Goryczuszka czeska

Goryczuszka czeska (Gentianella bohemica)

Goryczkowate (Gentianaceae )

Okres kwitnienia: VIII-X

Rzadki gatunek środkowoeuropejski stanowiący endemit Masywu Czeskiego. Największa koncentracja stanowisk tzw. centrum występowania, obejmuje południowe i południowo-wschodnie tereny Czech. Goryczuszkę notowano głównie na obszarach Planickiego Grzebienia, Szumawie, Niecce Trzebońskiej, na Wyżynie Czeskomorawskiej (na wschód od Brna) i Wyżynie Drahańskiej. Poza tym także na obszarze północnych Czech: Średniogórze, Podkarkonosze, okolice Broumova i Góry Orlickie, gdzie gatunek przeniknął na polską część Sudetów. Łącznie w Republice Czeskiej stwierdzono 69 stanowisk (stan na 2010 r.). W przypadku pozostałych ościennych krajów, goryczuszka notowana jest w przygranicznych terenach Bawarii (Las Bawarski, 3 stanowiska w 2010 r.) oraz Austrii (prowincja Mühlviertel w Górnej Austrii i Waldviertel w Dolnej Austrii).

Ze względu na rożny poziom wiedzy na temat taksonu a tym samym prawidłowość identyfikacji oraz pozycji systematycznej, pierwotny zasięg goryczuszki czeskiej obejmował nie tylko Sudety ale także kilkadziesiąt stanowisk w Polsce południowej i południowo-wschodniej m.in. pasma karpackie (Pieniny, Gorce, Beskid Sądecki, Bieszczady), Jurę Krakowsko-Częstochowską, Góry Świętokrzyskie oraz izolowane stanowiska w Polsce północno-wschodniej (Puszcza Białowieska, Łosice). Obecna wiedza umożliwiła zrewidowanie aktualnej sytuacji gatunku i zrewidowanie jego zasięgu, który ogranicza się w Polsce jedynie do Sudetów Środkowych. Występuje tu na trzech potwierdzonych stanowiskach rozlokowanych w trzech pasmach górskich na zachodzie Ziemi Kłodzkiej: łąki w okolicach Darnkowa (Góry Stołowe), dolina Bystrzycy Dusznickiej w Górach Bystrzyckich oraz wzgórze koło wsi Zielone Ludowe w Górach Orlickich (w starszym podziale przynależne do Pogórza Orlickiego).

Roślina preferuje stanowiska otwarte, silnie nasłonecznione o stosunkowo niskiej runi i umiarkowanie wilgotnej, ubogiej, kwaśnej glebie. Najczęściej notowana jest na półnaturalnych murawach bliźniczkowych (psiarach) z klasy Calluno–Nardetea. Poza tym występuje także na ciepłolubnych okrajkach z klasy Trifolio-Geranietea, murawach kserotermicznych i niskich łąkach pastwiskowych. Goryczuszka czeska stanowi jeden z najrzadszych gatunków polskiej flory. Objęta jest ścisłą ochroną wymagającą ochrony czynnej. Jest to także gatunek priorytetowy o znaczeniu wspólnotowym wymagający wyznaczania obszaru Natura 2000. Wszystkie trzy krajowe stanowiska objęte są ochroną w ramach obszarów Grodczyn-Homole, Góry Stołowe oraz Góry Orlickie. W Czechach istnieje także rezerwat Hořečky stanowiący jednocześnie najmniejszy czeski rezerwat przyrody, powołany specjalnie dla ochrony bogatego stanowiska goryczuszki.