in. „Rašeliniště Izery”, „Rybí louky”, „Černou jezírke” oraz „Rašeliniště Jizerki”
w sąsiedztwie rezerwatu występuje wiele cennych przyrodniczo miejsc, m.in. Dolina Kwisy z licznymi uchodzącymi potokami, torfowiska wokół góry Kamienica (973 m n.p.m.), Wysoki Kamień, Śnieżne Jamy, Dolina Izery (poza rezerwatem) oraz liczne łąki i murawy naokoło Świeradowa-Zdroju
najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: lato (szczyt wegetacji roślinności torfowiskowej), wrzesień (przebarwiające się murawy)