Leśne Zbocza przy Zamku Bolczów

15 września 2025 Wyłączono przez admin

Teren znany jest głównie z tytularnego zamku, który oprócz bogatej i ciekawej historii posiada także bogatą i ciekawą przyrodę, występującą zarówno wokół zamku, jak i w jego wnętrzu. Zbocza porastają siedliska lasów bukowych z runem leśnym bogatym we wczesnowiosenne geofity, które wyrastają wokół licznych pomników przyrody, jakie licznie występują w tym miejscu. Rezerwat powstał z inicjatywy „100 Rezerwatów na 100-lecie Lasów Państwowych”.

Typ ochrony: leśny

Data utworzenia: 2025

Powierzchnia: 17,10 ha

Powiat: Jeleniogórski

Gmina: Janowice Wielkie

Nadleśnictwo: Śnieżka

Położenie

Teren obejmuje północno-zachodnie stoki odchodzące od Suchej Góry (610 m n.p.m.) i opadające w kierunku Doliny Janówki, będącej północną częścią Rudaw Janowickich w Sudetach Zachodnich, około 1,3 km na południe od centrum miejscowości Janowice Wielkie. Całość znajduje się w obrębie Rudawskiego Parku Krajobrazowego, obejmuje oddziały leśne 54 d,h-k;55 a-c; 60 d-f w nadleśnictwie Śnieżka.

Budowa

Całość zbudowana jest z warscyjskich, gruboziarnistych granitów, które powstały podczas orogenezy waryscyjskiej (około 300-320 milionów lat temu), gdy kontynenty zderzały się, tworząc superkontynent Pangea. Granity dzięki procesom wymywania i wietrzenia miększych i lżejszych fragmentów, utworzyły liczne formy skalne na szczycie i zboczach góry. Wiele z nich uformowało kilkunastometrowe ostańce o fantazyjnych kształtach, których znaczne nagromadzenie znajduje się wokół szczytu.

Część z granitowych rzeźb nosi własne indywidualne nazwy:

Urwista, jedna z bardziej charakterystycznych i największych skał rezerwatu, która w okresie bezlistnym stanowi dobry punkt obserwacyjny na Kotlinę Jeleniogórską. Jest to rozległa granitowa turnia zlokalizowana na południe od zamku. W najwyższym miejscu osiąga wysokość około 30 metrów. Na jednej ze ścian jest metalowy uchwyt wmurowany w skałę, który ułatwia pokonanie ostatniego stopnia.
Antyurwista, bliźniacza skała do Urwistej, osiągająca około 18 m. Jest to kopulasta skała o dobrze widocznych, głębokich spękaniach poziomych.
Druga Wartownia, jedna z dwóch dużych baszt skalnych po północno-zachodniej stronie stoku. Pierwsza Wartownia leży już poza granicami rezerwatu.
Kazamaty, długa i wysoka skała tworząca pionowo-skośne spękania. Jest to jedna z największych formacji skalnych w rezerwacie. Ulokowana jest na południowy-wschód od zamku.
Krucha Baszta, zlokalizowana bezpośrednio na północ od zamku. Wysoka i silnie spękana skała, która posiada charakterystyczną dużą skalną wychodnię o wysokości około 2m.
Mała Strażnica, wysoka skała o pionowych, lekko skośnych spękaniach, umiejscowiona jest na południowy-wschód od zamku.
Romby, duża baszta o pionowo-skośnych spękaniach. Położona jest na północnych stokach.
Sfinks, jest to niewielka i mocno zacieniona otaczającymi drzewami skałka o głębokich spękaniach. Kształt górnych skał przypomina lekko ludzką twarz, stąd nazwa.

Poza tym, na północno-zachodnim zboczu oprócz grup skałek występują pojedyncze skały granitowe i niewielkie urwiska skalne, niektóre z nich otrzymały nazwy: Gąsienica, Igła, Omszała Baszta, Kanion, Orzech, Pochyła i Zamkowa Maczuga. Większość z granitowych skał znajduje się poza obszarem projektowanego rezerwatu. Na kilku dużych skałach uformowano podwaliny pod budowę zamku.

