Borówki
14 października 2020Borówki (Vaccinium), grupa roślin z rodziny wrzosowatych (Ericaceae), charakteryzująca się wybitną odpornością środowiskową. Występują w całej Polsce na rozmaitych typach siedlisk, od bagiennych, zacienionych torfowisk po silnie nasłonecznione, suche półki skalne na szczytach gór. Wszystkie gatunki posiadają apetyczne z wyglądu jagody, które jednak nie u wszystkich borówek są smaczne i jadalne.
Borówka bagienna, pijanica (Vaccinium uliginosum)
Okres kwitnienia: V-VI
Gatunek szeroko rozprzestrzeniony na półkuli północnej obejmując swym zasięgiem Europę (część środkowa, północna i wschodnia), Azję (pas rozciągający się przez południową i środkową Syberię) oraz Amerykę Północną (Alaska, Kanada, Grenlandia). Jest to najrzadsza z krajowych borówek, jej areał występowania obejmuje głównie tereny północne (Pomorze, Mazury, Suwalszczyzna), wschodnie (Podlasie, Mazowsze, Lubelszczyzna) oraz pas wyżyn południowopolskich (Wyżyna Śląska, Wyżyna Małopolska, Wyżyna Lubelska). W Pozostałych regionach gatunek jest rzadki, a w Karpatach, Wielkopolsce, na Kujawach i Nizinie Śląskiej jest gatunkiem bardzo rzadkim. Na Dolnym Śląsku stanowiska skupione są głównie w Borach Dolnośląskich i wyższych partiach Sudetów (Góry Izerskie, Karkonosze, Góry Stołowe, Góry Bystrzyckie, Masyw Śnieżnika). W pozostałych rejonach województwa występuje na pojedynczych stanowiskach w rejonie Doliny Jezierzycy, Doliny Baryczy i w Przemkowskim Parku Krajobrazowym. Wiele stanowisk chronionych jest w obu dolnośląskich parkach narodowych oraz w kilku torfowiskowych rezerwatach przyrody (Torfowisko pod Zieleńcem, Torfowiska Doliny Izery, Śnieżnik Kłodzki).
Krzewinka niskopączkowa (najwyższa z krajowych borówek) o jednocześnie najwęższym zakresie ekologicznym. Występuje przeważnie na terenach otwartych lub półotwartych, rzadziej na terenach leśnych, na podłożu wilgotnym lub podmokłym (rzadko rośnie w miejscach suchych), kwaśnym i ubogim w składniki odżywcze. Preferuje gleby torfowe lub bagienne, bogate w surową próchnicę i często o dobrze wykształconej warstwie mszystej. Spotykana na licznych zbiorowiskach torfowiskowych (torfowiska wysokie, przejściowe, niskie, mokre wrzosowiska, zbiorowiska mchów torfowych z udziałem krzewinek, mszary), różnego rodzaju borach wilgotnych i bagiennych oraz na wysokogórskich terenach podmokłych jak wysokogórskie torfowiska, zarośla kosodrzewiny i kwaśne źródliska. Jest to gatunek charakterystyczny dla acydofilnych i oligotroficznych zbiorowisk lasów z przewagą drzew szpilkowych, krzewinek i mszaków z klasy Vaccinio-Piceetea.
Owoce jadalne ale niezbyt smaczne. Dawniej uważano, że jagody są trujące (halucynogenne). W rzeczywistości powoduje to pyłek kwiatowy bagna zwyczajnego, które często rośnie obok borówki.
Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea)
Okres kwitnienia: V
Gatunek o zbliżonym występowaniu jak borówka bagienna, obejmując swoim zasięgiem półkulę północną od Europy (część środkowa, północna, wschodnia), Azję (środkowa i południowa Syberia, Daleki Wschód) i Amerykę Północną (Alaska, Kanada, Grenlandia). Jest to pospolity gatunek występujący niemal na całym terytorium kraju, gdzie największe zagęszczenie stanowisk przypada na tereny pasa wyżyn południowopolskich oraz regionów Pomorza, Mazowsza, Lubelszczyzny i Podlasia. Gatunek rzadszy w rejonach centralnych, na Nizinie Śląskiej, Ponidziu oraz we wschodnich Karpatach. Na Dolnym Śląsku jest to gatunek stosunkowo częsty, gdzie występuje głównie w Borach Dolnośląskich, Sudetach Zachodnich, Sudetach Środkowych, na Nizinie Śląsko-Łużyckiej oraz w rejonach północnych. W środkowej i wschodniej części województwa liczba stanowisk jest znacznie mniejsza. Borówka chroniona jest w obu dolnośląskich parkach narodowych oraz bardzo wielu rezerwatach przyrody.
