Śnieżnik Kłodzki cz.2 – Torfowisko Sadzonki

Śnieżnik Kłodzki cz.2 – Torfowisko Sadzonki

5 lipca 2022 Wyłączono przez admin

Niewielkie ale jednocześnie bardzo cenne torfowisko leżące u podnóża kopuły Śnieżnika, tuż przy granicy z Republiką Czeską. Latem oczarowuje nas powszechną bielą wełnianek widocznych już nawet z pobliskiego szlaku. To właśnie ten element może zwabiać przechodzących obok turystów, którzy wpatrzeni są wtedy w piękną panoramę Śnieżnika. Na Sadzonkach występuje typowa roślinność torfowiskowa choć trochę zubożona ze względu na dużą izolację od innych tego typu siedlisk. Jednak posiadają one jeden wyjątkowy element w skali Ziemi Kłodzkiej, mianowicie piękną populację skrajnie rzadkiego storczyka. W 2023 roku obszar został objęty ochroną przez powiększenie rezerwatu Śnieżnik Kłodzki.


Typ ochrony: rezerwat przyrody

Data utworzenia: 2023 r. (włączenie do rez. Śnieżnik Kłodzki)

Powierzchnia: 0,6 ha

Powiat: Kłodzki

Gmina: Stronie Śląskie

Nadleśnictwo: Lądek Zdrój


W dniu 02.01.2023 obszar torfowiska Sadzonki wraz z otaczającymi fragmentami zostały włączone do rezerwatu przyrody Śnieżnik Kłodzki na mocy Zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu z dnia 30 grudnia 2022 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Śnieżnik Kłodzki”.

Położenie i budowa: Obszar obejmuje stosunkowo niewielkie torfowisko na południowo-wschodnim grzbiecie odchodzącym od kopulastego szczytu na Śnieżniku, najwyższym szczycie Sudetów Wschodnich, który położony jest w centralnej części Masywu Śnieżnika. Dokładniej jest to niewielkie wypłaszczenie terenu na wysokości około 1230  m n.p.m. będące jednocześnie najwyższym fragmentem płaskiego i słabo zaznaczonego szczytu Sadzonki. Samo torfowisko nie ma zdefiniowanych granic, jednak w dużej mierze pokrywa się z granicami oddziału leśnego 288f nadleśnictwa Lądek Zdrój. Stąd na potrzeby artykułu przyjmujemy, że są to granice omawianego obszaru.

Samo torfowisko położone jest na skałach metamorficznych z których zbudowana jest większość Masywu Śnieżnika. Określane są one jako gnejsy śnieżnickie występujące w metamorfiku Lądka i Śnieżnika, charakteryzują się zróżnicowaniem mineralogicznym z widoczną foliacją (równoległe ułożenie poszczególnych ziaren minerałów). Powstały prawdopodobnie w orogenezie kaledońskiej 400 mln lat temu, choć niektóre źródła mówią o orogenezie waryscyjskiej. Ze względu na słabą przepuszczalność wody na obszarach ze skałami gnejsowymi często formują się tego typu obszarach torfowiska. Identyczna sytuacja miała miejsce także na Sadzonkach, gdzie w wybitnie płaskim fragmencie grzbietu zaczęła gromadzić się woda. Warto tu także wspomnieć, że przez ten teren przechodzi europejski dział wodny zlewisk Bałtyku i Morza Czarnego.