Flora

Roślinność jest stosunkowo bogata, należąca do najcenniejszych florystycznie miejsc na terenie parku krajobrazowego, obejmuje siedliska leśne i naskalne. Do największych płatów należy żyzna buczyna sudecka (Dentario enneaphylli-Fagetum) porastająca strome północne i wschodnie stoki wokół zamku. Ze względu na ulokowanie, siedlisko charakteryzuje się wilgotnym mikroklimatem, z dobrze drenowanymi, ale świeżymi glebami brunatnymi kwaśnymi, wytworzonymi na granicie. Gleby te są płytkie ale próchnicze i żyzne, co umożliwia bujny rozwój roślinności.

Buczyna ta pełni ważne funkcje ekologiczne – stabilizuje zbocza granitowe, chroni przed erozją i stanowi refugium dla licznych gatunków roślin żyznych lasów liściastych. W kontekście kulturowym, lasy otaczające zamek Bolczów są świadectwem długotrwałej koegzystencji przyrody z dziedzictwem historycznym regionu, albowiem niemal całość lasów w tej części Rudaw została wycięta i zastąpiona sztucznymi monokulturami świerkowymi. Jedynie wokół zamku pozostawiono lasy liściaste, które dzięki dziesiątkom lat pozostawienia w spokoju stworzyły wysoce naturalne i stabilne siedlisko.

Drzewostan jest zbudowany głównie z wiekowych buków o średniej wieku wynoszącej 130 lat i stosunkowo bogatym runie leśnym z wieloma rzadkimi lub chronionymi gatunkami roślin. Do najliczniejszych roślin należy szczyr trwały, porastający większą część runa oraz miesiącznica trwała, która miejscami formuje niewielkie płaty zespołu jaworzyny z miesiącznicą trwałą (Lunario-Aceretum) tworząc mozaikę z lasem bukowym. W mozaice tej notuje się pojedyncze okazy takich gatunków jak: lilia złotogłów, kopytnik pospolity, marzanka wonna, żywiec bulwkowaty, żywiec dziewięciolistny i zawilec gajowy.

Południowe i zachodnie zbocza porasta kwaśna buczyna górska (Luzulo luzuloidis-Fagetum) z dorodnymi okazami buka oraz niewielką domieszką innych drzew jak klon jawor i świerk pospolity. Warstwa podszytu słabo wykształcona i ograniczona głównie do młodych drzewek bukowych. Runo leśne także jest stosunkowo ubogie, składające się z pojedynczych kęp zawilca gajowego, kosmtatki gajowej i trzcinnika leśnego oraz licznych kęp paproci (orlica, wietlica samcza, nerecznica, paprotka zwyczajna).

Na murach zamku występują liczne siedliska naskalne, głównie ze związku roślinności ścian skalnych i urwisk krzemianowych ze zbiorowiskami z Androsacion vandelii, wśród których możemy wyróżnić dużą populację paprotki zwyczajnej oraz licznych jastrzębców i mchów. Występują najczęściej w miejscach cienistych i półcienistych, gdzie skały bywają wilgotne przez dłuższy okres czasu, m.in. dzięki porannym mgłom. Roślinność naczyniowa często egzystuje bezpośrednio na warstwie mszaków dających, oprócz miejsca do zakorzenienia się, także stosunkowo korzystny rezerwuar wody w okresie opadów atmosferycznych. Na powierzchniach siedliska zidentyfikowano liczne gatunki paproci oraz mchów, wątrobowców i niektórych roślin kwiatowych. Do najważniejszych należy paprotka pospolita, paprotnica krucha, nerecznica samcza i zanokcica skalna.

Ze względu na antropogeniczny charakter obszaru występują tu liczne gatunki obce lub niewłaściwe dla tutejszych ekosystemów, zasiedlające tereny zamku, zarówno wewnątrz dziedzińca jak i wokół. Mury oraz wnętrza ulegają stopniowemu zarastaniu przez siewki drzew, głównie wierzb, brzóz i młodych buczków. Część jest porośnięta dużymi okazami bluszczu zwyczajnego i licznych gatunków traw.

