Niebielistka trwała

NIEBIELISTKA TRWAŁA (Swertia perennis)

Goryczkowate (Gentianaceae)

Okres kwitnienia: VII-VIII

Wygląd: Średniej wielkości, wieloletnia bylina osiągająca do 60 cm wysokości. Posiada charakterystyczne kwiaty, trudne do pomylenia z innym gatunkiem, przypominające fioletowe gwiazdki,. Posiadają 4 lub 5 działek kielicha, długości około 8 mm, o kształcie podłużnym, lancetowatym, głęboko podzielonych. Korona z bardzo krótką rurką, posiadająca 5 płatków o długości 10-18 mm, lancetowatych, zwężających się , o ostrych zakończeniach, w kolorze fioletowym z metalicznym połyskiem i ciemniejszymi prążkami. U nasady każdego płatka występują 2 miseczkowate miodniki, otoczone grubymi rzęsami (roślina miododajna). Pręciki o długich i grubych nitkach, ciemnofioletowe. Kwiaty osadzone po kilka lub kilkanaście na luźnym, ulistnionym kwiatostanie.

Liście odziomkowe i łodygowe, znajdujące się w dolnej części rośliny mają okrągły kształt z długimi ogonkami, soczystozielone. Wyższe liście łodygowe znacznie mniejsze, wąskie o krótkich ogonkach.

Owocem jest niewielka torebka. Nasiona oskrzydlone, roznoszone przez wiatr (anemochoria).

Występują dwa podgatunki. Nizinna S.perennis subsp. perennis, wyższy, o liściach szybciej zmniejszających się ku górze oraz górska S.perennis subsp. alpestris, niższa (do 35cm), o ulistnionej skrętolegle łodydze z 2-4 węzłami poniżej kwiatostanu oraz dłuższe płatki korony i działki kielicha..

Występowanie:  Rozproszone stanowiska w Europie od Hiszpanii po Ukrainę. W Polsce rośnie na kilkunastu odizolowanych stanowiskach głównie na południu i wschodzie. Największe skupisko znajduje się na Zamojszczyźnie i Roztoczu. Oprócz tego pojedyncze stanowiska także na Kujawach, Mazurach, w Wielkopolsce i na Polesiu. Podgatunek S. perennis subsp. alpestris rośnie w Tatrach, Karkonoszach,  na Wzniesieniu Gubałowskim oraz na Pilsku. Chroniona w kilku parkach narodowych (Tatrzański, Karkonoski, Poleski, Białowieski, Biebrzański) oraz nielicznie w rezerwatach przyrody i obszarach Natura 2000. W Tatrach głównie w reglu dolnym i górnym. Spotykana w dolinach rzek i otulinie parku, rzadziej w piętrze kosówki. W Sudetach odnotowana tylko na terenie Karkonoszy, gdzie rośnie w piętrze kosówki i alpejskim, m.in. w kotłach polodowcowych (Czarny Kocioł Jagniątkowski, Kocioł Wielkiego Stawu, Śnieżne Kotły).

Środowisko:  Występuje od regla dolnego po piętro alpejskie. Preferuje stanowiska jasne i wilgotne, takie jak podmokłe łąki, brzegi strumieni, źródliska oraz torfowiska niskie i wysokie.  Zarówno na glebach granitowych jak i zawierających węglan wapnia. Gatunek charakterystyczny dla kilku zespołów i związków m.in. (Ass.) Bartsio-Caricetum nigrae, żyzne niskoturzycowe torfowiska niskie (O.) Caricetalia davallianae, zespół turzycy Davalla (Ass.) Caricetum davallianae i zespół (Ass.) Cratoneuro-Saxiragetum aizoidis.

Opis ogólny: Roślina podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Głównym zagrożeniem dla niebielistki jest osuszanie podmokłych łąk i torfowisk, eksploatacja torfu, a także zrywanie ozdobnych kwiatów lub wykopywanie całych egzemplarzy przez kolekcjonerów.

Łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodzi się od holenderskiego ogrodnika – Emanuela Swerta, który żył na przełomie XVI i XVII wieku.