Roślinność: Umiarkowanie bogata ale ze względu na typ siedliska bardzo cenna. Największą powierzchnię porastają torfowiska wysokie występujące w fazie kępkowej z rzędu Sphagnetalia magellanici, które tworzą mszary wysokotorfowiskowe z dużym udziałem mchów torfowców oraz niskich krzewinek i roślin trawiastych. Jest to siedlisko o charakterze otwartym, otoczonym ze wszystkich stron górnoreglowym borem świerkowym. Siedlisko choć zubożone gatunkowo ze względu na izolację od innych tego typu siedlisk posiada dobrze rozwiniętą szatę roślinną. Podłoże jest wybitnie kwaśne, oligotroficzne i zasilane wyłącznie wodami opadowymi, które stopniowo przesączają się z wyższych partii kopuły Śnieżnika i gromadzą na płaskim terenie Sadzonek. Wśród gatunków typowych i stosunkowo pospolitych należy wymienić: modrzewnica zwyczajna, turzyca bagienna, wełnianka pochwowata i żurawina błotna. W mniejszych ilościach towarzyszą im kępy bażyny czarnej, borówki bagiennej, borówki brusznicy, pszeńca zwyczajnego i widłaka goździstego. Wśród gatunków najcenniejszych należy stosunkowo bogata populacja listery sercowatej, dla której jest to obecnie jedyne znane stanowisko na Ziemi Kłodzkiej. Miejscami na mszar wkraczają świerki, które jednak tworzą niewysokie, skarłowaciałe formy ze względu na podłoże ubogie w składniki pokarmowe. Jako ciekawostkę warto dodać, że śnieżnickie torfowiska wyróżnia spośród pozostałych sudeckich torfowisk brak naturalnie występującej kosodrzewiny. W związku z tym obrzeża Sadzonek i innych nienaruszonych torfowisk otaczane są wyłącznie przez świerka.


Graniczne tereny naokoło całego torfowiska zajmują górnoreglowe bory świerkowe z zespołu  Sphagno-Piceetum, tworzące torfowiskową świerczynę górską. Siedlisko to jest stosunkowo ubogie jeśli chodzi o skład gatunkowy, jednak posiada bardzo dobrze rozwiniętą szatę roślinną. Występuje na obrzeżach w miejscach z wysokim poziomem wody, jednak z podłożem na tyle ustabilizowanym, że mogą wyrastać tam drzewa. Sam drzewostan świerczyny jest dosyć rzadki, głównie ze względu na ciężkie warunki środowiskowe i niemalże jednogatunkowy, gdzie dominuje świerk pospolity w różnym stopniu rozwoju. Silne wiatry, długo zalegająca pokrywa śnieżna a także ubogie w składniki podłoże spowodowało, że tutejsze świerki są skarlałe i osiągające wysokość kilku metrów, ich gałęzie są krótkie i pochylone co niweluje złamanie się pod grubą warstwą śniegu. Co ciekawe torfowiskowa świerczyna przeważnie występuje w reglu dolnym, a jej występowanie w wyższych partiach może być efektem gospodarki leśnej. Głównym powodem jest silne przekształcenie łatwiej dostępnych partii dolnoreglowych (odwadnianie, nadmierne wycinki) pozostawiając siedlisku jedynie wyższe partie gór, niedostępne dla zintensyfikowanego leśnictwa. W siedlisku warstwa podszytu zdominowana jest przez młode świerki oraz borówkę czarną tworząca rozległe, jednogatunkowe łany. Pomiędzy nimi występują pojedyncze kępy podbiałka alpejskiego i widłaka goździstego.

W obu siedliskach występuje bardzo bogata szata mszaków i wątrobowców, które miejscami dominują nad pozostałą roślinnością, nawet do 90%. Odnotowano tutaj szereg gatunków mszaków, wśród nich torfowce: torfowiec Girgensohna Sphagnum girgensohnii, torfowiec obły S. teres, torfowiec spiczastolistny S. cuspidatum, płonnik cienki Polytrichum strictum, płonnik pospolity P. commune, zwiesiniec długodzióbkowy Dicranodontium denudatum i warnsdorfia pływająca Warnsdorfia fluitans.

Na obszarze wykazano występowanie kilku gatunków rzadkich lub chronionych, należą do nich:

  • Bażyna czarna (Empetrum nigrum), niewielka krzewinka o bardzo luźnym pokroju, której cienkie gałązki z soczyście zielonymi liśćmi opatulone są przez gęste dywany mchów. Późnym latem tworzą niewielkie, czarne jagody o cierpkim posmaku. Kopuła Śnieżnika wraz z torfowiskiem Sadzonki stanowią jedną z dwóch ostoi tego gatunku na Ziemi Kłodzkiej (drugim są borówczyska w Górach Stołowych).
  • Borówka bagienna (Vaccinium uliginosum), stosunkowo rzadki gatunek na Dolnym Śląsku, którego rozproszone stanowiska stwierdzono głównie w Sudetach i Borach Dolnośląskich. Posiada duże, sinozielone liście i ciemnoniebieskie jagody. Choć może osiągać nawet metr wysokości, to jednak ciężkie, wysokogórskie warunki sprawiają, że na Sadzonkach tworzy niskie krzewinki ledwo wyrastające z grubej warstwy mchów.
  • Modrzewnica zwyczajna (Andromeda polifonia), jest to kolejny typowo torfowiskowy gatunek jaki można spotkać na Sadzonkach, gdzie tworzy bardzo liczne, płożące się pędy pośród mchów i innych krzewinek. Jego jasnoróżowe kwiaty bardzo kontrastują z monotonną zielenią mszaru.
  • Wełnianka pochwowata (Eriophorum vaginatum), jeden z najpospolitszych gatunków jakie można spotkać na torfowisku, którego puchowate owocostany widać nawet z zielonego szlaku. To właśnie ich widok łatwo nakierowuje turystów na Sadzonki, albowiem bardzo się wyróżniają na tle monotonnej zieleni dywanu złożonego z tysięcy krzewów borówki czarnej. Jest to gatunek dosyć ekspansywny na przyszczytowych partiach Śnieżnika i pojedyncze kępy można spotkać także daleko od granic torfowiska.
  • Żurawina błotna (Oxycoccus palustris), jest to także dosyć pospolity gatunek na torfowisku, który wraz z modrzewnicą tworzy gęstą sieć cienkich, płożących się pędów pośród mszaru. Jesienią tworzą duże, ciemnoczerwone owoce utrzymujące się przez całą zimę aż do wiosny.

Listera sercowata (Listera cordata), jest to niewielki gatunek storczyka występującego na siedliskach kwaśnych takich jak bagienne bory, torfowiska i borówczyska. Sadzonki stanowią obecnie jedyną potwierdzoną lokalizację na całej Ziemi Kłodzkiej i prawdopodobnie jedną z dwóch w zasięgu Dolnego Śląska. Drugie miejsce występowania listery to Karkonosze. W innych regionach brakuje obecnie informacji odnośnie sytuacji tamtejszych stanowisk, dotyczy to głównie Borów Dolnośląskich. Jest to bardzo drobny storczyk o ciemnych kwiatach, które łatwo mogą umknąć ludzkiemu wzrokowi, szczególnie w gęstej roślinności torfowisk. Na Sadzonkach listera ma się dobrze a sama populacja liczona jest w setki osobników. Rośnie głównie na obrzeżach, na granicy mszaru i borówczysk, gdzie panuje lekki półcień. Do głównych czynników zagrażających stanowisku należą zmiany stosunków wodnych (długotrwałe susze, niewielka pokrywa śnieżna) oraz ewentualnie rozdeptywanie przez turystów chcących podziwiać torfowisko.


Inne: Teren nie posiada żadnego zagospodarowania turystycznego w postaci tablic dydaktycznych, miejsc do odpoczynku lub barierek oddzielających serce torfowiska. W bezpośrednim sąsiedztwie przebiegają dwa szlaki:

  • czerwony szlak Rýmařov – Nad Boudou, który biegnie po czeskiej stronie, około 50 m od torfowiska
  • zielony szlak Bardo – Niemojów, który biegnie bezpośrednio wzdłuż granicy państwowej, około 20-30 m od torfowiska. W czasie kwitnienia wełnianek widać je bardzo dobrze z traktu