Lilia złotogłów (Lilium martagon), gatunek typowo leśny, który jest wyjątkowo rzadki na masywie. Pojedyncze pędy lilii można znaleźć zarówno w płatach buczyny jak i lasów klonowo-lipowych, do miejsc o szczególnej koncentracji należą szczytowe oraz północne stoki.
Miesiącznica trwała (Lunaria rediviva ), wysoka bylina tworząca jasnofioletowe kwiatostany jest jedną z najbardziej charakterystycznych roślin w lasach klonowo-lipowych, gdzie pośród rumoszu skalnego tworzy swój własny zespół jaworzyny z miesiącznicą trwałą. Notowana głównie na leśnych rumowiskach w północnej i zachodniej części.
Przytulia okrągłolistna (Galium rotundifolium), drobna bylina z niewielkimi kwiatostanami złożonymi z kremowobiałych kwiatów. Gatunek jest stosunkowo rzadki, jednak nie został objęty ochroną. Występuje w lasach liściastych i iglastych, na glebach świeżych, ubogich w składniki odżywcze i lekko kwaśnych.
Szczyr trwały (Mercurialis perennis), stosunkowo pospolity gatunek górski, który tworzy rozległe płaty w żyznej i kwaśnej buczynie. Jest trujący, ale wykorzystywany także jako roślina lecznicza i barwierska.
Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezerum), chroniony gatunek krzewu o charakterystycznych, pachnących kwiatach, który stosunkowo pospolicie występuje we wszystkich fragmentach masywu, jednak jest szczególnie częsty w drzewostanie bukowym.
Żywiec dziewięciolistny (Dentaria eneaphyllos), gatunek charakterystyczny dla lasów o naturalnym charakterze, który w dolinie występuje w obszarze lasów klonowo-lipowych oraz żyznych buczyn. Jednak nigdzie nie tworzy rozległych płatów dominujących w runie, głównie za sprawą licznych wycinek zniekształcających naturalny charakter lasów.

Fauna

Świat zwierzęcy jest stosunkowo ubogi. Teren jest niewielki i mimo, że stanowi fragment większego kompleksu leśnego nie jest chętnie odwiedzany przez zwierzęta. Głównym powodem jest silnie wzmożony ruch turystyczny. Ruiny zamku stanowią jeden z chętniej odwiedzanych miejsc na terenie parku. Z ciekawszych gatunków stwierdzono liczną ornitofaunę, m.in. orzechówkę zwyczajną, krzyżodzioba świerkowego, dzięcioła czarnego i gołębia siniaka.

Pozostałe Informacje

Najbardziej charakterystyczną atrakcją na omawianym terenie jest zamek Bolczów, którego początek datuje się na 1375 rok. Do jego budowy wykorzystano istniejące tu dwie granitowe skały, które zostały połączone kamiennym murem, tworząc tym samym główny dziedziniec. W swojej kilkusetletniej historii zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli, był niszczony, odbudowywany i rozbudowywany (m.in. dobudowa wieży przy bramie, bastei i utworzenie suchej fosy wokół całej budowli). Ostateczny koniec swoich funkcji obronnych stracił w 1645, kiedy po wojnie trzydziestoletniej został podpalony przez wycofujące się oddziały szwedzkie.

Na omawianym terenie istnieje kilka pomników przyrody ożywionej:

dwa buki pospolite znajdujące się około 50 metrów od siebie, o obwodach pierśnicy wynoszących 405 i 365 cm. Rosną w odległości 20-25 m od murów zamku.
pojedynczy buk pospolity o obwodzie pierśnicy wynoszącej 371 m. Rośnie w drzewostanie 50 m po lewej stronie od głównego wejścia do ruin zamku
wiąz górski brzost, o obwodzie pnia wynoszącym 313 cm. Rośnie na dziedzińcu zamku górnego, bezpośrednio przy ruinach studni.
klon jawor, jest to drzewo proponowane do objęcia ochroną w postaci pomnika przyrody. Rośnie po prawej stronie od wejścia, tuż przed zamkiem.

Zamek Bolczów jest bardzo popularnym celem wycieczek, dzięki czemu istnieje tu gęsta sieć szlaków turystycznych:

czarny szlak łącznikowy, który łączy szlak zielony i niebieski. Prowadzi on przez bardzo malownicze twory skalne
zielony szlak, najważniejszy trakt prowadzący bezpośrednio do zamku, który łączy Janowice Wielkie ze schroniskiem Szwajcarka
żółty szlak obchodzący zamek od zachodniej strony, łączy Janowice Wielkie z Wielką Kopą i Raszowem
niebieski szlak, obchodzący zamek od południa
ścieżka edukacyjno-przyrodnicza Janowice-Bolczów, która tworzy pętlę obejmującą zabytki Janowic Wielkich a także zamek Bolczów, Skalny Most, Skałę Piec, Skałę Krowiarkę oraz Dolinę Janówki.

