Gołek białawy

GOŁEK  BIAŁAWY (Leucorchis albida)

Storczykowate (Orchidaceae)

Okres kwitnienia: V-VIII (IX)

Wygląd: Niewielka wysokogórska bylina osiągająca do 30cm wysokości, posiadające krótkie (do 5cm długości), dłoniasto podzielone bulwy. Kwiaty charakterystyczne dla rodziny storczykowatych, o pięciu działkach kielicha, koloru mlecznobiałego lub żółtobiałego stulone tworząc hełm, osadzone w zbity groniasty kwiatostan, odwrócone są o 180^o. Warżka trójklapowa z ostrogą 2-3razy krótszą od zalążni. Boczne wewnętrzne płatki okwiatu stępione asymetrycznie, bardzo małe, długości 1,5-2 mm i szerokości 1 mm. Znamię posiada dziobek, dwa małe, okrągłe uszka, obejmujące nagie uczepki. Gołek nie posiada woreczków.

Liście odziomkowe lancetowate, błyszczące, skórzaste, rozszerzające się ku górze, wyrastają po 3-5, osiągające długość 2,5-8cm.

Owocem jest niewielka, długości 8mm torebka z bardzo licznymi, drobnymi nasionami. Część z nich prawdopodobnie powstaje poprzez samozapylenie. Wskazuje na to wysoki procent zawiązywanych owoców.

Występowanie: Liczne ale rozproszone stanowiska stwierdzono w całej Europie (w tym na Islandii), we wschodniej części Ameryki Północnej oraz na Grenlandii. W Polsce wyłącznie na południu w górach (Sudety, Karpaty). Część stanowisk znajduje się na terenach górskich parków narodowych (Bieszczadzki, Karkonoski, Pieniński, Babiogórski i Tatrzański) W Tatrach występuje na kilkunastu stanowiskach powyżej lasu, głównie na Czerwonych Wierchach, Giewoncie, w Dolinie Chochołowskiej i w Tatrach Wysokich.  Oprócz Tatr, stosunkowo często występuje w Bieszczadach. Na terenie tamtejszego parku narodowego odnotowywany na większości bezleśnych szczytów m.in. Kińczyk Bukowski, Rozsypaniec, Halicz, Szeroki Wierch, Tarnica, Mała i Wielka Rawka, Bukowe Berdo, Połonina Wetlińska.

Na Dolnym Śląsku notowany był tylko w Sudetach. Pojedyncze stanowiska stwierdzono w Sudetach Zachodnich (Karkonosze) i Sudetach Wschodnich (Masyw Śnieżnika). Na większości stanowisk od dawna nie jest odnotowywany, wiele można uznać za historyczne (m.in. wyższe partie w Zieleńcu k. Dusznik Zdroju, łąki nad Sienną k. Stronia Śląskiego, rez. Puszcza Śnieżnej Białki). Na dzień dzisiejszy jedyne potwierdzone i wciąż istniejące stanowiska zlokalizowane są w obrębie Karkonoskiego Parku Narodowego, gdzie gołek został stwierdzony w regionie Kotła Wielkiego i Małego Stawu oraz na Równi pod Śnieżką. Populacja ze Śnieżnych Kotłów prawdopodobnie zanikła.

Środowisko: Rośnie przede wszystkim w piętrze kosówki i halnym, czasem w piętrze reglowym, na glebach zawierających węglan wapnia, rzadziej na glebach kwaśnych (granity). Preferuje stanowiska słoneczne do lekko zacienionych, wilgotne, głównie niskie murawy, wysokogórskie polany, obrzeża górskich zarośli, szczeliny i półki skalne. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla górskich muraw bliźniaczkowych ((All.) Nardion).

Opis ogólny: Jak wszystkie rośliny z rodziny storczykowatych, objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Głównym zagrożeniem jest zalesianie łąk i zarastanie ich przez ekspansywniejsze gatunki, które wygrywają walkę o światło i składniki odżywcze z gołkiem. Ze względu na małe kwiaty, rzadko są one zrywane przez turystów, którzy są zainteresowani bardziej okazałymi i rzucającymi się w oczy roślinami.

Rodzaj monofiletyczny (posiadający tylko jeden gatunek). Małe kwiaty wydzielają słabo wyczuwalną ale przyjemną woń, atrakcyjną dla zapylających je ciem. Oprócz tego produkują słodkawy nektar, będący dodatkowym wabikiem zachęcającym owady do odwiedzania niewielkich i mało atrakcyjnych wyglądem kwiatów.