Dwulistnik muszy

DWULISTNIK MUSZY  (Ophrus insectifera)

Storczykowate (Orchidaceae)

Okres kwitnienia: V-VI

Wygląd: Niewielka roślina, osiągająca wysokość 15-35 cm, rzadko 40-50 cm, wyrastająca z 1-2 cm bulwy. Kwiaty charakterystyczne dla rodziny storczykowatych, osadzone luźno, 2-20 sztuk na prostym, pionowym pędzie. Zewnętrzne działki okwiatu jasnozielone, wewnętrzne bardzo małe, nitkowate, efektownie zabarwione na kolor czerwono-brązowy. Warżka długości 8-10 mm, szerokości 5-7 mm, 3-łatkowa z czego łatka środkowa zwykle jajowata, rozcięta na szczycie, sprawiając wrażenie jakby warżka była 4-łatkowa, czarno owłosiona z gładką, sinoniebieską plamką w środku. Zewnętrzne łatki warżki mniejsze, krótsze odchylone ku tyłowi.Zalążnia nieco skręcona, prętosłup długości 2-3 mm, w kolorze czerwonym. Pyłkowiny dobrze widoczne, stosunkowo duże, koloru cytrynowo-żółtego.

Liście wyrastające u podstawy rośliny, zwykle 2-4 (rzadziej więcej), lancetowate, ostre osiągające długość 5-14cm. Rozeta pojawia się zwykle już jesienią i zimuje pod tą postacią.

Owocem jest niewielka (13mm długości) skórzana rozdęta torebka zawierająca liczne, drobne nasiona.

Występowanie: Zasięg rozproszony, obejmuje Europę Zachodnią i Środkową, w Polsce przebiega jego północna granica zasięgu. Znany z około 30 stanowisk, m.in. Wyżyna Małopolska (okolice Miechowa, Niecka Nidziańska), Pieniński Pas Skałkowy (Wąwóz Szopczański, Wąwóz Homole, Macelowy Wąwóz, Trzy Korony (skała Ganek), skałki Bukowin, Rabsztyn, polana Toporzysko, Podskalnia Góra, Nowa Góra, Macelak, Kramnica, Grabczychy, Czorsztyn, rezerwat przyrody Biała Woda), Tatrzański Park Narodowy (Nosal, Wielki Kopieniec, Dolina Smytna, Dolina Jaworzynka, Koryciska, Dolina Dudowa, Łysa Skałka, Siwiańskie Turnie) oraz pojedyncze stanowiska na Polesiu Wołyńskim i Beskidzie Sądeckim (okolice Tylmanowej).

Większość stanowisk znajduje się w Tatrzańskim i Pienińskim Parku Narodowym oraz licznych rezerwatach i obszarach Natura 2000 (m.in. Wały, Dąbie, Opalonki, Kalina-Lisiniec, Biała Woda, Wąwóz Homole).

Środowisko: Rośnie od regla dolnego po piętro kosówki (na Wielkim Kopieńcu jest jego najwyżej położone stanowisko w kraju, 1310m n.p.m.), na glebach zasobnych w węglan wapnia, świeżych, umiarkowanie żyznych, dobrze nasłonecznionych. Preferuje takie stanowiska jak słoneczne łąki kserotermiczne, górskie murawy, obrzeża zarośli, reliktowe laski sosnowe, rzadziej na torfowiskach i niskich łąkach śródleśnych.

Opis ogólny: Gatunek objęty ścisłą ochroną, głównym zagrożeniem jest niszczenie naturalnych siedlisk poprzez osuszanie oraz wskutek sukcesji drzew, które zacieniają i zmienią właściwości gleby. Dwulistnik jest storczykiem mało rzucającym się w oczy, dzięki czemu nie jest tak bardzo narażony na zrywanie lub wykopywanie jak jego bardziej kolorowi kuzyni. Większość jego stanowisk znajduje się na obszarach chronionych (parki narodowe, rezerwaty, obszary Natura 2000), gdzie jednak wymaga ochorony czynnej polegającej na wycince drzew, chorniąc łąki przed zarastaniem.

Jest jedynym przedstawicielem storczykowatych w kraju, u którego występuje zjawisko pseudokopulacji, powszechne wśród storczyków tropikalnych, u gatunków ze strefy umiarkowanej znacznie rzadsze. Kwiaty na drodze ewolucji uległy znacznym zmianom, upodabniając się kształtem, kolorem a czasem nawet i zapachem do samic owadów (głównie błonkówek i muchówek). To swoiste oszustwo powoduje iż samce przylatują na kwiaty zmylone ich wyglądem, próbują kopulować zbierając jednocześnie uczepki i lecąc na następne kwiaty dokonują zapylenia. Nasz rodzimy dwulistnik jest zapylany przez samce z rodzaju Gorytes, które po wylądowaniu wykonują szybkie ruchy, przygotowując się do kopulacji. Jednocześnie ruszając się intensywnie po kwiecie uderzają głową w woreczki, odsłaniając uczepki, które natychmiast przyklejają się do owada.