Zagrożenia

Do czasu powołania rezerwatu zagrożenia były stosunkowo duże. Teren w 2025 roku został rezerwatem przyrody. Objęty jest także w ramach OOŚ Natura 2000 Rudawy Janowickie, gdzie fragmenty żyznej buczyny sudeckiej posiadają plan ochrony w ramach zrównoważonej gospodarki leśnej. Nadleśnictwo Śnieżka kilkanaście lat temu wytypowało część terenu naokoło zamku do powołania rezerwatu. Prace projektowe ruszyły na całego w momencie zmiany rządu i rozpoczęcia akcji „100 rezerwatów na 100-lecie Lasów Państwowych”. Jeszcze przed powołaniem rezerwatu cała powierzchnia leśna była włączona do gospodarstwa specjalnego, co zniwelowało potencjalne zagrożenie wzmożoną wycinką drzew.

Oprócz gospodarki leśnej, stosunkowo dużym zagrożeniem jest intensywny ruch turystyczny, który może negatywnie wpływać na tamtejszą florę i faunę. Oprócz płoszenia zwierząt, istnieje ryzyko zrywania kwiatostanów lub nawet wykopywania całych roślin. Dotyczy to szczególnie gatunków o wyjątkowych walorach dekoracyjnych jak lilia złotogłów i żywiec dziewięciolistny. Większość roślin rośnie na zboczach zamku, często na terenie o znaczącym nachyleniu, gdzie turyści rzadko zachodzą. Większość osób kieruje się bezpośrednio na teren zamku.

Wrażenia ogólne

Teren jest atrakcyjny zarówno dla zwykłego turysty jak i miłośnika przyrody czy geologii. Charakteryzuje się dużym bogactwem przyrodniczym i stanowi miłą odmianę dla oka, albowiem okoliczne lasy składają się głównie z ubogich i monotonnych drzewostanów świerkowych, będących efektem wielowiekowej przebudowy lasów liściastych na sztuczne nasadzenia borów iglastych. Na terenie zamku można podziwiać piękne i wiekowe buki, wiele o rozmiarach pomnikowych, a kilka już objęto ochroną jako pomniki przyrody ożywionej. Jest to miejsce idealne na jednodniową wycieczkę, w czasie której możemy zwiedzić także inne rudawskie przyrodnicze perełki jak Kolorowe Jeziorka koło Wieściszowic, Skalny Most, Skała Piec i Dolina Janówki. Na północ od Janowic Wielkich występują Trzcińskie Mokradła oraz wzgórze Popiel z interesującymi siedliskami, w tym murawy kserotermiczne. Przy dobrej pogodzie i wolnym weekendzie, można spędzić wiele godzin na odkrywaniu okolicznej przyrody.

Informacje praktyczne:

brak dojazdu, zamek znajduje się na terenie leśnym, gdzie nie ma doprowadzonych dróg, jedynie szlaki piesze. Najbliższym miejscem są parkingi na terenie Janowic Wielkich, skąd należy kierować się zielonym szlakiem w kierunku zamku
teren o dużych różnicach wysokości jednak mimo wszystko stosunkowo łatwy do pokonania i polecany na wycieczkę z dziećmi lub dla osób niewprawionych w górskich wojażach
miejsce o wysokich walorach przyrodniczych, krajobrazowych i geologicznych, gdzie naokoło zamku istnieją dziesiątki tworów skalnych, w tym bardzo znane jak Skalny Most i skała Piec a także cała seria mniej znanych: Antyurwista, Urwsita, Gąsienica, Głazowiska Janowickie, Kanion, Kazamaty, Mała Czaszka, Mała Strażnica, Orzech, Romby, Sfinks, Tron i wiele innych
w odległości kilku-kilkunastu kilometrów znajduje się bardzo wiele cennych przyrodniczo miejsc, m.in. Sokolik, Trzcińskie Mokradła, Łąki k. Raszowa, Kolorowe Jeziorka, Wielka Kopa oraz Góry Ołowiane
najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: kwiecień (wczesnowiosenne geofity), jesień (grzyby, przebarwiające się liście)