Kruszczyk siny

KRUSZCZYK SINY  (Epipactis purpurata)

Storczykowate (Orchidaceae)

Okres kwitnienia: VII-IX

Kruszczyk siny to niezwykły gatunek storczykowatych, rozpoznawalny dzięki fioletowym odcieniom na liściach i łodygach. Kwiaty, osiągające do 2 cm wielkości,  mają jasnozielone płatki oraz warżkę w biało-różowych barwach. Jest to jeden z najpóźniej kwitnących storczyków, który dodatkowo występuje w cienistych lasach liściastych. W efekcie stanowi bardzo rozpoznawalny element późno letniego runa leśnego gdy niemal wszystkie inne rośliny już przekwitły, przyciągając swoją unikalną urodą. Kruszczyk siny tworzy pędy o wysokości 20-60 cm, które są pełne jasnych kwiatów w liczbie od 10 do nawet 30, przyciągając tym samym entuzjastów natury swoją niepowtarzalnością i urokiem.

Występowanie: Gatunek odnotowany na większości obszaru Europy zachodniej, środkowej i wokół Basenu Śródziemnomorskiego. W Polsce rośnie głównie na północy i południu. W górnej części kraju obejmuje swym zasięgiem pas pojezierzy (Mazurskie, Iławskie, Kaszubskie) oraz dolne odcinki Wisły i Odry. Na południu odnotowywany w pasie ciągnącym się od Borów Dolnośląskich, przez Wał Trzebnicki, Sudety, pas Wyżyn (Śląska, Krakowsko-Częstochowska, Małopolska, Niecka Nidziańska) po Karpaty (m.in. Gorce, Bieszczady, Beskid Niski, Beskid Sądecki, Beskid Wyspowy, Pogórze Zachodniobeskidzkie).

Na Dolnym Śląsku wyspowo częsty, szczególnie na Wale Trzebnickim i w Dolinie Odry. Liczne stanowiska odnotowano w pasie pomiędzy Głogowem a Wrocławiem na Wzgórzach Strupińskich, Wzgórzach Dalkowskich, Obniżeniu Ścinawskim i Wysoczyźnie Lubińskiej. Poza tym pojedyncze stanowiska lokalizuje się w Dolinie Oławy i Dolinie Baryczy. W Sudetach rzadki, odnotowany tylko w kilku regionach m.in. Góry i Pogórze Kaczawskie, Pogórze Izerskie, Góry Bardzkie i Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie.

Chroniony w kilku parkach narodowych i leśnych rezerwatach, m.in. rezerwat Zadni Gaj, Gorczański Park Narodowy i Bieszczadzki Park Narodowy. Najliczniejsza populacja kruszczyka sinego znajduje się na Wzgórzach Strupińskich (obszar Wału Trzebnickiego), z czego najcenniejszy fragment, Wzgórza Warzęgowskie (powiat wołowski), zostały objęte programem ochrony Natura 2000.

Środowisko: Gatunek leśny. Preferuje stanowiska półcieniste do cienistych, choć czasem spotykany na terenach jasnych, gdzie docierają promienie słoneczne. Gleba zasobna (eutroficzna), wilgotna, pH obojętne do lekko zasadowego. Najczęściej rośnie w cienistych lasach liściastych (buczyny, grądy, dąbrowy), rzadziej w lasach mieszanych lub borach jodłowych i świerkowych. Czasem spotykany przy leśnych ścieżkach, strumieniach lub śródleśnych oczkach, wodnych. Rośnie na podłożu składającym się z glin piaszczystych lub utworów pylastych.

Opis ogólny: Roślina objęta ochroną gatunkową. W Polskiej Czerwonej Liście Roślin określony jako rzadki (R). Głównymi zagrożeniami jest kurczenie się siedlisk, poprzez osuszanie i zmiany stosunków wodnych, wycinka drzew powodująca zmiany świetlne w runie leśnym oraz zwiększanie areałów sztucznych monokultur świerkowych i sosnowych kosztem naturalnych lasów liściastych.

Kruszczyk siny jest charakterystycznym storczykiem, ze względu na bardzo małe liście, których procesy fotosyntezy w nikłym świetle runa leśnego nie są wystarczające do wytwarzania obfitego kwiatostanu. Stąd też gatunek ten wytworzył silny związek z grzybami (symbioza). Dzięki temu jest w stanie prawidłowo rosnąć, kwitnąć i owocować w środowisku na tyle ciemnym, iż żadna inna zieleniowa roślina nie jest wstanie tam wegetować (nawet mchy czy paprocie).