Przetacznik stokrotkowy

Przetacznik stokrotkowy (Veronica bellidioides)

Jest to jeden ze świętych Grali dolnośląskiej przyrody, gatunek tak rzadki i ciężkodostępny, że niewielu przyrodników widziało te niebieskie kwiatki. Cała populacja rośnie w szczytowych partiach Śnieżki, gdzie po polskiej stronie rośnie tylko kilka rozetek. Tyle wnosi cała krajowa populacja! Jeszcze do 2009 r. uznawany był za wymarłego. W tymże roku odnaleziono (aż!) jeden okaz. Obecnie roślin jest już więcej. Są dosyć dobrze widoczne, bo to jedne z niewielu roślin o niebieskich kwiatach, jakie można spotkać na szczycie Śnieżki.

Babkowate (Plantaginaceae)
Okres kwitnienia: VI-VII

Niewielka roślina wysokogórska występująca na obszarach górskich Europy zachodniej, środkowej i południowo-wschodniej, gdzie została stwierdzona z Pirenejów, Alp, Sudetów, gór południowych i południowo-wschodnich Bałkanów (Serbia, Bułgaria, Grecja, Macedonia) a także z południowych i wschodnich terenów Karpat. W Polsce jest to gatunek skrajnie rzadki, znany wyłącznie z województwa dolnośląskiego. Dokładniej cała znana krajowa populacja zlokalizowana jest na szczytowych partiach Śnieżki w Karkonoszach (Sudety Zachodnie), gdzie jest chroniona w ramach Karkonoskiego Parku Narodowego. Dawniej notowany także na stokach Śnieżki opadających do Kotła Łomniczki, w obrębie polodowcowego cyrku. Obecnie ciężko dokładnie oszacować krajową populację, jako że szczyt Śnieżki jest podzielony pomiędzy Polskę i Czechy. Najnowsze inwentaryzacje wskazują, iż większa część osobników zlokalizowana jest po czeskiej stronie, na szczytowych partiach południowych i południowo-zachodnich (Szczęśniak 2011 r.).

Do głównych powodów takiego rozmieszczenia populacji należy zlokalizowanie po czeskiej stronie większości wysokogórskich muraw jakie zasiedla gatunek. Przetacznik jest rośliną wysokogórską, preferującą nasłonecznione, otwarte przestrzenie, na glebie kwaśnej, bogatej w związki humusowe, często z dużą ilością rumoszu skalnego. Występuje w alpejskich i subalpejskich zbiorowiskach roślinności wysokogórskiej na kwaśnych skałach krzemianowych. Na Śnieżce został stwierdzony w murawie z klasy Juncetea trifidii, nawiązująca do zespołu Carici (rigidae)-Festucetum airoidis. Jest to wysokogórska murawa acydofilna obejmująca klimaksowe zbiorowiska w bezwapiennych piętrach alpejskich i subniwalnych europejskich obszarów górskich.

Jest to gatunek skrajnie zagrożony ze względu na niewielką populację, która występuje na jednym z najpopularniejszych obiektów turystycznych w Polsce. W ostatnich latach przedsięwzięto program ochronny roślinności Śnieżki poprzez montowanie siatek oddzielających murawy od szlaków. Wszystko to było spowodowane notorycznym łamaniem przepisów parku narodowego poprzez schodzenie z wytyczonych szlaków i rozchodzeniem się niesfornych turystów po murawach. Efektem było deptanie rzadkiej roślinności, w tym przetaczników. Sama roślina nie jest w Polsce objęta ochroną gatunkową, jednak zlokalizowanie na terenie parku narodowego z automatu chroni każdą roślinę. Mimo tego deptanie muraw było na tyle nagminne, że władze parku były zmuszone do regularnego montowania siatek. W efekcie znacząco spadła intensywność rozdeptywania muraw. Innym ważnym zagrożeniem jest ocieplanie się klimatu. Jest to gatunek wysokogórski a więc zimnolubny. Od XX wieku notowany jest systematyczny zanik stanowisk z niższych położeń po czeskiej stronie, które obecnie ulokowane są wyłącznie w najwyższych partiach Śnieżki. Przy dalszym ocieplaniu się klimatu, gatunek ten nie będzie miał już gdzie uciec wyżej w Karkonoszach. W efekcie możemy bezpowrotnie stracić kolejny gatunek.