Ciemiernik zielony

Ciemiernik zielony (Helleborus viridis)

Jaskrowate (Ranunculaceae)

Okres kwitnienia: III-IV

Gatunek typowo europejski, którego zwarty areał obejmuje Europę Zachodnią od północnej Hiszpanii, poprzez Francję, południowe i środkowe Niemcy, Belgię, kraje alpejskie, północne Włochy oraz Słowenię, Chorwację i południową Anglię. Roślina łatwo dziczeje i z tego względu notowana jest w krajach niemal całej północnej i środkowej Europy. Jako zadomowiony kenofit występuje w Polsce i Irlandii, jako gatunek obcy został stwierdzona na Węgrzech i Ukrainie, a jako efemeryczny gatunek obcy notowany jest w Skandynawii (Dania, Szwecja), krajach nadbałtyckich (Litwa, Łotwa, Estonia) oraz w pozostałych krajach środkowo-wschodniej Europy (Białoruś, Czechy, Mołdawia i zachodnia Rosja).

Jest to gatunek o niejasnym pochodzeniu, przez większość naukowców uznawany za roślinę zawleczoną, która ze stosunkowo dużą łatwością uciekała z przydomowych i przypałacowych ogrodów w XIX wieku i następnie zadomowiała się w okolicznych dolinach. Obecnie w kraju ciemiernik ma status zadomowionego kenofita (antropofita). Został stwierdzony niemal wyłącznie z Dolnego Śląska, gdzie większość stanowisk ogranicza się do pasma Sudetów. Największe populacje występują w zachodniej części Gór Kaczawskich w dolinie potoku Ochotnicy, gdzie tamtejsze stanowisko liczone jest w ilości kilku tysięcy kęp. Ciemiernik jest notowany także na obszarze Gór Stołowych (w zasięgu parku narodowego), Przedgórza Sudeckiego oraz w Borach Dolnośląskich. Brak jest aktualnych doniesień o trwałych populacjach w innych rejonach kraju.

Jest to gatunek typowo leśny, który preferuje chłodne i wilgotne lasy nad potokami, gdzie rośnie najczęściej na stanowiskach nasłonecznionych lub jasnych, co nie stanowi dużego problemu w warunkach leśnych ze względu na wegetację przed wypuszczeniem liści przez drzewa. W tym okresie w całym obszarze leśnym panują dobre warunki świetlne. Preferuje gleby żyzne (brunatne, czarnoziemy, mady), wilgotne (gliniaste, ilaste) z dużą zawartością próchnicy. W obrębie swojego naturalnego występowania, ciemiernik przeważnie rośnie w różnego typu siedliskach mezotroficznych i eutroficznych lasów liściastych zrzucających liście na zimę z klasy Querco-Fagetea, takich jak żyzne lasy bukowe, łęgi i grądy w wariancie niskim. W Polsce gatunek obserwowany jest przede wszystkim w podgórskich łęgach.

Jest to gatunek obcego pochodzenia, tak więc mimo rzadkości, nie podlega on ochronie prawnej. Do głównych zagrożeń dla występujących populacji należą niekorzystne zmiany w środowisku związane z nieracjonalną gospodarką leśną oraz powszechnymi pracami melioracyjnymi. Prace leśne mogą uszkadzać kępy roślin poprzez rozjeżdżanie ich ciężkim sprzętem oraz w czasie transportowania ściętych pni. Dodatkowo zbytnie przerzedzenie lasu powoduje zwiększenie doświetlenia a tym samym wnikanie gatunków inwazyjnych oraz zintensyfikowanie wzrostu młodego pokolenia drzew. Obie te grupy w sposób znaczący zdominują runo i w konsekwencji spowodują wycofywanie ciemiernika z zajmowanych dotychczas stanowisk. W niektórych rejonach pojedyncze kępy mogą być wykopywane przez kolekcjonerów do przydomowych ogródków, co byłoby ironicznym zatoczeniem koła przez ten gatunek.