Kruszczyk Schmalhausena

KRUSZCZYK  SCHMALHAUSENA (Epipactis x schmalhausenii)

Storczykowate (Orchidaceae)

Okres kwitnienia: VI-VIII

Jest to mieszaniec kruszczyka szerokolistnego i kruszczyka rdzawoczerwonego, który zależnie od konkretnego osobnika wykazuje różne cechy gatunków rodzicielskich. Przeważnie okazy charakteryzuje czerwonawe lub różowawe kwiaty z wyraźnymi zielonymi lub żółtawymi przebarwieniami płatków oraz warżki, które są osadzone na łodydze zielonej lub zielonej z fioletowymi nabiegami. Sama warżka posiada krezę zbliżoną do tej u kruszczyka rdzawoczerwonego. Jest jednak mniejsza i często gorzej wykształcona o mniej-więcej równych proporcjach (szerokość równa długości), stanowiąca połowę długości epichilu. Liście mają różne kształty, zależnie od dominacji genów jednego z rodziców, jednak zawsze są pozbawione fioletowych naleciałości. Jedyne fioletowe przebarwienia mogą pojawić się w międzywięźlach oraz na czubku liści. U niektórych osobników są szerokie, jajowate jak u kruszczyka szerokolistnego lub cienkie, łukowato wygięte i wąskie, jednak nie są ostro zakończone jak u kruszczyka rdzawoczerwonego.

Mieszaniec nie posiada trwałych populacji, z tego też powodu jego areał w kraju jest nieznany. Pojawia się spontanicznie w obszarach wspólnego występowania gatunków rodzicielskich, głównie na terenie Sudetów Zachodnich, pasma wyżyn (Wyżyna Śląska, Wyżyna Małopolska), Tatr, Pienin i Puszczy Białowieskiej. Na Dolnym Śląsku jedyne znane stanowiska pochodzą z obszaru Gór Kaczawskich, gdzie notowano pojaw mieszańców m.in. na górze Połom oraz w nieczynnych kamieniołomach Mysłów-Sobocin i Nowe Rochowice. Dolnośląskie stanowiska nie są objęte ochroną rezerwatową. Mieszaniec występuje na glebach wapiennych, bogatych w rumosz skalny, w miejscach ciepłych, jasnych lub nasłonecznionych, rzadko cienistych. Głównie są to widne lasy liściaste, ciepłolubne zarośla, trawiaste zbocza, kserotermiczne zbiorowiska leśne i zaroślowe, a także wapieniolubne siedliska pionierskie w początkowych fazach sukcesji na terenach nieczynnych kamieniołomów.

Ze względu na to iż nie jest to gatunek lecz mieszaniec, nie został on wpisany na listę gatunków chronionych. Ma status taksonu rodzimego lub trwale zadomowionego. W teorii osobniki będą traktowane jako rośliny chronione dzięki podobieństwu do gatunków rodzicielskich objętych ochroną częściową (do 2014 r. ochroną ścisłą). Do głównych zagrożeń należy niszczenie siedlisk, zaorywanie muraw, częste zrywanie kwiatów przez turystów lub wykopywanie całych okazów i sadzenie ich do prywatnych ogrodów. W przypadku stanowisk leśnych istnieje zagrożenie nieracjonalnej gospodarki leśnej polegającej na prowadzenie rębni niezgodnych z zaleceniami ochronnymi. Część populacji egzystuje w obrębie kamieniołomów, gdzie zagrożeniem jest naturalna sukcesja leśna i stopniowe zarastanie. Nazwa gatunkowa została nadana na cześć rosyjskiego botanika Johannesa Theodora Schmalhausena, żyjącego w latach 1849 – 1894.

UWAGA: Ze względu na to, że każdy mieszaniec może odziedziczyć różne cechy po roślinach macierzystych, ich wygląd jest bardzo zmienny i przez to rozpoznanie może budzić duże trudności. Z tego względu nie gwarantujemy, że wszystkie osobniki ze zdjęć są mieszańcami gdyż mogą być po prostu nietypowo wybarwionym kruszczykiem rdzawoczerwonym lub szerokolistnym o nietypowym ulistnieniu.