Kruszczyk Greutera

KRUSZCZYK  GREUTERA (Epipactis greuteri)

Najmłodszy przedstawiciel rodzimej flory storczykowatych, który został oficjalnie rozpoznany i opisany dopiero kilka lat temu z Beskidu Makowskiego w Karpatach. Jest to jeden z rzadszych kruszczyków, preferujący chłodne i wilgotne doliny oraz wąwozy na terenach górskich. Na terenie Dolnego Śląska jego rozmieszczenie nie zostało jeszcze w pełni poznane, jednak po czeskiej stronie Sudetów odnotowano kilkanaście populacji, w tym bezpośrednio przy polskiej granicy. 

Storczykowate (Orchidaceae)

Okres kwitnienia: VII-VIII

Gatunek europejski bez zwartego obszaru występowania, jego areał obejmuje wyspowe stanowiska w Europie Środkowej (Niemcy, Austria, Polska, Czechy, Słowacja), w Karpatach, na płw. Apenińskim (od Alp po Kalabrię), płw. Bałkańskim i w Grecji. W Polsce stanowiska nie są dokładnie zweryfikowane ze względu na stosunkowo niedawne wyodrębnienie gatunku oraz niewielką liczbę osób doświadczonych w rozpoznawaniu taksonu. Na chwilę obecną potwierdzone stanowiska notowane są wyłącznie w górskiej części kraju (Sudety, Karpaty), z czego najwięcej stanowisk odnotowano w Beskidach (Beskid Makowski, Beskid Niski, Beskid Sądecki) a także na Pogórzu Śląskim, Pogórzu Przemyskim i w Górach Stołowych. Na Dolnym Śląsku stwierdzony tylko w Sudetach, na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych w kilku cienistych wąwozach (m.in. Wrota Pośny). Po czeskiej stronie Sudetów odnotowany został w Karkonoszach i w rezerwatach przyrody na obszarach czeskich Gór Stołowych i Gór Orlickich: Broumovské stěny, Trčkov i Farní stráň. Na terenie Polski część populacji jest chronionych w kilku górskich parkach narodowych (Magurski, Gór Stołowych) oraz w niektórych rezerwatach przyrody (m.in. Wiślicka Skarpa na Pogórzu Śląskim). Ze względu na niedawne wyodrębnienie, najprawdopodobniej gatunek występuje także w innych górskich rezerwatach i parkach narodowych, jednak to wykażą dopiero późniejsze inwentaryzacje przyrodnicze.

Gatunek terenów górskich i podgórskich o wąskiej amplitudzie ekologicznej. W Polsce stwierdzony wyłącznie w siedliskach leśnych, na stanowiskach cienistych, rzadziej jasnych na glebie wilgotnej lub bardzo wilgotnej, wapiennej, żyznej i gliniastej. Podłoże często bogate w rumosz skalny i w warstwę próchnicy. Preferuje miejsca chłodne i wilgotne, głównie śródleśne doliny i wąwozy, tereny w bliskim sąsiedztwie górskich potoków, cieków wodnych i wywierzysk oraz stoki o wystawie północnej lub północno-wschodniej. Przeważnie rośnie w lasach grądowych oraz borach świerkowych i jodłowych. Poza Polską stwierdzony także w lasach bukowych oraz platanowych.

W Polsce kruszczyk ma status gatunku rodzimego, jednak ze względu na niedawne oficjalne wyodrębnienie ewentualny poziom jego zagrożenia nie został jeszcze określony. Gatunek nie jest także objęty ochroną, chociaż przed rokiem 2014 r. podlegał ochronie ze względu na ochronę wszystkich gatunków z rodziny storczykowatych. Dotyczyło to także kruszczyka szerokolistnego, do którego przypisywano wtedy wszystkie osobniki niewyodrębnionego jeszcze kruszczyka Greutera. Jednak w praktyce większość osobników w terenie wciąż będzie określana jako kruszczyk szerokolistny, stąd poniekąd będą one chronione. Sam takson jest prawdopodobnie rzadki i narażony na wyginięcie ze względu na jego rzadkość nie tylko w Polsce ale generalnie w Europie, gdzie stanowiska są rozproszone. W Czechach znajduje się na „Czerwonej liście roślin naczyniowych Republiki Czeskiej” wśród gatunków szczególnie zagrożonych (C2r), głównie ze względu na rzadkie występowanie i niewielką liczbę osobników poszczególnych populacji.

W 2012 roku odkryto nowego mieszańca na terenie Polski. Jest to Epipactis x breinerorum (hybryda E. heleborine i E. greuteri). Odkrycia dokonał Marek Mazur. Oznaczenia roślin dokonał Petr Batoušek, odkrywca tej hybrydy w Czechach. Obydwa stanowiska położone są w Beskidzie Makowskim na północnych stokach, w źródliskowej części potoków, na wysokości około 500-620 m.n.p.m. Optimum kwitnienia przypada na ostatni tydzień lipca. Łącznie na terenie odnaleziono około 300 ramet. Kruszczyk ten jest taksonem zimno i wilgociolubnym. W jego siedlisku panuje specyficzny mikroklimat, wilgoć i przyjemny chłód. Poza tym specyficznym siedliskiem nie występuje.