Drobna krzewinka (roślina niskopączkowa, tzw. chamefit), o bardzo szerokim spektrum ekologicznym. Występuje przeważnie na terenach półcienistych, jednak spotykana jest także na obszarach otwartych i silnie nasłonecznionych. Preferuje siedliska umiarkowane suche lub suche, jednak rośnie także w miejscach wilgotnych, na glebach bielicowych, piaszczystych, torfowych a miejscami nawet na glebach inicjalnych. Występuje w bardzo wielu zbiorowiskach roślinnych, od terenów leśnych (wszelkie bory iglaste, kwaśne dąbrowy, ubogie lasy grądowe), poprzez wrzosowiska, torfowiska a kończąc na wysokogórskich halach i murawach bliźniczkowych. Jest to gatunek charakterystyczny dla acydofilnych i oligotroficznych zbiorowisk lasów z przewagą drzew szpilkowych, krzewinek i mszaków z klasy Vaccinio-Piceetea.
Owoce jadalne ale niezbyt smaczne (bardzo cierpkie i kwaskowate). Po obórce termicznej lub dosłodzeniu stają się bardziej smaczne.
Borówka czarna (Vaccinium myrtillus)
Okres kwitnienia: V(VI)
Gatunek euroazjatycki występujący w Europie Zachodniej, Środkowej, Północnej i Europie Wschodniej sięgająca na wschód po Kaukaz oraz północną i środkową Syberię. Pojedyncze stanowiska notowane są także w Europie Południowej (Hiszpania, Włochy), na Islandii oraz Mongolii. Jest to najpospolitsza krajowa borówka i zarazem jedna z najpospolitszych rodzimych roślin, występująca niemal na całym terytorium kraju od Pomorza po najwyższe szczyty Tatr. Jedynymi rejonami z niewielką liczbą stanowisk są Żuławy i południowe Podlasie. Na Dolnym Śląsk (podobnie jak w reszcie kraju) jest to gatunek bardzo pospolity spotykany we wszystkich rejonach nizinnych i górskich, po kopułę szczytową Śnieżki w Sudetach Zachodnich i Śnieżnika w Sudetach Wschodnich. Liczne stanowiska chronione są w obu dolnośląskich parkach narodowych oraz bardzo wielu rezerwatach przyrody.
Jest to niska krzewinka (chamefit) o bardzo szerokim spektrum ekologicznym, występująca w często skrajnych siedliskach. Gatunek preferuje głównie tereny leśne słabym zwarciu koron (dużych prześwitach), jednak spotykany jest także w cieniu jak i na otwartych terenach o silnym nasłonecznieniu. Rośnie na podłożu od suchego po bardzo wilgotne (rzadko podmokłe), na bardzo wielu rodzajach gleb (bielicowe, brunatne, szkieletowe, torfowe, glejowe). Borówka w wielu zbiorowiskach tworzy rozległe, jednogatunkowe płaty pokrywające nieraz dziesiątki hektarów. Dotyczy to głównie wszelkiego rodzaju borów (bór świeży, wilgotny, bagienny), wysokogórskich borów świerkowych, górskich i nizinnych torfowisk przejściowych oraz wysokich, w brzezinach, kwaśnych lasach dębowych i kwaśnych buczynach. Spotykana także na wysokogórskich półkach skalnych, w tym na Śnieżce, Śnieżniku i nawet na tatrzańskich Rysach. Gatunek bardzo rozpowszechniony także sztucznych nasadzeniach (monokulturach iglastych).
Najsmaczniejsza z krajowych borówek, nadająca się do spożycia w stanie surowym po wcześniejszym obmyciu (ryzyko zakażenia bąblowicą).
