Fiołek drobny

FIOŁEK DROBNY (Viola pumila)

Fiołkowate (Violaceae)

Okres kwitnienia: V-VII

Niewielka, lecz urokliwa roślina występująca na terenie Polski. Jest to jeden z mniejszych gatunków fiołka, rosnący do wysokości zaledwie 5-10 cm. Charakterystyczną cechą są jego biało-fioletowe kwiaty, które pojawiają się wiosną, przyciągając swoim kolorem. Każdy kwiat składa się z pięciu delikatnych płatków, z których dolny jest największy i wyposażony w wyraźne żyłki. Liście są lancetowate, z ząbkowanymi brzegami. Gatunek ten preferuje wilgotne, otwarte przestrzenie, takie jak łąki i pola. Fiołek drobny jest w Polsce gatunkiem wymierającym (E), co oznacza, że jest bezpośrednio zagrożony wyginięciem. Gatunek niezbyt często spotykany, głównie z powodu zanikania siedlisk oraz z powodu powszechnej melioracji łąk i regulacji rzek. Jak większość dziko rosnących fiołków, jest cenny z punktu widzenia bioróżnorodności i warto go chronić, jednak nie znalazł się na liście gatunków chronionych.

Gatunek euroazjatycki, którego zasięg obejmuje tereny od wschodniej Francji poprzez większą część środkowej i wschodniej Europy po góry Ural i Ałtaj. Zwarty zasięg występuje w pasie Karpat i w środkowej części Europy Wschodniej (Białoruś, północna Ukraina, zachodnie i środkowe regiony Rosji). Rozproszone stanowiska odnotowano w całej Europie Środkowej, głównie w dolinach dużych rzek (Men, Dunaj, Wisła). Poza tym stwierdzony także we wschodniej Francji, północnych i środkowych Niemczech, północnych Włoszech, południowej Skandynawii, krajach bałtyckich, na Krymie i Kaukazie.

W Polsce jest to gatunek bardzo rzadki. Pierwotnie rozpoznano 26 rozproszonych stanowisk z Niziny Śląskiej, Niecki Nidziańskiej, Kujaw i Wielkopolski. W II połowie XX w. fiołek wyginął na większości tych stanowisk. Obecnie potwierdzony głównie na północy Polski (okolice jez. Gopło, Kruszwica) oraz Małopolskiego Przełomu Wisły. Pierwotnie Dolny Śląsk był głównym terenem występowania fiołka w Polsce, gdzie stwierdzono go na szeregu stanowisk wzdłuż doliny Odry i jej dopływów. Gatunek podawano m.in. z terenów Wrocławia, Czernicy, Niemodlina, Kątów Wrocławskich, Oławy, Strzelina, Ścinawy i Wiązowa. W XXI w. istniejące stanowiska skoncentrowane są wokół Ścinawy (na północ od Parszowic oraz między Parszowicami a Dłużycami) oraz w okolicy Wrocławia na tamtejszych Terenach Wodonośnych (populacja odnaleziona przez Nas).

Jest to gatunek występujący na terenach otwartych i nasłonecznionych, na glebie podmokłej, torfowej lub humusowej, o odczynie neutralnym do lekko kwaśnego. W dużej mierze stanowiska koncentrują się wokół cieków wodnych, w dolinach rzecznych oraz na płaskich terasach zalewowych, gdzie rośnie w różnorodnych siedliskach wilgotnych i zalewowych łąk selernicowych, zbiorowiskach użytków zielonych, trwale lub okresowo wilgotnych, przeważnie mezo- i eutroficzne łąk kośnych. Notowany także na młakach niskoturzycowych, torfowiskach niskich oraz terenach antropogenicznych (pola irygacyjne, rowy melioracyjne). Jest to gatunek charakterystyczny dla łąk selernicowych z zespołu łąki fiołkowo-selernicowej Violo-Cnidietum dubii. Mimo rzadkości fiołek drobny nie został objęty ochroną.

Cechą wyróżniającą fiołka drobnego od innych podobnych gatunków są przylistki. Dokładniej przylistki liści środkowych, które z reguły osiągają długość ogonków. Dodatkowo rozmiary poszczególnych części fiołka (liście, kwiaty) są niewielkie, jak zresztą wskazuje sama nazwa. Gatunek zbliżony jest wyglądem do fiołka wyniosłego i fiołka mokradłowego. Ten pierwszy jest większy, ma generalnie większe liście i kwiaty oraz duże, karbowane przylistki, które wielkością dorównują liściom. Fiołek mokradłowy jest dużo bardziej podobnym gatunkiem, który jednak posiada bardzo drobne i krótkie przylistki, większe kwiaty oraz ma bardziej zwarty pokrój (nie tworzy wysokich, pionowych łodyg).