Gółka długoostrogowa

GÓŁKA DŁUGOOSTROGOWA (Gymnadenia conopsea)

Storczykowate (Orchidaceae)

Okres kwitnienia: V-VII

Wygląd: Bulwiasty storczyk osiągający do 60cm wysokości. Kwiaty charakterystyczne dla rodziny storczykowatych, nieróżnicowane na kielich i koronę, sześć działek, koloru od jasnoróżowego po niemalże purpurowy, czasem białe, zebrane są w walcowaty, gęsty kłosokształtny kwiatostan. Warżka 3-wrębna, z długą ostrogą (stąd nazwa). Środkowa klapa tępa i dłuższa od środkowych działek. Trzy górne płatki skupione razem tworzą hełm. Wewnątrz kwiatu 3 pręciki zrośnięte z szyjką słupka w tzw. prętosłup, tylko jeden z nich jest płodny. Trzy pozostałe pręciki są zmarniałe.

Liście siedzące, lancetowate lub równowąskie, lśniące, całobrzegie, zmniejszające się ku górze.

Owocem jest 7mm długości torebka zawierająca liczne, bardzo drobne nasiona.

Występowanie: W Europie i Azji. W Polsce liczne rozproszone stanowiska głównie na południu, rzadziej w środkowej i północnej części. Najliczniejsze stanowiska znajdują się w Sudetach, Karpatach a także na Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie Śląskiej, Roztoczu, na Pomorzu Gdańskim, Żuławach Wiślanych, Wolinie, Suwalszczyźnie oraz Kujawach. W Tatrach powszechna od regla dolnego po piętro halne (alpejskie). Rozpowszechniona na całym terytorium parku a także w jego otulinie. Jest najpowszechniej występującym storczykiem na tym terenie. Największe stanowiska znajdują się w Dolinie Kościeliskiej, Dolinie Jaworzynki, Skupniów Upłaz, na Nosalu, Giewoncie i na Czerwonych Wierchach. W Karpatach, oprócz Tatr, stosunkowo pospolita w Pieninach, Gorcach, Beskidzie Sądeckim, Beskidzie Wyspowym a także Bieszczady, Beskid Makowski, Beskid Żywiecki i Pasmo Radziejowej.

Na Dolnym Śląsku obecnie notowana tylko w Sudetach. Stwierdzona w większości pasm górskich. Największe populacje znajdują się w Górach Kaczawskich (okolice Lipy, Nowych Rochowic, Podgórek, Wojcieszowa), poza tym licznie w Karkonoszach, Rudawach Janowickich, Górach Stołowych, Górach i Pogórzu Bystrzyckim, Górach i Pogórzu Orlickim, Górach Bardzkich, Sudetach Wałbrzyskich, Górach Kamiennych i w paśmie Krowiarki.

Chroniona w większości parków narodowych (m.in. Pienińskim, Gór Stołowych, Ojcowskim, Kampinoskim, Karkonoskim, Bory Tucholskie, Tatrzańskim, Białowieskim, Wigierskim, Roztoczańskim, Bieszczadzkim, Gorczańskim) a także w licznych rezerwatach i innych obszarach ochrony przyrody.

Środowisko: Preferuje stanowiska otwarte, jasne lub słoneczne, umiarkowanie wilgotne lub wilgotne, głównie śródleśne polany, murawy kserotermiczne, młaki węglanowe, a także widne zarośla i siedliska ektonowe (okrajki). W górach rośnie od regla dolnego po piętro halne, głównie na glebie zawierającej węglan wapnia, rzadziej na granicie.

Opis ogólny: Roślina podlegająca ścisłej ochronie gatunkowej ze względu na niszczenie naturalnych stanowisk występowania (osuszanie i zaorywanie łąk), a także zrywanie dekoracyjnych kwiatów lub wykopywanie całych okazów przez turystów. Mimo wszystko gółka należy do najpospolitszych krajowych storczyków, szczególnie na terenach górskich i podgórskich. Do najliczniejszych należą populacje w Górach Kaczawskich, które w niektórych latach osiągają do kilku tysięcy kwitnących osobników.

Na terenie kraju wyróżnia się dwie formy gółki, traktowane przez niektórych systematyków i botaników jako osobne gatunki:

• Gółka długoostrogowa typowa (Gymnadenia conopsea spp. conopsea), częstsza forma, charakteryzująca się luźnym kwiatostanem oraz ostrogą dwukrotnie dłuższą od zalążni.
• Gółka długoostrogowa gęstokwiatowa (Gymnadenia conopsea spp. densilora), znacznie rzadsza, występująca tylko w Polsce południowej (Sudety, Tatry, Pieniny, Polesie, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska). Charakteryzuje się gęsto obsadzonym kwiatostanem o wałkowatym kształcie oraz ostrogą 1,5 raza dłuższą od zalążni.

Odnotowano mieszańce z licznymi krajowymi gatunkami m.in. Dactylodenia st-quintinii z kukułką Fuchsa, Dactylodenia comigera z kukułką szerokolistną, Dactylodenia ettlingeriana z kukułką zaniedbaną, Gymnadenia x intermedia z gółką wonną, a także z podkolanem białym, koślaczkiem stożkowatym, kukułką Traunsteinera i kukułką plamistą.

Inne gatunki: W Polsce występuje jeszcze gółka wonna, różniąca się znacznie krótszą ostrogą.