Przygiełka (Rhynchospora)
18 grudnia 2023Do rodzaju przygiełka (Rhynchospora) należy kilkadziesiąt gatunków rozsianych po niemalże całym świecie. W Polsce występują zaledwie dwa gatunki, z czego jeden jest bardzo rzadki, znany z zaledwie kilku stanowisk. Przygiełki rosną głównie na torfowiskach, gdzie tworzą specyficzne i charakterystyczne siedlisko zwane mszarem przygiełkowym.
Przygiełka biała (Rhynchospora alba)
Ciborowate (Cyperaceae)
Okres kwitnienia: VI-IX
Gatunek szeroko rozpowszechniony na półkuli północnej, którego stanowiska rozlokowane są w Azji, Europie i Ameryce Północnej. Najliczniej występuje w Europie, zwłaszcza w przyatlantyckiej części (Europa Zachodnia, Wyspy Brytyjskie), w Europie Środkowej i w europejskiej części Rosji. Poza tym stwierdzona także na płw. Bałkańskim, w krajach nadbałtyckich oraz na Kaukazie. Przygiełka nie występuje na dalekiej północy i w strefie śródziemnomorskiej.
W Polsce gatunek ma umiarkowanie liczne i mocno rozproszone stanowiska na całym terytorium, przy czym największa koncentracja obejmuje regiony północne (zachodniopomorskie, pomorskie), zachodnie (dolnośląskie, lubuskie) oraz pas wyżyn na terenie śląskiego, świętokrzyskiego i lubuskiego. Gatunek jest bardzo rzadki w centralnej części (mazowieckie, wielkopolskie), na terenach podlaskiego oraz w górskiej części małopolskiego i podkarpackiego. Przygiełka chroniona jest w licznych rezerwatach przyrody (Bagno Chorzemińskie w wielkopolskim, Janiewickie Bagno w zachodniopomorskim, Jezioro Brzeziczno w lubuskim, Kociołek i Królewska Sosna w warmińsko-mazurskim, Moczadło w pomorskim, Osiny w kujawsko-pomorskim, Przygiełkowe Moczary w lubuskim, Ługi Helenowskie w mazowieckim), w niektórych parkach narodowych oraz na użytkach ekologicznych (m.in. Przygiełka w śląskim).
Na Dolnym Śląsku gatunek dawniej podawany był z doliny Odry, wyższych położeń Sudetów oraz generalnie z zachodniej części województwa. Wiele z tych stanowisk jest już nieaktualnych, a obecnie przygiełka występuje głównie w Borach Dolnośląskich (m.in. w okolicach miejscowości Bieniec, Gromadka, Ławszowa, Parowa, Węgliniec) oraz nielicznie w Sudetach (Karkonosze, Góry Bystrzyckie). Chroniona w kilku torfowiskowych rezerwatach przyrody (Borówki, Brzeźnik, Torfowisko pod Zieleńcem, Torfowisko Węgliniec) oraz w Karkonoskim Parku Krajobrazowym.
Jest to gatunek typowo torfowiskowy, występujący na terenach otwartych, dobrze nasłonecznionych lub tylko lekko zacienionych, często wietrznych. Podłoże silnie wilgotne lub podmokłe, kwaśne i bogate w kwasy humusowe. Preferuje gleby typowo torfowe, często z bogatą i grubą warstwą mszystą składającą się z mchów torfowców. Występuje najczęściej w obszarach kwaśnych torfowisk przejściowych oraz w wilgotnych zagłębieniach torfowisk wysokich. Często porasta pło na zbiornikach humotroficznych. Jest to gatunek charakterystyczna dla zespołu przygiełki białej Rhynchosporetum albae obejmującego roślinność dystroficznych zbiorowisk mokrych siedlisk w kompleksie torfowisk wysokich oraz dla torfowisk przejściowych z rzędu Scheuchzerietalia palustris.
Przygiełka brunatna (Rhynchospora fusca)
Ciborowate (Cyperaceae)
Okres kwitnienia: VI-IX
Gatunek występujący na ziemiach pomiędzy północnym Atlantykiem, które obejmują wschodnią część Ameryki Północnej i Europę. W Europie areał występowania koncentruje się głównie w części przyatlantyckiej (Wyspy Brytyjskie, Francja, Skandynawia, kraje Beneluksu, zachodnie Niemcy). W kierunku wschodnim i południowym liczba stanowisk systematycznie maleje, gdzie pojedyncze populacje są odnotowywane w Hiszpanii, Włoszech i w krajach byłej Jugosławii, a także w Polsce, krajach bałtyckich i Finlandii.
W Polsce przebiega wschodnia granica zasięgu, gdzie dawniej przygiełka była notowana na około 60 stanowiskach od Pomorza, poprzez Wielkopolskę, Górny i Dolny Śląsk, Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Wyżynę Lubelską, po Roztocze i Podkarpacie. Po 1980 r. ostało się około 14-15 stanowisk skoncentrowanych głównie na Pomorzu Gdańskim, Pomorzu Zachodnim, Ziemi Lubuskiej, Dolnym i Górnym Śląsku oraz na Wyżynie Śląskiej. Gatunek chroniony w kilku rezerwatach przyrody (Białogóra i Jeziora Sitna w pomorskim, Obary w lubelskim, Przygiełkowe Moczary i Zacisze w lubuskim), oraz na niektórych użytkach ekologicznych (Bagna przy Rabnym Kamieniu w lubuskiem )
Na Dolnym Śląsku jest to gatunek skrajnie rzadki, podawany ówcześnie wyłącznie z terenów Borów Dolnośląskich, gdzie notowano przygiełkę z torfowisk w rezerwacie Torfowisko pod Węglińcem, na północ od Węglińca (poza rezerwatem), na północny-wschód od Ławszowej oraz w okolicach rezerwatu Borówki na terenie Przemkowskiego Parku Krajobrazowego. Stanowisko w samym rezerwacie podawane jest za nieaktualne na wskutek zarastania tamtejszych torfowisk. Przygiełka rośnie także na historycznym Dolnym Śląsku, który znajduje się w południowo-zachodniej części województwa lubuskiego. Chodzi tu o okolice miejscowości Gozdnica i tamtejszego rezerwatu przyrody Przygiełkowe Moczary.
Jest to gatunek preferujący tereny otwarte, silnie nasłonecznione lub tylko nieznacznie ocienione. Podłoże silnie wilgotne lub podmokłe, kwaśne i bogate w kwasy humusowe. Preferuje gleby torfowe, piaszczyste lub piaszczysto-torfowe, znosi także częściowe zasolenie. Występuje na torfowiskach wysokich, torfowiskach przejściowych, w podmokłych zagłębieniach wydmowych, na terenach nieczynnych piaskowni i torfianek, podmokłych wrzosowiskach i na zabagnionych śródleśnych łączkach. W innych częściach Europy spotykana także na nadmorskich solniskach i bagnach. Jest to gatunek charakterystyczna dla subatlantyckich mszarów przygiełkowych ze związku Rhynchosporetum albae obejmującego roślinność dystroficznych zbiorowisk mokrych siedlisk w kompleksie torfowisk wysokich.
