Gnieźnik leśny

GNIEŹNIK  LEŚNY  (Neottia nidus-avis)

Storczykowate (Orchidaceae)

Okres kwitnienia: V-VII

Występowanie: Rozpowszechniony w całej Europie, na wschód sięgając gór Ural i Kaukazu. W Polsce liczne stanowiska rozrzucone po całym kraju z czego najwięcej odnotowano w paśmie gór (Karpaty, Sudety) a także na Pojezierzu Kaszubskim, Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżynie Śląskiej, Kotlinie Sandomierskiej i na Pojezierzu Mazurskim. W Tatrach rośnie pospolicie w reglu dolnym, rzadziej w reglu górnym.

Na Dolnym Śląsku rośnie głównie w Sudetach, gdzie posiada kilka skupisk zlokalizowanych w Sudetach Wschodnich (Góry Złote, Masyw Śnieżnika, Krowiarki), Sudetach Środkowych (Góry Stołowe, Góry Orlickie) oraz w Sudetach Zachodnich (Góry i Pogórze Kaczawskie, Pogórze Bolkowsko-Wałbrzyskie, Góry Izerskie) a także pojedyncze stanowiska na Przedgórzu Sudeckim (Masyw Ślęży, Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie). Na nizinie znacznie rzadszy, pojedyncze stanowiska odnotowano w Dolinie Odry (m.in. Lasy Oławskie) i okolicach Legnicy.

Na obszarach chronionych odnotowany w większości parków narodowych (Tatrzański, Pieniński, Gór Stołowych, Wielkopolski, Kampinoski, Poleski itd.) oraz w licznych rezerwatach m.in. Sterczów-Ścianka, Opalonki, Dąbie, Kępie na Wyżynie Miechowskiej, Góra Miłek, Buczyna Storczykowa na Białych Skałach, Łężczok, Segiet, Wąwóz Siedmicki, Ponikwa, etc.).

Środowisko: Gatunek typowo leśny, rzadziej można go spotkać na wrzosowiskach i torfowiskach. Preferuje tereny cieniste, wilgotne, mezo- i eutroficzne gleby świeże o pH obojętnym do lekko zasadowego, najczęściej gliny piaszczyste i utwory pylaste, gliny ciężkie i gleby ilaste. Występuje głównie w żyznych lasach m.in. grądach, dąbrowach oraz we wszystkich typach lasów bukowych (m.in. ciepłolubna buczyna storczykowa Cephalanthero-Fagenion, buczna kwaśna Luzulo-Fagenion, żyzne buczyny górskie Dentario glandulosae-Fagenion, żyzne buczyny niżowe Galio odorati-Fagenion).

Opis ogólny: Roślina objęta ścisłą ochroną. Ogólny stan populacji gnieźnika nie jest zagrożony wyginięciem, jednak jego lokalne stanowiska mają niestabilną sytuację, głównie z powodu gospodarczego użytkowania lasu, na który składa się wycinka drzew, zmiany świetlne oraz wprowadzanie monokultur drzew iglastych. Poza tym dużym zagrożeniem jest niszczenie runa podczas wycinek drzew oraz obniżanie się poziomu wód gruntowych. Ruch turystyczny nie stanowi dużego zagrożenia, jako że roślina nie jest atrakcyjna dla przeciętnego turysty, który często bierze gnieźnika za grzyba lub porosta.

Gnieźnik leśny jest jednym z trzech bezzieleniowych storczyków występujących w kraju. Z tego względu roślina nie jest w stanie sama wytwarzać składników pokarmowych niezbędnych do wzrostu, kwitnienia i zawiązywania nasion. Składniki odżywcze pobiera bezpośrednio od grzybów, na których pasożytuje (jest myko-heterotrofem). Grzyby potrzebne są roślinie także do skiełkowania nasion (cecha charakterystyczna dla roślin z rodziny storczykowych), która od momentu wykiełkowania do zakwitnięcia potrzebuje około 9-10 lat. Przez cały ten okres rozwój rośliny przebiega pod ziemią. W niesprzyjających warunkach, pod ziemią, może odbywać się także kwitnienie. Dochodzi do tego jeśli ziemia jest zbyt zbita by pęd kwiatowy mógł się przebić lub gdy roślina umiejscowiona jest zbyt głęboko. Jednak nawet wtedy dochodzi do zawiązania nasion poprzez samozapylenie.