Tajęża jednostronna

TAJĘŻA JEDNOSTRONNA (Goodyera repens)

Storczykowate (Orchidaceae)

Okres kwitnienia: VII-VIII

Występowanie: Gatunek jest szeroko rozprzestrzeniony na półkuli północnej obejmując Eurazję i Amerykę Północną. Zwarty zasięg obejmuje głównie północną, środkową i wschodnią Europę oraz północno-wschodnią część Ameryki Północnej (Kraina Wielkich Jezior, Quebec, tereny wokół zatoki św. Wawrzyńca). W Europie zwarty zasięg przebiega od Alp, poprzez Europę Środkową i Skandynawię, po Karpaty i północno-zachodnią Rosję. Poza tym w rozproszeniu notowana jest w części zachodniej i północno-zachodniej (Wyspy Brytyjskie, Niemcy, kraje Beneluksu) a także w Azji (rosyjska część Syberii, Chiny, płw. Koreański, Wyspy Japońskie, Himalaje, Kaukaz) i Ameryce Północnej (Kanada, wschodnie wybrzeże USA, Appalachy).

W Polsce tajęża występuje na rozproszonych stanowiskach najczęściej w północnej i północno-wschodniej części (pas Pomorza, Mazury, Suwalszczyzna, Podlasie). Notowana także na pojedynczych stanowiskach w innych regionach kraju (Małopolska, Ponidzie, Karpaty). Na Dolnym Śląsku pierwotnie występowała w Sudetach Zachodnich i Wschodnich (Karkonosze, Góry Izerskie, Góry Kaczawskie, Masyw Śnieżnika) a także w rozproszeniu na terenach nizinnych. Obecnie jedyne potwierdzone stanowisko znajduje się na południowo-wschodnim krańcu Gór Stołowych w okolicy Polanicy Zdrój (poza obszarem parku narodowego).

Gatunek chroniony w kilku parkach narodowych (Białowieski, Wigierski, Borów Tucholskich, Tatrzański, Babiogórski) oraz wielu rezerwatach leśnych (Białogóra, Czerwony Krzyż, Dubicze Cerkiewne, Dziki Kąt, Garwolin, Jawora, Piłackie Wzgórza, Zabuże) i obszarach Natura 2000.

Siedlisko: Gatunek leśny, preferujący stanowiska jasne i półcieniste w miejscach suchych lub umiarkowanie suchych, na glebach świeżych, kwaśnych, ubogich lub umiarkowanie żyznych w składniki pokarmowe. Tajęża notowana jest w różnorodnych typach borów iglastych, zarówno bory sosnowe jak i świerkowe o różnym poziomie naturalności. Zdarza się, że kępy rosną nawet w zwykłych monokulturach jednak tworzącym odpowiednie środowisko świetlne i glebowe. Gatunek charakterystyczny dla borów iglastych z klasy Vaccinio-Piceetea obejmujących zbiorowiska acydofilnych lasów z przewagą drzew szpilkowych, krzewinek i mezofilnych mszaków. Choć wydawać by się mogło, że wymogi siedliskowe tego storczyka są spełnione na ogromnych połaciach lasów, to jednak jest to rzadki gatunek.

Zagrożenia: Do głównych czynników zagrażających rodzimym populacjom należy nieracjonalna gospodarka leśna obejmująca wycinki drzew na stanowiskach tajęży. Praktyka ta powoduje drastyczne zmiany wilgotności i warunków świetlnych. Do tego w miejscach rębni wkraczają gatunki porębowe i światłożądne, które z łatwością wypierają tego drobnego storczyka. Ze względu na niewielkie kwiaty gatunek nie należy do grupy chętnie zrywanej lub wykopywanej przez kolekcjonerów roślin. Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) w grupie gatunków wymierających na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania (kategoria zagrożenia E). W najnowszym wydaniu pochodzącym z 2016 roku tajęża otrzymała kategorię NT (bliski zagrożenia).