Zagrożenia: Umiarkowane. O dziwo, jest to obszar, gdzie największym zagrożeniem nie jest gospodarka leśna lecz warunki klimatyczne. Wysokogórskie, bezdopływowe torfowiska są w pełni uzależnione od opadów i pokrywy śnieżnej, które są jedynym źródłem wody. Obszar nie został nigdy intensywnie zmeliorowany (w przeciwieństwie do np. torfowisk Gór Stołowych), dzięki czemu wciąż utrzymują się tutaj odpowiednie stosunki wodne. Wszystko jednak ulega zmianom na wskutek postępujących zmian klimatycznych. Choć góry wciąż stanowią obszar o największych rocznych opadach deszczu to jednak corocznie tych opadów jest mniej a długotrwałe susze stają się stopniowo normą w naszym kraju. W efekcie może dochodzić do obniżania się poziomu wód gruntowych i zamierania roślinności torfowiskowej, tak bardzo wrażliwej na niedobory wody. W procesie tym na osuszające torfowisko zaczynają wkraczać krzewy borówek i młode świerki stopniowo wypierając znacznie słabsze konkurencyjnie rośliny torfowiskowe. Jest to jednak zagrożenie potencjalne, które na dzień dzisiejszy na Sadzonkach nie zostało zaobserwowane. Podobna sytuacja dotyczy wzmożonego ruchu turystycznego, który na szczęście omija ten teren. Większość turystów zmierza w kierunku kopuły Śnieżnika i nie zachodzi na torfowisko. [Aktualizacja] W dniu 02.01.2023 torfowisko zostało objęte ochroną przez powiększenie rezerwatu Śnieżnik Kłodzki. Zmieniło to diametralnie sytuację Sadzonek, które są od teraz chronione jedną z najwyższych form ochrony przyrody w Polsce.

Wrażenia Osobiste: Pozytywne. Torfowisko chociaż nie zostało objęte ochroną w ramach rezerwatu przyrody lub użytku ekologicznego, to nie jest zagrożone przez najpoważniejsze czynniki jakimi jest gospodarka leśna lub wzmożona turystyka. Większość osób idących zielonym szlakiem mija Sadzonki całkowicie nieświadom cudowności jakie tam rosną. Z obserwacji można zauważyć, że nawet łany wełnianek nie przyciągają ludzi, którzy są już wtedy zapatrzeni na piękną panoramę kopuły Śnieżnika. Jest ona na tym odcinku szlaku wyjątkowo widowiskowa. Być może jest to dobra wiadomość. Masy turystów depczących po drobnych listerach i widłakach mogłyby wyrządzić wiele nieodwracalnych szkód. Jednak i tak widać pośród łanów borówek wąskie, wydeptane ścieżki prowadzące w kierunku torfowiska. Sadzonki są swoistym ukrytym skarbem, jest to pięknie zachowane torfowisko daleko od cywilizacji. Potrzeba przynajmniej 2 godzin marszu idąc od najkrótszej drogi, którą jest szlak żółty-zielony prowadzący z parkingu w Kamienicy. Jednak dla miłośników przyrody jest to wysiłek warty podjęcia.


Informacje praktyczne:

  • brak dojazdu, torfowisko zlokalizowane jest w sercu parku krajobrazowego, daleko od miejscowości lub dróg. Najkrótsza trasa prowadzi z Kamienicy szlakiem żółtym i potem zielonym. Inne możliwości to przejście z Międzygórza szlakiem czerwonym i potem zielonym lub z Kletna szlakiem żółtym i potem także zielonym. Jednak oba te dwa warianty wymagają przejścia przez szczyt Śnieżnika co znacznie wydłuża czasowo drogę
  • trasa dla osób mających pewne doświadczenie w górskich wycieczkach, łączny czas wejścia i zejścia najkrótszym wariantem zajmuje ponad 4 godziny w dobrym tempie. Samo torfowisko nie należy do zbyt zabagnionych i nawet po intensywnych deszczach nie zmienia się w grzęzawisko
  • w bezpośrednim sąsiedztwie leży rezerwat przyrody Śnieżnik Kłodzki, poza tym w odległości kilku kilometrów zlokalizowane s inne rezerwaty jak Jaskinia Niedźwiedzia, Nowa Morawa, Puszcza Śnieżnej Białki i Wodospad Wilczki
  • z innych cennych przyrodniczo terenów warto wymienić Torfowisko na Młyńsku, kamieniołom Kletno I, Mały Śnieżnik, Skały Mariańskie na Żmijowcu i kopalnia uranu w Kletnie chroniona jako stanowisko dokumentacyjne
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: przełom czerwca i lipca (kwitnienie wełnianek i listery), wrzesień (roślinność w jesiennych barwach)