Kosaciec syberyjski

KOSACIEC SYBERYJSKI  (Iris sibirica)

Kosasćowate (Iridaceae)

Okres kwitnienia: VI-VII

Występowanie: Roślina posiada rozproszone stanowiska na terenie niemal całego kraju, z czego największe skupiska odnotowuje się na Nizinie Śląskiej, Wale Trzebnickim, Nizinie Śląsko-Łużyckiej, Polesiu Zachodnim i Wołyńskim, Pogórzu Beskidzkim, Roztoczu, Wyżynie Lubelskiej, Wyżynie Śląsko-Krakowskiej, Wyżynie Małopolskiej, Pojezierzu Wielkopolskim i w Dolinie Dolnej Wisły. W Tatrach nie występuje. W pozostałej części Karpat rzadki, odnotowany głównie w niższych regionach jak Bieszczady, Beskid Niski, Beskid Wyspowy, Pogórze Wiśnickie, Doły Jasielsko-Sanockie.

Na Dolnym Śląsku stosunkowo częsty. Na nizinie rośnie głównie w dolinach rzek i na terenach o bogatej sieci rzecznej. Notowany w dolinach Odry, Oławy, Widawy, Kaczawy, Baryczy, Jezierzycy i Kwisy. W Sudetach stanowiska rozlokowane głównie na Pogórzu i Przedgórzu a także na terenie Sudetów Zachodnich i Środkowych. Stwierdzony m.in. na Masywie Ślęży, Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich, w Górach Sowich, Obniżeniu Noworudzkim, Pogórzu Kaczawskim, Pogórzu Wałbrzyskim, Górach Stołowych, Równinie Świdnickiej i Kotlinie Kłodzkiej.

Chroniony w większości nizinnych parków narodowych (Białowieski, Biebrzański, Wielkopolski, Narwiański, Kampinoski, Roztoczański, Poleski) a także w Bieszczadzkim, Magurskim i Ojcowskim Parku Narodowym. Kosaciec jest odnotowywany w licznych rezerwatach przyrody, głównie florystycznych, torfowiskowych i krajobrazowych, m.in. Łąka Sulistrowicka, Uroczysko Wrzosy, Dzikie Osty, Wąwóz Siedmicki, Piaśnickie Łąki, Bagno Jacka, Pieczyska, Brzeźnik, Torfowisko Sobowice, Łęka, Skołczanka, Świnia Góra, Kruszyn, Przełom Houbli i wiele innych. Oprócz tego występuje w licznych parkach krajobrazowych jak Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki, Chełmy, Solskiej Puszczy, Doliny Jezierzycy, Doliny Baryczy, Dolina Bystrzycy, Ślężański, Załęczański, Chełmski, Mazurski, Trójmiejski, Mazowiecki, Nadmorski, Nadwieprzański, Rogaliński, Nadbużański, Przedborski, Sobiborski i Krzczonowski Park Krajobrazowy.

Środowisko: Roślina preferuje tereny otwarte i nasłonecznione o glebie świeżej, wilgotnej, bagiennej lub okresowo zalewanej, umiarkowanie żyznej (mezotroficznej), o pH obojętnym lub lekko zasadowym. Podłoże najczęściej stanowią ziemie czarne, gruntowo-glejowe, torfowe i murszowe, rzadziej brunatne i płowe. Spotykany głównie na wilgotnych lub zmiennowilgotnych łąkach trzęślicowych, bagnach, torfowiskach niskich i torfowiskach przejściowych, rzadziej na mokrej psiarze, na obrzeżach lasów lub w zbiorowiskach ziołorośli (m.in. rokicin z wierzbą rokitą i łozowisk z wierzbą szarą).

Roślina bardzo często występuje w pobliżu zbiorników wodnych, jezior, oczek wodnych, strumieni, kanałów i źródlisk. Często wkracza w ekosystemy zmienione przez człowieka jak rowy melioracyjne, łąki w pobliżu zbiorników retencyjnych i stawów rybnych. Popularna jako dekoracyjna roślina ogrodowa, posiada wiele stanowisk przy siedzibach ludzkich, wokół miast lub wsi, będących efektem ucieczek i rozsiania się z ogrodów i ogródków działkowych (np. zawidawskie łąki przy ul. B. Krzywoustego we Wrocławiu).

Gatunek charakterystyczny dla zbiorowisk jednokośnych i nie nawożonych łąk trzęślicowych ze związku (All.) Molinion caeruleae oraz łąk trzęślicowych z zespołu (Ass.) Molinietum caeruleae. Sporadycznie stwierdzany w zespole jastrzębca i situ sztywnego (Nardo-Juncetum squarrosi) oraz w zespole wiązówki i bodziszka błotnego (Filipendulo-Geranietum palustris)

Opis ogólny: Roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową, zamieszczona na Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski (2006) jako gatunek narażony na wyginięcie (kategoria zagrożenia V). Głównymi zagrożeniami jest niszczenie naturalnych stanowisk poprzez zmiany stosunków wodnych. Głównie obniżanie poziomu wód gruntowych, osuszanie i melioracja bagien, torfowisk oraz wilgotnych łąk a także zmiany stosunków świetlnych poprzez zalesianie terenów łąkowych i torfowiskowych, ograniczając dostęp do światła (patrz: rezerwat Łąka Sulistrowicka). Innym czynnikiem jest zrywanie kwiatów przez turystów lub wykopywanie całych kęp przez kolekcjonerów rzadkich roślin.

Kosaciec rozpoczyna wegetację zazwyczaj w kwietniu kiedy to wyrastają z kłączy liczne jasnozielone pędy, które rosną przez całą wiosnę by w czerwcu spomiędzy pochew liści wypuścić kwiatostan. Rośliny kwitną stosunkowo krótko, jeden kwiat utrzymuje się kilka dni i po 2-3 tygodniach roślina zakańcza kwitnienie. Owocostany dojrzewają przez większość lata. Na początku jesieni torebki są już dojrzałe i zasychają (podobnie jak liście) i wypuszczając kilkadziesiąt nasion, które zimują i na wiosnę rozpoczynają kiełkowanie.

Rośliny najczęściej występują w dużych skupiskach, liczących po kilka-kilkanaście kęp a każda z nich liczy po kilkadziesiąt, rzadziej kilkaset kwitnących pędów. W niektórych regionach kosaćce tworzą ogromne połacie kwitnących na niebiesko łanów (np. w rezerwacie Łąka Sulistrowicka lub Dolinie Baryczy). Rzadko spotyka się pojedyncze osobniki lub niewielkie kępki, zazwyczaj są to młode egzemplarze, które nie zdążyły jeszcze wytworzyć licznych odrostów tworzących kilkunastopędowe kępy.