Przytulia sudecka

Przytulia sudecka (Galium sudeticum)

Niewielka wysokogórska roślina, będąca jedną z najważniejszych w systemie ochrony polskiej flory. Jest to gatunek objęty ścisłą ochroną oraz wymagający wyznaczania obszarów Natura 2000. Występuje jedynie na kilku stanowiskach w Polsce, wszystkie w obrębie Karkonoskiego Parku Narodowego, gdzie zasiedla szczeliny i półki skalne na ścianach kotłów polodowcowych. 

Marzanowate (Rubiaceae)

Okres kwitnienia: VI-IX

Bardzo rzadki europejski gatunek przytuli notowany jedynie w obrębie Masywu Czeskiego w trzech lokacjach. Najbardziej wysunięty na zachód jest teren Sławkowego Lasu (Slavkovský les, przynależny do Krainy Rudaw), gdzie zlokalizowano 9 stanowisk przytuli, w tym na chronionych obszarach. Najważniejsze z nich to rezerwaty przyrody Vlček i Planý vrch oraz narodowy pomnik przyrody Křížky. Największa koncentracja stanowisk przypada w paśmie Karkonoszy, gdzie tutejsze populacje występują zarówno po polskiej jak i czeskiej granicy. W czeskich Karkonoszach notowana jest m.in. na stokach Čertova zahrádka w kotle Obří důl (kocioł pomiędzy Śnieżką i miastem Pec pod Sněžkou), na ścianach Kotelní jámy (dwa kotły w zachodniej części) oraz na górze Rudnik. W polskiej części notowana wyłącznie z obszarów kotłów polodowcowych: Żyła Bazaltowa w Małym Kotle Śnieżnym, Grzęda rozdzielająca oba Kotły Śnieżne, turnia Piekiełko i piarg pod Turnią Popiela w południowej części Wielkiego Kotła Śnieżnego oraz zachodnie ściany Kotła Małego Stawu. Populacje wysunięte najbardziej na wschód zlokalizowane były na obszarze Velká kotlina w Wysokim Jesioniku (Hrubý Jeseník) w Sudetach Wschodnich, jednak jest to prawdopodobnie stanowisko wymarłe.

Gatunek tworzy stosunkowo gęste darnie z płożącymi i wzniesionymi pędami, które w większości są zakończone luźnymi kwiatostanami złożonymi z białych, drobnych kwiatów. Jest to gatunek typowo górski, notowany w polskich Karkonoszach w piętrze subalpejskim (1250-1485 m n.p.m.), przeważnie na podłożu bazaltowym, rzadziej granitowym i porfirowym. W Sławkowym Lesie notowana także na serpentynitach. Występuje w miejscach silnie nasłonecznionych, związanych przeważnie z roślinnością pionierską, gdzie zasiedla szczeliny skalne, półki o różnej ekspozycji i nachyleniu a także piargi. Podłoże stanowią płytkie gleby mineralne o dużym udziale rumoszu skalnego (drobnoziarnisty bazalt i granit). Przeważnie notowana jest na siedliskach naskalnych, światłolubnych i termofilnych zbiorowiskach roślinności szczelinowej skał kwaśnych i obojętnych oraz na kwietnych subalpejskich murawach bliźniczkowych. Gatunek notowany także na obrzeżach siedliska wysokogórskich muraw acydofilnych oraz ziołorośli subalpejskich.

Przytulia sudecka pierwotnie była uznawana za endemit karkonoski, jednak po odkryciu stanowisk w Sławkowym Lesie i Hrubym Jesioniku zmieniono jej status na endemit Masywu Czeskiego. Jest to relikt polodowcowy, będący prawdopodobnie krzyżówką pomiędzy przytulią stepową i przytulią nierównolistną. Od przytuli stepowej rożni się brakiem owłosienia w dolnej części łodygi oraz płaskimi brodawkami na rozłupkach. Od stosunkowo podobnej przytuli nierównolistnej odróżnia się wyraźniejszą nerwacją liści, niezawiniętymi brzegami blaszki liściowej, brakiem szczecinek oraz nieco większą koroną kwiatową. Roślina podlega ścisłej ochronie, dodatkowo jest to gatunek o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000. Objęta jest także monitoringiem w ramach Natury 2000. Wszystkie polskie stanowiska zlokalizowane są w strefie ochrony ścisłej Karkonoskiego Parku Narodowego. Obecnie w pobliżu stanowisk nie są poprowadzone żadne szlaki turystyczne co niweluje zagrożenie ze strony nadmiernego ruchu turystycznego. Populacje scharakteryzowane są jako stabilne, gdzie wystarczająca jest ochrona bierna. Do głównych zagrożeń należy słaba konkurencyjność gatunku, który zasiedla pionierskie siedliska. W przypadku postępującej sukcesji i wkraczania gatunków ekspansywniejszych istnieje ryzyko wyparcia przytuli z zasiedlonych przez nią stanowisk. W takich przypadkach zalecane jest wprowadzenie ochrony czynnej.